АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Жеделдетiлген нормалау . 6 страница

· Рефлекторлық – көздiң, жоғарғы тыныс жолдарының шырышты кабықтарын тiтiркендiретiн әсерi.

· Санитарлық-токсикологиялық - адам ағзасына жалпы улылық әсерi.

· Суға миграциялану - заттың (топырақтан) су ортасына миграцияланады.

· Ауаға миграгциялану – заттың ауаға миграциялануы

· Транслокациялық - топырақ ластанған кездегi заттың өсiмдiктерде жиналуы.

· Спецификалық - заттың созылмалы уытты әсер беретiн деңгейiнен төмен дозаларындағы аллергендiк, жыныс бездеріне және эмбрионға уытты әсері

· Әсерінен бiраз уаыт өткеннен кейiн, пайда болатын әсер салдары - мутагендiк және канцерогендiк әсерi.

Қоршаған ортаньң әр түрлi нысандары үшiн зияндылық көрсеткiштерiнiң құрамы әр турлi болады. Судағы заттарды нормалау үшін келесі зияндылық көрсеткіштерін анықтайды: органолептикалық, жалпы санитарлық, санитарлық-токсикологиялық, спецификалық, әсерінен бiраз уақыт өткеннен кейiн пайда болатын әсер салдарын, атмосфералық ауада: органолептикалық, рефлекторлық, санитарлық-токсикологиялық, санитарлық-турмыстьқ. спецификалық және әсерінен бiраз уақыт өткеннен кейiн пайда болатын әсер салдарын; топырақта: органолептикалық. жалпы санитарлық, санитарлық-токсикологиялық, суға миграциялану. ауаға миграциялану, транслокациялық көрсеткiштерді.

Зияндылық көрсеткiштерiнiң деңгейi эксперименталдық жолмен анықталады. Бұл жағдайда нормалау негiзiне «жiңiшке жері» немесе зияндылықтың лимиттейтін белгісі деген қағида қойылған.

Зияндылықтың әрбiр көрсеткiші үшiн, заттың минималды әсер ететiн концентрациясы анықталады да солардың iшiнен ең аз концентрациясы таңдалып алынады. Осы алынған концентрациясы берiлген зат нормаланатын зияндылықтың лимиттеушi көрсеткiшiн анықтайды.

5. Табалдырықтық қағидасы. Қазiргi кезде бұл сұрақтың, гигиеналық нормалауда принципиалды мәнi бар, табалдырықты және табалдырықсыз деп аталатын, екi концепциясы бар.

Табалдырықсыз концепцияны жақтаушылардың айтуынша, ластаушы заттың кез келген мөлшерi (концентрациясы) ағзада патологиялық өзгерiс туындатуға қабілеттi. Қоршаған ортаның ластануы нольге тең болған жағдайда ғана, патологияның пайда болу қауіп-қатері де нольге тең болады деп есептейдi. Әрине, мұндай жағдайды жасау мүмкiн емес, осыған байланысты табалдырықсыз концепция адамның қауiпсiз өмiр суретiн ортасының болатын мүмкiншiлiгiн жоққа шығарады. Демек, гигиеналық нормативтердi орнатудың да қажеті жоқ деп есептейді.

ВОЗ сарапшыларыньң қорытындысы бойынша, кез келген химиялық заттар, белгiлi бiр әсер ету жағдайында улы болуы мүмкiн деген пiкiрге сүейенiп. Отандық гигиенистер химиялық заттардың табалдырықтық әсерiнiң бар екенiн мойындайды.

Демек, әрбiр химиялық заттар үшін, адамга қауiпсiз болатын әсер ету жағдайының болуы мүмкiн. Бұл жағдай канцерогендерге қатысты емес, дегенменде, олар үшiнде, рак ауруының пайда болуын адамның орташа өмiрсүретiн жасынан әрi қарай ұзартуға болатын жағдайлар бар.

