АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

аВС - 136, аВс – 140, аbС – 28, аbс – 266.

Жауабы: Барлығы: 1097 АВ-48,1%; ВС-28,8%; АС-28,1%; (AC+BC)-AB= 8.8(тәжірибе) (ABc+abC)/1097*100=4.4(теория) С=4.4/8.8=0.5 интерференция дұрыс жүрген

82. Үш белгісі бойынша гетерозиготалы (АаВbСс) дараларды талдаушы будандастыру кезінде алынған нәтижелерге аbс – 2, AВc - 6, аbС – 4, AbC – 92, аВс – 96, Abc – 136, аВС – 144 генетикалық талдау жүргізіңіздер.

Жауабы: Барлығы 480; АВ-97,5%; ВС-41,2%; АС-60,4 %; (AC+BC)-AB= 4,1(тәжірибе) (ABc+abC)/480*100=2,1(теория) С=2,1/4,1=0.5 интерференция дұрыс жүрген

83. Хош иісті бұршақ өсімдіктерінің гүлдері ақ, сабақтары қалыпты және қысқа өсімдіктерін өзара будандастырғанда, F₁ ұрпағындағы барлық өсімдіктердің гүлдерінің түсі сұр және сабақтары қалыпты болған. Ал, екінші ұрпақта: 415 сұр, қалыпты; 140 сұр, қысқа; 350 ақ, қалыпты; 95 ақ, қысқа өсімдіктерге ажыраған. Белгі қалай тұқым қуалайды? Талдаушы шағылыстыру жүргізу үшін, қандай өсімдікті анализатор ретінде алуға болады?

Жауабы: Бастапқы өсімд генотипі ААввСС*ааВВсс F1- гүл түсі б/ша комплементарлы Ф 9:7; сабақ ұз 1 жұп белгісі б/ша Ф 3:1

84. Хромосомалық мутациялар. Хромосома аралық және хромосома ішілік құрылымдардың түрлерін көрсетіңіз және пайда болу себептерін дәлелдеңіз.

Генетикалық материалдың өзгеруіне гендік мутациямен қатар хромосомалық мутация да жатады. Оны хромосомалық өзгерістер немесе аберрациялар деп атайды. Бұл жағдайда кариотиптегі хромосомалардың құрылымы өзгереді. Аберрациялар хромосома ішілік және хромосома аралық болып келеді.

Хромосома ішілік өзгерістерге мыналар жатады: дефишенсия – хромосома ұштарының жетіспеушілігі; делеция – хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсіп қалуы; инверсия – хромосома бөлігінің 180⁰ –қа бұрылуына байланысты гендердің орналасу ретінің өзгеруі; дупликация-хром/ң 1 бөлігінің қайталануы

Хромосома аралық өзгерістерге хромосоманың бір бөлігінің басқа бір оған гомологты емес хромосомамен ауысып кетуі жатады оны транслокация деп атайды.

Хромосомалық мутацияда транспозиция – генетикалық материалдың шағын бір бөлігінде орналасқан гендер шоғырының өзгерісі ерекше орын алады. Транспозиция гомологты емес хромосомалардың арасында немесе бір хромосоманың өзінде жүруі мүмкін. Сондықтан ол хромосома ішілік және хромосома аралық өзгерістердің аралығында жатады.

Цитологиялық тұрғыдан алғанда аберрацияны хромосомалық және хромотидтік деп бөледі. Бұлайша жіктеу хромосоманың өзгеру уақытына яғни репликацияға дейін немесе одан кейін жүзеге асуына байланысты болады.

Хромосомалық аберрацияны зерттеуде цитологиялық және генетикалық әдістерді ұштастыру шешуші орын алады. Хромосомалардың құрылымының өзгеруін зерттеу үшін мейоздық профаза қолайлы болып есептеледі. Себебі ол кезде хромосомалар коньюгацияланады. Бұл мақсатта политенді (алып) хромосомаларды да пайдалануға болады.

Хромосомалық аберрацияның негізінде әртүрлі фенотиптік өзгерістер пайда болады.

85. Хромосомалардың бірінші және екінші реттік ажырамауын сипаттаңыз. Дрозофиладағы ақ және қызыл көзділік белгілері бойынша хромосомалардың дұрыс ажырамауына мысал келтіріңіз.

Будандастырылуларда белгiлердiң берiлу заңдылықтарының мейоз бен ұрықтану кезiндегi хромосомалардың сипатына сәйкес келуi - гендер хромосомаларда орналасқан деген қорытындыға әкелдi. Жыныспен тiркескен тұқым қуалауды да осы негiзде жақсы түсiнуге болатындығы, бұл қорытындының нанымдылығын арттыра түсті.

Мұның дұрыстығы, дрозофиладағы жыныс хромосомалардың ажырамау құбылысын зерттегенде, тағы да дәлелдендi.

