АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Жіктелуі (Г.Н.Красовский бойынша) 10 страница

- тек нөсер cуларын немесе шартты түрде таза өндірістік сумен бірге нөсер суларын ағызып жіберуге арналған жүйені;

- тұрмыстық және тұрмыстық канализация арқылы ағызып жіберуге рұқсат етілетін ластанған өндірістік сулардың бір бөлігін ағызып жіберуге арналған жүйені;

- тұрмыстық сулармен бірге ағызуға рұқсат етілмейтін ластанған өндірістік суларды ағызып жіберуге арналған жүені.

Жеке-жеке ағызу толық емес жүйені тек қатты ластанған өндірістік және тұрмыстық ағынды суларды ағызып жіберу және залалсыздандыру үшін ғана пайдаланылады, ал нөсер суларын ашық науалармен, арықтармен суаттарға ағызып жібереді. Жартылай жеке-жеке ағызу жүйесі толық жеке-жеке ағызатын жүйедегі сияқты жүйелерден тұрады, бірақ онда, бәрін өзіне қосып алатын бір негізгі коллекторы болады, бұл коллекторға барлық ағызатын жүйелер қосылған және барлық ағынды сулар сол арқылы жалпы тазартатын құрылыстарға ағызып жіберіледі. Жартылай жеке-жеке ағызу жүйесі қазіргі кезде ең оңтайлы деп саналады, себебі ол су көздерінің жаңбыр суларымен ластануын азайтуға және ағынды сулардың барлық түрлерін тазартуға мүмкіндік береді.

Тазарту құрылыстарына келіп түсетін ағынды сулар тазартудың бірнеше сатыларынан өтеді:

1. Суда калкып жүрген заттардан және араласқан бөлшектерден (механикалық тазарту) тазарту;

2. Еріген және коллоидты күйіндегі органикалық заттардан (биологиялық тазарту) тазарту;

3. Патогендік микрорганизмдерден (зарарсыздандыру) тазарту.

Ағынды суларды тазарту табиғи және жасанды жолдармен жүргізілуі мүмкін. Табиғи жолмен тазарту әдістерінде топырақ және биологиялық тоғандар қолданылады. Топырақтық әдісте, ағынды сулар араласқан бөлшектерден, микроорганизмдерден, сондай-ақ еріген органикалық ластаушы заттардан топырақтың өздігінен тазару үрдістерінің нәтижесінде тазартылады. Осы сияқты, алдын ала механикалық жолмен тазартылып, биологиялық тоғандарға жіберілген ағынды сулар биохимиялық минералдану үрдістерінің нәтижесінде органикалық заттардан тазарады.

Жасанды әдістерде механикалық тазартудан өткен ағынды сулар еріген органикалық заттардан арнайы құрылыстарда тазартылады, оларда органиканың ыдырауы мен минералдануы үшін, топырақта немесе суда болатын өздігінен тазару үрдістеріне тән жағдайлар жасанды жолмен жасалады.

Механикалық тазарту үшін 2 топқа бөлінетін құрылыстар қолданылады: алдында жүргізілетін тазарту үшін (торлар, елеуіштер, құм ұстағыштар және т.б.) және аяғына дейін тазарту үшін (көлденең, тік, радиальды, екі ярусты тұндырғыштар, септиктер, мөлдірлеушілер-шірітушілер және т.б.). Алдында жүргізілетін тазарту құрылыстарында ағынды сулар, су бетінде жүзіп жүрген ірі заттар мен қоспалардан, құмнан, мұнайдан, бензиннен, майлардан және т.б. тазартылады. Ірі бөлшектерді торлар ұстап қалады, ал құм және басқа минералды қоспалар ағынды сулар кішігірім тұндырғыштар түріндегі құм ұстағыштар арқылы үлкен жылдамдықпен (0,15-0,3 м/сек) өтуі кезінде тұнбаға түседі. Аяғына дейін механикалық тазарту кезінде ағынды сулар жеңіл, араласқан бөлшектерден тазарады. Ол үшін тұндырғыштардың екі түрі: жаңа түзілген лай, яғни ашытылмаған тұнба беретін (көлденең, тік, радиальды тұндырғыштар) және шіріген лай, яғни ашыған тұнба беретін (екі ярусты тұндырғыштар, септиктер, мөлдірлегіш-шіріткіштер) тұндырғыштар қолданылады.

Тұнбаны ашытпайтын тұндырғыштарды, негізінен үлкен канализацияда қолданады, олармен тәулігіне 10000 м³ ағынды су жіберіледі. Көлденең тұндырғыштардың суды мөлдірлеу тиімділігі жоғары (50%-ға дейін), (5.2.-сурет), ол тұндырғыш қабырғасының артқы жағынан ағынды сулар жаймен ағып өтетін, тереңдігі 4 м тік бұрышты резервуар түрінде болады..

5.2 - сурет. Көлденең су тұндырғыштың сызбасы.

1-ағынды сулардың ағып келуіне арналған құбыр; 2,4 – бір қалыпты ағыс жасауға аранлаған табалдырық; 3- май мен көбікті май құдығына жіберетін құбыры; 5- тұндырғыш түбіне тұнған лайды жинайтын қырғыш; 6- мөлдірленген судың шығатын жері; 7- артық суды ағызуға арналған құбыр; 8-лайға арналған қалта.

