АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Инсулин синтезі

Кесте 3.

Қантты диабет – б±л қандағы глюкоза деңгейінің т±рақты жоғарлауы, б±л жағдай инсулиннің абсолютті немесе салыстырмалы жеткіліксіздігі нєтижесінде дамитын глюкозуриямен ж‰реді. Диабет – б±л т±тас нозологиялық бірлік емес. Оның кµптеген себептері бар жєне осыған байланысты єрт‰рлі патогенездері болады. Яғни диабет емес, ±қсас, бірақ єрт‰рлі аурулар болып табылатын диабеттер болады.

1 типті диабет кезінде қандағы инсулин мµлшерінің тµмендеуі олардың ±йқы безінің бета-инсулиноциттері арқылы жеткілікті µндірілмеуі салдарынан болады. М±ндай жағдай ±йқы безінің жарақаты кезінде немесе кµп бµлімін алып тастағанда, панкреатит кездерінде дамуы м‰мкін. Балаларда 1 типті диабеттің себебі болып инфекция табылады (т±мау, қызамық, эпидемиялық паротит, Коксакки В4 вирусы, энцефаломиокардиттік вирус). 1 типті диабеттін себебі болып тағыда бездердің кистасы, тастардың т‰зілуі, бездердің кальцификациясы жєне олардың тамырларының склерозы табылады. Диабет себебі болып тағыда улы заттардың организмге т‰суі немесе олардың бета-жасушаларының мысымен химиялық заттардың қосылуы нєтижесінде т‰зілуі табылады, б±л кезде без жасшаларының деструкциясы дамиды. 1 типті диабетке бездегі аутоагрессиялық процестерде алып келеді. Қантты диабет диффузды токсикалық зоб, Хасимото ауруы сияқты аутоиммундық аурулармен жиі қосарланып ж‰реді. Б±л кезде ±йқы безінің аралшықтарында инсулин жєне бета-жасушаларының деструкциясы байқалады. Вирустар мен химиялық заттардың єсерінен дамитын бета-жасушаларының деструкциясы аутоантиденелердің пайда болу себебі болып табылады. Бета-жасушаларының м±ндай деструкциясының механизмінде кµбіне қантты диабетпен ауыратын науқастарда табылатын иммундық комплекстер қатысады. ¦йқы безінің аралшықтарына антиденелердің бірнеше т‰рі болуы м‰мкін, олар аралшық жасушалары цитоплазмасының немесе жасуша мембраналарының антигендерімен байланысады. Сонымен қатар, антиденелер комплементпен байланысып, цитотоксикалық реакцияларға қатысуы м‰мкін. Аралшық жасушаларының беткейімен байланысу қабілеті бар цитотоксикалық антиденелерге µте зор маңыз беріледі. Олар комплемент ж‰йесінің єрт‰рлі компоненттерімен кейінен байланысқа т‰седі. Комплемент єсерінен туатын лизин жасушаның µліміне алып келеді.

Єлемдегі диабетологтардың кµпшілігі диабетті – т±қым қуалайтын, бета-жаушаларының генетикалық жеткіліксіздігі нєтижесінде пайда болады деп есептейді. Диабет кµбіне ата-анасының біреуі ауру болған кезде бір ж±мыртқалы егіздерде дамиды. Т±қымында ата-аналары диабетпен ауырған адамдардың ішінде 40 жастан асқанда 30-40% қантты диабет пайда болады. Осыған байланысты диабет доминанттық жєне рецессивтік жолдармен де берілуі м‰мкін. Қантты диабет синдромы адамның єрт‰рлі 16-ға жуық гендік ауруларымен қосарлануы м‰мкін. Тіпті жануарлардың µзінде генетикалық текті спонтандық қантты диабет кездеседі. Генетикалық б±зылулар бета-жасушаларындағы ДНК жєне РНК синтезінің б±зылуларына жєне сондай-ақ, белсенділігі б±зылған проинсулин мен инсулин молекулаларының т‰зілуіне єсер етуі м‰мкін. Инсулин мен проинсулин молекулаларының синтезінің тµмендеуі, инсулин синтезін стимулдейтін заттарға бета-жасушалардың сезімталдығының тµмендеуі, инсулиннің бета-жасушаларының гранулаларымен ерекше мықты байланыс т‰зуі генетикалық негізделген болуы м‰мкін. Инсулиндердің антагонистерінің т‰зілуі, олардың ингибиторларының жєне инсулинді қан сарысуының белоктарымен байланыстыратын заттардың т‰зілуі де генетикалық негізделген болуы м‰мкін.