Табалдырықты қағидасы, нормалаудағы ең бiр өзектi мәселе, себебi ол тек гигиеналық регламенттердi - санитарльқ бақылаудың құқұқтық негiзiн, орнатуға мүмкiндiк берiп коймайды, сонымен қатар халыққа түсетiн химиялық заттардың максималды рұқсат етiлетiн жүктемесін есптеуге де мүмкiндiк бередi.

6. «Доза-уакыт-эффект» қағидасы. Химиялық заттардың әсер етуi кезiнде организмнiң биологиялық жауабы оның концентрациясына (дозасына) және әсер ететiн уақытына тура пропорционалды. Габер формуласы бойынша, затты ағзаға енгiзгендегi әсерi концентрациясы мен әсер ету уакытының көбейтiндiсiне тең:

Э = К В

Бiрақ бұл классикалық формуланы қолдану шектелуi, себебi ағзаның биологияльқ жауабы көп факторларға байланысты. Мысалы, жоғары концентрациясын қолданғандағы жедел әсерiнде әсер тиiмдiлiгi өте тез тiркеледi және ол концентрациясына байланысты. Мұндай эксперименттi бейнелеу үшін «концентрация-тиiмдiлiк» қисығын пайдаланады.

Созылмалы әсерi кезiнде, әдетте, аз концентрациясында, оның эффектісі заттың ағзадағы кумуляция үрдісімен байланысты, және тек концентрациясы мен ғана емес, әсер ету уақытымен де байланысты. Осыны ескерiп, созылмалы әсер салдары «концентрация – уақыт» қисығымен бейнеленедi. Бұл математикалық байланыстылық нормалау үшін қажетті жедел және созылмалы әсерлерінің табалдырығы, қауіптілік кластары, қор коэффициенті, т.б. сияқты бірқатар параметрлерін анықтауға мүмкіндік береді.

Химиялық заттардың төрт қауптілік класын ажыратады:

1. аса қауіпті;

2. қауіпті;

3. орташа қауіпті;

4. аз қауіпті;

7. Лабораториялық эксперимент қағидасы. Барлық көрсеткiштер бойынша заттың табалдырықтық әсерiн анықтау, қатаң стандарттаған және салыстыруға болатын жағдайда зертханаларда жүргiзiледi. Эксперимент әдiсi бiрiңғайланған болуы қажет, осындай жағдай әртүрлi зертханалардан алынған мәлiметтердi бiр-бiрімен салыстыруға болады.

Барлық табиғи үрдістерді есепке алу үшiн, адам ағзасына әсер етуiнде басты роль атқаратын және зерттелетiн заттың белсенді әсер етуіне ықпал ететiн факторларды зертхана жағдайында модельдейді. Мысалы, көмпір өндiрiснiде пневматикалық балғамен жұмыс iстеу кезiнде көмiр шаңы + шу + вибрация + микроклимат ескерiледi.

8. ШРЕК-тің салыстырмалы түрде болуы қағидасы. Әрбiр бекітілген гигиеналық регламент (норматив) тұрақты мөлшер емес. Оның деңгейі эксперимент жүргізу кезіндегі ғылыми білімінің дәрежесімен және методикалық әдістермен анықталады. Сезімталдығы жоғары талдау әдістерін енгізу барысында және жаңа ғылыми деректердің жиналуы барысында зиянды әсердің табалдырығы және нормативтің өзі де қайта қаралуы мүмкін. Мұндай қайта қарау жиі қатандату жағына жүргізіледі. Бұған қорғасынның судағы, аудағы, биосубстраттардағы нормативтері, сондай-ақ, ДДТ пестицидінің нормативі айқын мысал бола алады. Кейбір жағдайларда ШРЕК қайта қарау олардың рұқсат етілген концентрациясын жоғарлату жағына да жүргізілу мүмкін, бірақ бұндай жағдайлар едәуір аз.