Жоғарыда айтылғандай, дрозофиланың ақ көздi аналықтарын қызыл көздi аталығымен шағылыстырса, F₁ -дегi аналық ұрпақтардың барлығы қызыл көздi, ал анасынан алған жалғыз Х-хромосомасы бар аталықтардың барлығы ақ көздi болады. Бiрақ осындай шағылысулардан алынған екi-үш мың ұрпақтар iшiнде бiрен-саран «ерекше» дарабастар ақ көздi аналық немесе қызыл көздi аталық кездеседi. Бұл «ерекше» дарабастардың пайда болуын былайша түсiндiруге болады. Мейоз кезiнде «ерекше» дарабастардың анасының екi Х-хромосомасы әр полюске ажыраудың орнына, кездейсоқ не бiр жұмыртқаға түседi немесе екеуi де полярлы денешiкке кетедi, яғни Х-хромосомалардың гаметаларға ажырамау процесi өтедi. Нәтижесiнде ақ көздi аналықта әдеттегiден өзгеше жұмыртқаның екi түрi: ХХ-хромосомасы бар және ешбiр Х-хромосомасы жоқ жұмыртқалар пайда болады. Осындай жұмыртқалардың әрқайсысы не Х-хромосомалы спермиймен немесе У-хромосомалы спермиймен ұрықтана алады, бұдан зиготалардың төрт типi пайда болуы мүмкiн: 1) ХХХ-хромосомалы; 2) ХХУ-хромосомалы; 3) Х-хромосомалы; 4) жалғыз У-хромосомалы.

«Ерекше» дарабастарды цитологиялық әдiстермен зерттегенде, F₁ -дiң «ерекше» ақ көздi аналықтарында екi Х-хромосомаларына қосымша У-хромосомасы бар болып шықты, ал «ерекше» қызыл көздi аталықтарында бiр Х-хромосома бар, бiрақ аталықтарына тән У-хромосома жоқ болып шықты. Жыныс хромосомаларының бiрiншi реттiк ажырамауы нәтижесiнде пайда болған «ерекше» аталықтардың барлық сыртқы белгiлерi аталыққа тән, бiрақ олар ұрпақ бермейтiн бедеулер болады. Ал бұл дрозофиланың У-хромосомасында жынысты анықтайтын гендердiң жоқ екендiгiн, тек қана аталықтардың өсiмталдығын қамтамасыз ететiн гендердiң болатындығын көрсетедi.

«Ерекше» аналықтар ХХY, керiсiнше, өсiмтал, бiрақ жыныс хромосомаларының мейоздық ажырауы кәдiмгi аналықтардан ХХ өзгеше етедi. Мұндай «ерекше» аналықтардың Х-хромосомалары бiр-бiрiмен жиiрек коньюгацияланады және әр полюстарға кетедi. Ал У-хромосома коньюгацияға қатыспайды және жас ядролар арасында кездейсоқ таралады, нәтижесiнде жұмыртқалардың бiрдей мөлшерде екi сорты пайда болады: жартысының Х-хромосомасы, ал жартысының Х-хромосомасы және У-хромосомасы болады. Мұнымен қоса шамамен 8 жағдайда Х-хромосомалардың бiреуiмен У-хромосома арасында коньюгация жүредi және онда Х-хромосомалар екiншi рет кездейсоқ таралады, нәтижесiнде жұмыртқалардың тағы да екi сорты пайда болады: ХХ-хромосомасы бар жұмыртқалар және Х-хромосомасы жоқ, бiрақ У-хромосомасы бар жұмыртқалар.Бұл құбылыс жыныс хромосомаларының екiншi реттiк ажырамауы деп аталады.

86. Химиялық және радиациялық мутацияны сипаттаңыз. Осы мутация түрлерін практикада қолданудың маңыздылығы мен зияндылығын көрсетіңіз.

Мутация — генетикалық материалдың кенеттен табиғи немесе жасанды түрде өзгеруі салдарынан, организмнің қандай да бір тұқым қуалайтын белгілерінің өзгеруі. Табиғи өзгерістер (гендегі және хромосомадагы) физикалық және химиялық әсер ету арқылы пайда болады. Мутагендер — мутацияның жүруіне әсер ететін заттар. Мутагендерге әсер етуші сыртқы әсерлер физикалық, химиялық және биологиялық (вирустар) факторлар тірі организмдерге әсер етіп мутация жиілігін (әжептәуір жоғарылатады) және спонтандық мутация деңгейін әжептәуір жоғарылатады.

Физикалық мутагендерге иондық сәулелердіқ барлық түрлері (гамма және рентген сәулесі, протон, нейтрон, т.б.) ультракүлгін сәулелер, жоғарғы және төменгі температуралар жатады.

Химиялық мутагендер — көптеген алкилдеуші қосылыстар, нуклеин қышқылдарының азотты туындылары, алколоидтар және басқалар. Мутация жиілігін жүз есе ұлғайтушы мутагендер — супермутагендер деп аталады. Оларга N-нитрозоалкилмочевина, N-нитрозоалкиламин, N-нитрозоалкиламид, диалкилсульфат, этиленимин және басқада туындылар жатады.