Шеткері ±лпалардың генетикалық негізделген инсулинорезистенттілігі анықталған.

1 типті диабетті эксперимент ж‰зінде ±йқы безін тоталдық немес субтоталдық жолдармен алып тастаған кезде алуға болады. 1943 жылы Шау Данн деген ағылшын ғалымы к‰йе қышқылының туындысы болып табылатын химиялық қосылыс аллоксан бета-жасушаларын б±затындығын жєне диабет дамытатындығын анықтады. Ал 1949 жылдан бері дитизондық дабет те белгілі, жануарларға дитизонды еккен кезде, ол 18 ауыр металдармен жєне де адам, шошқа, қоян бета-жасушалары µте бай болып келетін мыспен тығыз хелатты қосылыстар т‰зуге қабілетті болады. 8-оксинхинолиннің кµптеген туындыларының да диабетогендік қаисттері ашылған, олар да аралшықтың мысымен хелат тєрізді қосылыстыр т‰зуге қаблетті болады. Кейнгі жылдары лабораторияларда диабет бета-жасушаларын зақымдайтын стрептозотоцин антибиотигінің кµмегімен алынып ж‰р.

Қанға ±зақ уақыт бойы кµп мµлшерде глюкозаның т‰суінің маңызды этиологиялық факторы болып тым артық тамақтану, єсіресе жеңіл сіңірілетін қантты заттарды кµп пайдалану болып табылады. ¦зақ уақытқа т±рақты гипергликемияны қант мµлшерін жоғарлататын қандай да бір гормонның тым артық секрециялануы туғызады. Сондықтанда оларды контринсулиндік гормондар деп атайды. Оларға катехоламиндер, соматотропин, кортикотропин, глюкокортикоидтар, тироксин, глюкагон жєне жыныстық гомондар жатады. Жануарларға осы гормондарды кµп мµлшерін енгізу арқылы мынадай диабеттер алуға болады: метагипофизарлық, стероидтық, метатиреоидтық. Адамдарда сєйкес эндокриндік бездердің зақымдануы кезіндегі б±л гормондардың гиперсекрециясы алдымен гипергликемияға, ал соңынан панкреатиттік аралшықтардың б±ызулынан кейін – т±рақты диабетке єкелуі м‰мкін. М±ндай жағдайға бета-жасушаларының жасырын кемістігі, эмоциялық жағдайлар жєне адинамия кезіндегі глюкозаның аз ғана шығындалуы қолайлы жағдай туғызады.