9. Гигиеналық нормалауды сатылы түрле жүргiзу қағидасы. Бұл қағида норматив дайындауға кететiн уақытты қысқарту мақсатын көздейдi, сөйтiп зерттелетiн заттардың көп санын қамтуға мүмкiндiк бередi. Бiз жоғарыда гигиена ғылымы практика алдында көп қарыздары бар деп айтқанбыз және бұл қарыздары жыл сайын өсiп келедi.

Жануарларға гигиеналық эксперимент жүргiзудiң толық схемасы ұзақ мерзiмге созылады (әсер салдары бiраз уақыт өткеннен кейiн бiлiнетiн мүмкiншiлiгiн ескергенде - 2 жылға дейiн). Бiрақ, практикалық мақсат үшiн затты толық схема бойынша зерттеудi барлық уақытта бірдей талап етпейді, яғни созылмалы эксперимент барлық уақытта бірдей қажет емес. Сондықтан отандық гигиенистер ШРЕК бекітудің сатылы схемасын ұсынды.Алдымен жедел және жеделдеу эксперимент негізінде затты зерттеудің қысқартылған сұлбасы қабылданады. Бұл заттың қауіптілік класын анықтауға мүмкіндік береді. Егер, зат 4-немесе 3- класына жататын болса, осымен эксперимент аяқталады. Созылмалы эксперимент зат тек 1-немесе 2-класына жататын болса ғана жүргізіледі. Сатылы түрде нормалау өзін толыық ақтады және үлкен экономикалық маңызы бар.

4. Жануарларға жүргізілетін эксперимент. Химиялық заттардың табалдырықтық әсерін анықтау жөніндегі эксперименттер зертханалық жануарларға – тышқандарға, егеу құйрықтарға, теңіз шошқасына, қояндарға, мысықтарға, иттерге (ен алдымен - тышқандарға, егеу құйрықтарға) қойылады. Эксперименттер жедел, жеделдеу, созылмалы болуы мүмкін. Заттың биологиялық белсенділігі туралы ең толық ақпаратты созылмалы эксперимент береді.

Жедел эксперимент DL₅₀ (CL₅₀), жеделдеу және созылмалы эксперимент үшін дозалар анықтау, уланудың клиникалық белгілерін зерттеу, заттың ағзада жиналатын қабілетін, химиялық тазалығын анықтау, ШРЕК-ті есептеу жолымен анықтау мақсатында жүргізіледі.

Жеделдеу эксперимент ең сезiмтал тесттердi анықтау және созылмалы эксперимент үшін дозалар таңдап алу, есептеу жолымен ШРЕК бекіту, заттың ағзада жиналатын қабілетін анықтау мақсатында жүргізіледі.

Созылмалы эксперимент, заттың табылдырықтық концентрациясын анықтау үшін жүргізіледі.

Заттың биологиялық белсендігі жөнiндегi ең толық информацияны созылмалы эксперимент бередi.

Жануарларға жүргiзiлетiн эксперименттер химиялық заттың адамға тигiзетiн уытты әсерiн болжауға мүмкiндiк бередi. Алайда, мұндай болжаудың дәлдiгi бiрқатар шарттарға байланыстьг:

1. Жануарлар зерттелетiн заттың не фактордың әсерiне сезімтал болуы қажет.

2. Жануарларға затты енгiзетiн жолы, табиғи жағдайда осы заттың адам ағзасына түсетiн жолына сәйкес (адекватты) болуы қажет. Мысалы, атмосфералық ауаны ластайтын зат нормаланатын болса, эксперимент жүргiзiлетiн жануарлардың ағзасына зат ингаляциялық жолмен енгiзілуі тиіс. Егер азықтарды ластайтын заттар зерттелетiн болса, асқорыту жолдары арқылы енгізу керек т.т.

3. Нақты қорытынды шығару үшiн жануралардьң саны жеткiлiктi болуы қажет.