Генетикалық тәжрибелерде химиялық мутагендерді микроорганизмдер, өсімдіктер мен жануарлар селекциясында, медицина салаларында пайдалануға мүмкіншілік туады. Сонда микроорганизмдердің биохимиялық мутанттарының генетикалық аппараттарын толық зерттеуде үлкен мәні бар. Химиялық мутагенсіз антибиотиктерді, витаминдерді, аминқышқылдарын, белоктар мен ферменттерді синтездейтін микробиологиялық өндірістерді алу мүмкін емес. Олардың көмегімен әртүрлі синтездерге қатысатын жүздеген өндірістік микроорганизмдер штамдары алынған.

Ауылшаруашылық селекциясында қазіргі кезге дейін, гибридизация әдісі қолданылып, көптеген жақсы сорттар алынғак. Мутагендер организм өзгергіштігін кенет жеделдетеді, бұл селекция жұмысының нәтижелі өтуіне жағдай туғызады. Табиғи мутагендерді пайдаланып селекциядағы пайдалы түрлердің сапасын арттыруға болады. Химиялық мутагеннің әсерінен майының құрамындағы олеин қышқылының мөлшері жағынан оливк майынан кем түспейтін күнбағыс майы алынған.

Ғылыми-техникалық прогрестің нәтижесінде адамды қоршаган орта әжептәуір өзгеріске ұшырады. Адамнық ортасындагы физикалық және химиялық факторлардың едәуір бөлігі адамның тұқымқуалаушылығына және басқа органдарына әсерін тигізеді. Мұндай жағдайларды туғызбауға қарсы күрес жургізуі тиіс.

87. Ядродан тыс тұқым қуалау дегеніміз не? Пластидті және митохондриялық тұқым қуалаудың ұқсастықтары мен айырмашылығын сипаттаңыз.

Клеткада тұқым қуалауда маңызды роль атқаратын ядродан басқа да компоненттер кездеседі. Оларға клеткада аса маңызды функцияларды атқаратын цитоплазмалық көптеген органоидтар жатады. Ол органоидтардың өздігінен көбею қабілеті болады және бөліну кезінде жаңа құрылған клеткаларға бірдей мөлшерде таралады. Қазіргі уақытта жинақталған ғылыми мәліметтер хромосомалық емес, яғни цитоплазмалық тұқым қуалаушылықтың болатындығын дәлелдеп отыр. Бұл жағдайда организмнің белгілері мен қасиеттерінің тұқым қуалауына пластидтер, митохондриялар және клетка ішіндегі паразиттер мен симбионттар сияқты өздігінен репликацияланатын цитоплазма компоненттері жауап береді.

Ядродан тыс тұқым қуалау- ядродан тыс гендердің берілуі болып табылады. Бұл құбылыс көптеген эукариоттыларда табылған, митохондрия және хлоропласттар сияқты цитоплазмалық органоидтарда жүреді.

Цитоплазмалық тұқым қуалау деп организмдердің клетка ядросынан тыс орналасқан органоидтар арқылы тұқым қуалау қасиетін айтады. Цитоплазмадағы тұқым қуалайтын бастамалардың жиынтығын плазмон деп, ал бастамалардың өзі плазмаген деп атайды. Плазмагендер екі топқа бөлінеді:

1. Клетканың ДНҚ-лы органеллалары (пластидтер, митохондриялар) гендері;

2. Жұқпалы агенттер немесе клетка симбионттары (вирустар мен плазмидтер).

Митохондрия гені – хондриоген деп, ал пластид гендері – пластоген деп аталады.

Пластидтер арқылы жүзеге асатын, Мендель заңдарына бағынбайтын цитоплазмалық тұқым қуалау құбылысын ең алғаш неміс оқымыстылары К.Корренс (1908 ж.) пен Э.Баур (1909 ж.) ашқан.

Ядродан тыс тұқым қуалаудың үш типі кездеседі:

• Өсімдік сегрегациясы

• Ата-анасының біреуіне жататын

• Ата-анасының екеуіне де жататын

Цитоплазмалық тұқым қуалаудың бірнеше ерешеліктері бар:

• Цитоплазма гендерімен бақыланатын белгілер мен қасиеттер тек таза аналық жолмен тұқым қуалайды;

• Цитоплазма органоидтары екі жаңа клеткаларға бірдей таралмайды, сондықтан Ғ₂ ажырау қатынасы Мендель заңдылығына бағынбайды;

• Белгінің даму дәрежесін анықтайтын цитоплазмадағы органоидтардың саны барлық уақытта будандардағы осы белгінің көріну сипатына әсері болмайды;

• Плазмагендер белгінің дамуын, осы белгінің дамуына жауапты хромосомадағы гендермен өзара әсерлесу арқылы бақылайды.

Дата добавления: 2015-12-16 | Просмотры: 1353 | Нарушение авторских прав