ІІ типті диабет немесе инсулин тєуелсіз диабет кµбіне қарт адамдарда кездеседі. Б±л кездерде инсулиннің секрециясы тµмендемеген, керісінше кейде шамалы жоғарлаған да болады жєне диабеттің б±л т‰рі инсулинмен емдеуге берілмейді. ІІ типті диабет артық тамақ қабылдау жағдайларында жєне семзідікте пайда болады. ¦зақ уақыт бойы артық тамақтану бета-жасушаларының гипертрофиясын туғызады. Олар инсулиннің кµп мµлшерін µндіріп, қанға шығарады. Қалыпты бета-жасушалар тым артық зорығуларға да шыдамды келеді. Қантты диабет тек осы жағдайға бейім адамдарда ғана дамиды. ІІ типті диабет себебі болып қанда инсулин антагонистерінің пайда болуы жатады, Қантты диабетпен ауыратын науқастарда ауыр кетоацидоз кезінде плазманың альфа жєне альфа-екі глобулиндерімен байланысқан инсулин антагонистері пайда болады. Инсулин антагонисті болып плазма белогы, яғни синальбумин табылады. Қанға т‰скен инсулин б±л кезде ыдырап немесе инактивтелініп кетеді. Мысалы, инсулин µте кµп мµлшерде бауырда, оның инсулиназды ферменттік ж‰йесінің жоғарғы белсенділігі кезінде, ыдрауы м‰мкін. Қанның инсулиндік белсенділігі қанның белоктық қ±рамның µгеруі кезінде тµмендейді, б±л белокпен байланысқан инсулиннің мµлшері артады. Инсулин іріңдік инфекциялар кезінде де қарқынды б±зылуға ±шырайды. ¦лпаларға инсулиннің єсер етуіне тағы да бос май қышқылдарының тым кµп болуы да кедергі жасайды. Панкреатиттік емес инсулин жеткіліксіздігінің патогенезінде µте маңызды орынды ±лаплардың инсулиндік рецпеторларның б±зылуы алады. Инсулиннің жасушаларға єсері олардың жасуша беткейінде орналасқан инсулиндік рецепторлармен байланысуынан басталады. Семіздік кезінде ±лпалардың инсулиндік рецепторларының қызметінің тµмендеуі байқалады, б±л кейбір даибет т‰рлерінің дамуында маңызды болады. Семіздік диабеттің жиілігін 30 есе жоғарлатады.

Қантты диабеттің басты симптомы болып қандағы қант мµлшерінің 5,5 ммоль/л жоғарлауы, яғни гипергликемияның дамуы табылады. Б±л инсулин жеткіліксіздігі кезінде ±лпалармен глюкозаның утилизациясы тµмендеу салдарынан жєне оның т‰зілуінің жоғарлауынан болады. Май ±лпаларында глюкозаның утилизациясы мен тотығуы азаяды, глюкозадан май қышқылдарының синтезделуі тежеледі. Гликогеннің т‰зілуі азаяды, ал керісінше, гликогенолиз артады. Бауырда глюконеогенез, яғни глюкозаның майлар мен белоктардан т‰зілуі артады. Липолиз к‰шейеді, б±дан глицерин мен май қышқылдарын бµлініп, қан ағысына т‰седі. Қанда НЭМҚ мµлшері жоғарлайды. Қанда бос май қышқылдарының мµлшерінің жоғарлауы нєтижесінде олардың бауырға т‰суі к‰шейеді, олардың ыдырауы тездеп, к‰шті кетогенез ж‰реді. Кетонемия мен кетоурия дамиды. Белоктардың ыдырауы к‰шейеді, бауырда мочевинаның т‰зілуі стимулденеді жєне теріс азот балансы пайда болады. Жасушадан тыс с±йықтықта глюкоза мµлшерінің жоғарлауы жасушадан судың бµлінуіне жєне жасушаның сусыздануына алып келеді. Глюкозурия мен кетонурия дамиды, б±л осмостық диурез жолымен дамитын б‰йрек т‰тікшелеріндегі судың қайта сорылуының тµмендеуімен ж‰ретін полурияға алып келеді. Б±л кезде зєрмен бірге органикалық аниондар мен органикалық емес катиондарда бµлінеді.

Диабеттік кома – б±л жедел инсулин жеткіліксіздігі кезінде пайда болатын µмір ‰шін қауіпті жағдай. Б±л кезде тєулігіне 4-8 литрге жуық с±йықтық, шамамен 400 ммоль натрий ионы жєне 300-400 ммоль калий бµлінуі м‰мкін. Қанның осмолярлығы жоғарлайды. Айналымдағы қанның кµлемі азаяды, б‰йрек пен ми тамырларында қысым тµмендеп, коллапс дамиды. Қанның рН тµмендеп, метаболиттік ацидоз пайда болады. Диабеттік кома кезіндегі ОЖЖ қызметтерінің б±зылуында электролиттік б±зылулар, жасуша ішілік дегидратация жєне артериялық қысым тµмендеген кездегі гипоксия маңызды болады.