4. Заттың физикалық күйi мен химиялық түрi адамға әсер ететiн түрi мен күйiне сәйкес болуы қажет.

Осы айтылгандарға қарамастан жануарлардың алынған мәлiметтердi адамға қолдану (экстраполяция) елеулi мөлшерде салыстырмалы. Бұл әртүрлi тiрi жандылардың сезiмталдығының, зат алмасуының, заттардың ағзадан шығу жолдарының әртүрлiлiгiмен байланысты.

Оны қолданудағы елеулi кедергiлердiң бiрi адам мен эксперименттiк жануарлардың өмiр сүру узақтығының бiрдей еместiгi, тiптi созылмалы эксперимент қойғанның өзiнде де. Мысалы, егеу құйрықтың орташа өмiр сүру уақыты (2,5 жыл) адамның 15-17 жасындағы өмiрiне сәйкес келедi. Осы айтылғандардың бәрiн эксперименттен алынған мәлiметтердi интерпретациялаған (ой тұжырымын жасалған кезде) кезде ескеру қажет.

Кейбiр жағдайларда нормалау жөнiндегi эксперимент өз еркiмен келiскен адамдарға жүргiзiледi. Мұндай тәжирибилер келесi талаптарға сай болуы қажет:.

1. Адам өз еркiмен келiспесе, эксперимент жүргiзуге болмайды.

2. Эксперимент тек алдымен жануарларға жүргізілген зерттеулерден және басқа зерттеулерден кейiн ғана адамға жүргiзiлуi мүмкiн.

3. Эксперимент адам денсаулығы үшiн мүлде қауіпсiз болуы қажет.

4. Экспериментке тек денi сау адамдар ғана қатыса алады.

Көбiнде волонтер-адамдарға гигиеналық эксперименттi атмосфераны ластайтын заттардың иiс табалдырығын анықтау үшiн немесе кейбiр физикалық факторларды нормалау кезiнде жүргiзедi. Бiрақ мұндай эксперименттiң өзi де фактордың әсерi жөнiндегi ақпаратты адамға тигiзетiн әсерiн тiкелей байқау кезiнде алатын жағдайда ғана койылады.

Жеделдетiлген нормалау.

Әдеттегi гигиеналық нормативтердi орнату әдiстерi ұзақ, қыйын, көп материалдың шығынды қажет етедi. Оның үстiне санитарлық регламент бекітуді қажет ететiн химиялық заттардың саны қазiргi кездегi бар зертханалардың мүмкiншiлiктерiнен әлде-кайда көп. Көрсетiлген проблеманы шешудiн бiр жолы - жылдамдатылған нормалау әдiсiн дайындау. Бұл үшiн екi талап сақталуы қажет.

1. Зерттеу бағдарламасын ғылыми негiзде қысқарту.

2. Нормалау мөлшерiн анықтау сенiмдiлiгiн сақтау. Негiзiнен мұндай экспресс-әдiстер есептеу әдiсi болып табылады және есептеудi келесi көрсеткiштер бойынша жүргiзедi:

· токсикометрия параметрлерi (LD50, LС50) бойынша;

· басқа ортадағы нормативтер(ПДК) бойынша;

· заттың физикалық-химиялық қасиеттерi бойынша, (молекулярлық массасы, қайнау температурасы т. б.);

· жасуша культурасына уыттығы бойынша;

· гидробионттарға уыттылығы бойынша;

· басқа елдерде дайындалған нормативтер бойынша;

· химиялық құрылымы бойынша жүргiзiледi.

Экспресс-экспериментке негiзделген және басқа орта объектiлеiрi үшiн бекітілген ШРЕК негiзiнде есептеу ең сенiмдi болып табылады. Басқа елдердiң ШРЕК - терiн пайдалануға, тек нормативтердi негiздеу әдiстерi мен қағидалары біздің елдегіге толық сәйкес келгенде ғана рұқсат етiледi.

6. Гигиеналық болжау.

1972 ж. академик Г.И.Сидоренко, келешектегi қоршаған орта мен халықтың денсаулық жағдайын бағалауға мүмкiндiк беретiн, гигиеналық болжау теориясын ұсынды. Жақын және қашық болашаққа болжау есептеулерiн жүргiзу келешектегi алдын алу шараларын жоспарлауға және олардың тиiмдiлiгiн бағалауға мүмкiндiк бередi.

Қоршаған орта мен халықтың денсаулық жағдайын болжайтын көп әдiстердiң iшiндегi екi әдiс жиi қолданылады: ол аз квадраттар әдiсi және регрессиялық моделдер әдсi. Бірiнші әдiстi қолдану үшiн, ең кем дегенде өткен 10 жылдың ретроспективтiк материалдары қажет. Бұл әдісті болжауға алынатын құбылыстың динамикалық қатарындағы көрсеткiштерi салыстырмалы түрде тұрақты болған кезде және фактор белгiлерiнiң шұғыл өзгеруi жоқ кезде қолданған жөн. Ең аз квадраттар әдiсi құбылысқа әсер ететiн факторларды есепке алмай, тек құбылыс динамикасындағы өзгерiс бағыттылығын (тенденциясын) көрсетедi. Сондықтан болжауды 5 жылдан артық мерзiмге жасаудың жөнi жоқ.

Регрессиялық моделдер әдiсi, жалпы заңдылықтарды көрсететiн регрессия сызықтық теңдеулерiн алуға мумкiндiк бередi. Мысалы, атмосфераның ластануы жөнiндегi есептеу жолымен алынған мәлiметтер болса. 10-15 жыл келешектегi халықтың денсаулық деңгейi жөнiнде ойлауға болады, демек қажеттi табиғатты қорғау шараларын негiздеуге де болады.

III-ТАРАУ. АУА ОРТАСЫНЫҢ ГИГИЕНАСЫ

1. Ауа ортасының гигиеналық маңызы.

Атмосфералық ауа қоршаған ортаның маңызды құрам бөлігінің бірі болып табылады. Ауасыз адамның да және басқа да тірі ағзалардың өмір сүруі мүмкін емес. Жердегі тіршілікті сақтаудағы ауа ортасының атқаратын маңызды рөлі, алдымен, оның құрамындағы оттегімен байланысты, өттегінің арқасында ағзада аралық алмасу мен тіндік тыныс алу үрдістері жүріп отырады. Сонымен қатар, ағзамен қоршаған орта арасында жылу алмасу үрдістерін қамтамасыз етуде де ауаның мәңызы аз емес, себебі ауа, адам ағзасындағы жылу өндірілуімен және одан жылу берілуіне әсер етіп, адам ағзасының жылылық жағдайын анықтайды.

Адам ағзасы мен оның тіршілігіндегі санитарлық жағдайына атмосферадағы болып жатқан физикалық үрдістер де елеулі әсер етеді, олар басқа факторлармен әрекеттесіп жергілікті жердің ауа райы мен климатын қалыптастырады. Күн сәулесінің биологиялық нысандарды жоятын әсері бар қысқа толқынды ультракүлгін сәулелері мен ғарыштық радиация атмосфералық ауа арқылы өткенде, олардың шашырауы және сіңірілуі жүреді. Тіршілік үшін маңызды жер бетіне жететін күн радиациясының саны мен сапасы да көп жағдайларда атмосфераның жағдайына байланысты. Атмосфера, адамның, жануарлардың және өсімдіктердің зат алмасуынан пайда болған газ туріндегі өнімдері, патогенді микроағзалар, табиғи және техногенді текті химиялық және радионуклидтік ластаушылар түсіп отыратын, резервуар болып табылады. Соның нәтижесінде, ауа жұқпалыжәне паразиттік аурулар берілетін фактор болуы, сондай-ақ, адам денсаулығы мен тұрғындардың санитарлық-тұрмыстық жағдайына қолайсыз әсер етуі мүмкін.