· Иллюстрациялық материалдар:

Кестелер:

1. Қантты диабет

2. Диабет кезіндегі зат алмасудың бұзылуы

Кесте 1. ҚАНТТЫ ДИАБЕТ

И. Меринг, О. Минковский – 1989ж.; Л.В, Соболев – 1900ж.; Ф. Бантинг, Ч. Бест – 1922ж.

ПАТОГЕНЕЗ

Инсулин синтезі

И Н С У Л И Н Д І К Ж Е Т К І Л І К С І З Д І К

Аденилциклаздық

механизм АБСОЛЮТТІК САЛЫСТЫРМАЛЫ

Инсулиннің синтезі мен секрециясының б±зылуы (Панкреатиттік емес)

біріншілік екіншілік 1. Инсулин ингибиторлары

2. Инсулин антагонисттері

Т¦ҚЫМ ҚУУШЫЛЫҚТЫҢ рµлі контринсулярлық горомндардың 3. ¦лпалардың сезімсіздігі

ЖАСТЫҢ рµлі секрециясының жоғарлауы 4. Семіздік рµлі.

(СТТ, АКТГ, глюкокортикоидтар,

адреналин, глюкагон, тироксин)

Кесте 2.

ДИАБЕТ КЕЗІНДЕГІ ЗАТ АЛМАСУДЫҢ Б¦ЗЫЛУЫ

Гипергликемия Глюкозурия Полиурия Май алмасуының б±з- Белок синтезінің

Полидипсия ылуы. Кетоз, кома тµмендеуі

Аштық сезімі, азып-тозу

· Єдебиеттер:

1. Тель Л.З., Серебровская И.А. Избранные лекции по патологической физиологии// Алматы.- 1995. - 420 б.

2. Тель Л.З., Серебровская И.А. Физиология человека и общие механизмы болезней.

//Алматы»Казахстан».- 1994. - Ч.1-2. – 344 б, 167б.

3. Н±рм±хамбетов Э., Дєленов Е. Патологиялық физиология. // Алматы. - 1995 ж. – 562 б.

4. Н±рм±хамбетов Э. Патофизиология. // Алматы. - 2000 ж. – 568 б.

5. Адо А.Д., Адо М.А., Пыцкий В.Н., Порядин Г.В., Владимиров Ю.А Патологическая физиология.// М.:Триада-Х. - 2000.- 574 б.

6. Адо А.Д., Новицкий В.В. Патологическая физиология.//Томск.-1994.- 461с.

7. Воложин А.И., Порядина Г.В. Патологическая физиология // М.: «МЕДпресс». - 2000. – 525 б.

8. Зайко Н.Н. Патологическая физиология. // Элиста АОЗТ «Эсен».- 1995.- 549 б.

9. Зайчик А.Ш., Чурилов Л.П. Основы общей патологии // С.-Петербург. «Элби- СПБ». - 1999. – 470 б.

10. Литвицкого П.Ф. Патофизиология. Курс лекций; Учебное пособие.//М.-1995. – 741 б.

11. Михайлов В.В. Основы патологической физиологии // М., «Медицина»- 2001. – 703 б.

· Бақылау сұрақтары:

1. Гипергликемиялық жағдай, олардың т‰рлері жєне даму механизмдері

2. глюкозурия патогенезі

3. қантты диабет.

4. Панкреатиттік жєне панкреатиттен тыс инсулин жеткіліксіздігі.

5. Инсулинорезистенттіліктің даму механизмдері

Дата добавления: 2015-11-25 | Просмотры: 747 | Нарушение авторских прав