Ауа массасының тез араласатын және үлкен қашықтықтарға көшетін қабілеті жергілікті ластанулардың тез таралуына және олардың жаһанданық ластануға айналуына ықпал етеді. Сонымен бірге, атмосфераның үнемі болып отыратын айналымы және басқа да сфералармен, әсіресе, мұхитпен байланысы, оның өздігінен тазаруына жоғары қабілеттілігін қамтамасыз етеді.

Атмосфералық ауаны ластайтын заттардың көп бөлігі жерге түседі, өсімдіктерге сіңеді, заттардың топырақта өтетін айналымына енеді, жауындармен жуылып кетеді. Ауаның мұхитпен жанасуы нәтижесінде, мұхит атмосферадан көмірқышқыл газының, күкірт ангидридінің және басқа да қосылыстардың едәуір массаларын өзіне сіңіреді. Сондықтан, атмосфера, тек ауаға араласқан бөлшектерден, зиянды химиялық заттардан, радионуклидтерден және патогенді флорадан өздігінен тазару үрдістері жүріп отыратын табиғи орта ғана емес, сонымен қатар, ол заттармен суды және топырақты ластайтын көзі де болып табылады. Ж абық бөлмелердегі ауа сапасы да атмосфералық ауаның сапасымен анықталады.

2. Жер атмосферасының құрылымы. Жердің ауа қабығы бірнеше қабаттардан: тропосфера, стратосфера, мезосфера, ионосфера, экзосфера және магнитосферадан тұрады. Ең төменгі, жер бетіне жанасып жатқан қабаты - тропосфера, оның полюстардағы қалыңдығы теңіз деңгейінен 8-10 км, орташа ендіктерде - 10-12 км, экваторда 15-18 км. Тропосфераға физикалық параметрлерінің: температурасының, ылғалдылығының, атмосфералық қысымының, ауаның қозғалысының тұрақсыздығы тән. Ауаның орташа қысымы теңіз деңгейінде 101,3 кПа құрайды. Жоғарыға көтерілгенде ауаның қысымы мен тығыздығы азаяды. Ауаның температурасы жер үсті қабатында топырақтың күн сәулесінен қызуына байланысты жоғарылау болады, биіктеген сайын төмендейді: әрбір 100 м-ге биіктегенде, 065º С төмендеп отырады.

Тропосферада үнемі ауа массаларының әр түрлі бағыттарда көшуі жүріп отырады, бұл әр түрлі ауа райы жағдайларының қалыптасуына ықпал етеді. Негізгі массасы атмосфераның жерге жақын қабатында жиналған су буларының конденсациялануы бұлттардың түзілуіне және жауын-шашындарға әкеп соғады.

Тропосфераның табиғи химиялық құрамы салыстырмалы түрде тұрақты, оған азот, оттегі, көмір қышқыл газы (99% дейін), сонымен қатар, инертті газдар, озон, су булары және т.б. (1% дейін) кіреді. Сонымен бірге, тропосферада адамның шаруашылық-тұрмыстық іс әрекеті нәтижесінде және табиғи көздерден түсетін ластаушы заттар да (шаң, күйе, әр түрлі улы қосылыстар, радионуклидтер, парниктік газдар) кездеседі. Соңғы жылдары парниктік газдарының ішіндегі негізгісі болып табылатын көмір қышқыл газының мөлшерінің көбеюі байқалып отыр. Ауаның жерге жақын қабатынының температурасының біртіндеп жоғарылауын (жылына 0,01ºС) осыған байланысты деп санайды.

Тропосферадан кейінгі келесі қабаты стратосфера болып табылады, олардың арасы жіңішке өтпелі зонамен бөлінген. Стратосфера 50-60 км биіктікке дейін жетеді. Төменгі қабаттарында температура минус 60º С құрайды, ал жоғарғы шекарасында - плюс 10ºС дейін жоғарылайды. Стратосферада ауа сиретілген, су булары жоқ дерліктей, бұлттар жоқ, ауа ағымы негізінен горизонтальды бағытта таралады. Осыған байланысты, стратосфераға өткен ластаушы заттар, мысалы, ядролық жарылыс кезіндегі пайда болған радионуклидтер, авиацияның және ғарыштық зымырандардың отындары жанған кездегі өнімдері, фреондар және т.б. ұзақ уақыт, бірнеше жылдарға дейін стратосферада болып, төмен түспейді және ауа ағыны арқылы үлкен қашықтықтарға таралады, бұл планетаның жаһандық ластануына әкеледі.

Стратосферада жүретін негізгі химиялық реакциялардың біріне күн радиациясының қысқа толқынды ультракүлгін сәулесінің және ғарыштық сәулеленудің молекулярлы оттегімен өзәра әрекеттесуі нәтижесінде озонның пайда болуы жатады. Озонның негізгі массасы 16- дан 32 км дейінгі қабатта жиналған, ал ең жоғарғы концентрациясы шамамен 25 км биіктікте байқалады. Озон, биологиялық нысандарды зақымдайтын қысқа толқынды сәулеленуді жерге жібермей, қорғайтын экран ретінде қызмет атқарады.

Стратосферадан жоғары мезосфера (жоғарғы шекарасы - 80 км дейін), ионосфера (жоғарғы шекарасы 500-1000 км –ге дейін), экзосфера (жоғарғы шекарасы - 3000 км -ге дейін) және магнитосфера (жоғарғы шекарасы – 50000 км ге дейін) орналасады. Мезосферада атмосфера массасының 5% жуық мөлшері бар, озон мөлшері көп емес, температурасы, стратосфераға қарағанда, едәуір төмен - 70ºС жуық. Ионосферада ауа өте күшті иондалған, ал температура биіктеген сайын тез жоғарлап, 900-1500ºC жетеді. Экзосферада ауа өте сиретелген және тығыздығы бойынша ауасыз ғарыш кеңістігіндегі тығыздығына жақын. Ең жоғары сиретелген ауа - магнитосферада. Магнитосфераның болуы Жердің магниттік өрісінің болуымен байланысты. Жердің магниттік өрісі 2 құрамдас бөліктен: жердің сұйық ядросындағы иондалған массаның қозғалысының салдарынан пайда болатын, жалпы геомагниттік өрістің 94% дейін құрайтын, тұрақты магниттік өрістен, сонымен бірге, күн текті және ғарыш текті корпускулярлық сәулеленулердің әсерінен пайда болатын айнымалы магниттік өрістен тұрады. Геомагниттік өріс Жерді әр түрлі ғарыштық сәулеленулерден қорғайды. Атап айтқанда, зарядталған бөлшектерден тұратын күн желінің негізгі ағыны геомагниттік өріспен өзара әсерлесіп, жерді айналып отеді де, геомагниттік өрісті ұзын магниттік «құйрыққа» алып кетеді. Бөлшектердің көп бөлігін магнитосфераның радиациялық белдеулері жердің беттіне жіберімей, ұстап қалады.

Сонымен, атмосфераның барлық қабаттары Жердегі тіршілік ету мүмкіндігін қамтамасыз ететін жағдайларды қалыптастыруға қатысады. Адамның өмірі тропосферада өтеді, сондықтан оған осы қабаттың қасиеттері ең көп тікелей әсер етеді. Адамға әсер ететін ауа ортасының факторларына ауаның физикалық қасиеттері, химиялық және биологиялық құрамы, сондай-ақ, оны физикалық, химиялық және биологиялық ластаушылар жатады.

Дата добавления: 2015-12-16 | Просмотры: 903 | Нарушение авторских прав