Төңкерілген конус тәрізді, түбі бар, цилиндр формалы тік су тұндырғыштарда ағынды сулар құрылыстың орталық бөлігіндегі құбыр арқылы беріледі. Шағылыстратын қалқанға дейін жетіп, сулардың ағыны өзінің бағытын тік бағыттан көлденең бағытқа, ал содан кейін тік жоғары қарай ағатын бағытқа өзгертеді. Араласқан бөлшектердің тұнбаға түсуі, сұйықтың жоғары қарай көтерілуі кезінде жүреді. Ал, пайда болған жаңа лайды содан соң, тұнбаның анаэробты ашу үрдісі жүретін, арнайы құрылыстарда – метантенктерде залалсыздандырады. Тұнбаның ашу үрдісі жүзеге асатын тұндырғыштар ағынды сулар көлемі аз болғанда, шағын канализацияда қолданылады. Олардың арасында септиктер мен екі ярусты тұндырғыштар кеңінен таралған. Септик тәулігіне көлемі 25 м³ дейінгі ағынды суларды тазарту үшін қолданылады. Септік, темір-бетоннан жасалған резервуар түрінде болады (5.3-сурет), ол арқылы ағынды сулар, қондырғы ішінде 2,5-3 тәулік бойы болып, өте баяу ағып өтеді, соған байланысты септиктің сиымдылығы ағынды сулардың тәуліктік көлемінен үш еседен төмен болмауы керек.

Септик арқылы өткен кезде, тіпті органикалық заттардың ұсақ және жеңіл араласқан бөлшектері және гельминттердің жұмыртқалары да, су түбіне шөгеді. Резервуар түбіне отырған тұнба анаэробты ыдырау үрдісіне ұшырайды. Үрдістің қарқынды жүруіне ағынды судың бетінде пайда болатын және жылудың таралуына кедергі болатын араласқан бөлшектерден түзілген қабықша себеп болады. Септик ғимараттың ішкі канализациясының тік бағана құбыры арқылы желдетіледі. Ыдырауға түскен тұнбаны бір жыл ішінде 1-2 рет ассенизациялық машинаның көмегімен шығарады, оны кептіріп, тыңайтқыш ретінде пайдаланады.

Бірақ, гельминттердің жұмыртқалары тұнбада өздерінің тіршілік қабілетін сақтап қалатынын ескерген жөн.

Сурет. Септик

1 – жуынды шұңқыры; 2- шұңқырдың бетон қабырғалары; 3 - иленген саз балшық; 4 - шұңқыр аузының екі қабатты қақпағы; 5- шұңқырдың темір-бетонды жабындысы; 6- су ағатын құбыр; 7 - санитарлық құралдар; 8 - ас үйден шығатын ауа сорып әкететін каналдар; 9 – жуынды шұңқырдан шығатын желдету каналы; 10- дефлектор.

Септик арқылы өткен суды биологиялық тазарту үшін көбінесе жер астында сүзетін алаңдарын пайдаланады, ол үшін жерге, 0,5-1,8 м тереңдікке суландыратын құбырлар салынады, солар арқылы топыраққа септикте тазартылған ағынды су келіп түседі.

Екі ярусты тұндырғыштарда (5.4 -сурет) ағынды сұйық, науамен тұндырғыштың жоғарғы ярусы болып табылатын, тұнба отыратын науаларға түседі. Олардың түбінде бүкіл ұзына бойына саңылаулары бар, олар арқылы тұнбаға түскен ағынды суға араласқан бөлшектер екінші, төменгі – лай жиналатын (септикалық камера) ярусқа түседі, бұл жерде тұнбаның ашу үрдісі жүреді. Тұнба отыратын науадағы саңылаулардың төменгі жиектері бір-бірін 15 см-ге жауып тұрады, осыған байланысты су ағызатын науадағы мөлдірленген судың төменгі камерада түзілетін шіру өнімдерімен ластануының алдын алалды. Тұндыру үрдісін ыдырау үрдісінен бөлудің арқасында, ашу кезінде түзілген газдар септиктегі сияқты ағынды сұйықтықты ластамай, тұндырғыштың қабырғасын бойлай отырып, атмосфералық ауаға бөлінеді. Шіріген тұнба, құбыр арқылы сыртқа шығарылады.

5.4-сурет. Екі ярусты тұндырғыш.

А – кесіндісі; Б – жоспары; 1 – су асты науасынан қалдық судың түсуі; 2-су асты науасы; 3-тұндыру астауы; 4- жартылай батырылған немесе жүзіп жүретін қалқа; 5- ағынды суға арналған жапқыш; 6-тұнбаны (лайды) шығару құбыры; 7 – тұнбаға арналған жапқыш; 8- тұнбаны түсіру; 9-ағынды суды шығаруға арналған науасы.

Тұндырғыштар арқылы өткен ағынды сұйықтың құрамында еріген органикалық заттар болады, олардың шіруі мүмкін. Сондықтан, механикалық тазартудан кейінгі келесі сатысы - суды биологиялық тазарту болып табылады. Оны табиғи (топырақтық, биологиялық тоғандарда) немесе жасанды әдістермен жүзеге асырады.

Топырақтық әдістермен залалсыздандыру - суландыру және сүзу алаңдары деп аталатын жерлерде жүргізеді. Сүзу алаңдары тек ағынды суларды тазарту үшін, ал суландыру алаңдары – тазарту және ауылшаруашылық өнімдерін өсіру үшін қолданылады. Суландыру алаңдарында, өнім егілген жүйектердің арасынан тереңдігі 0,5 м етіп, ұзын арықтар қазылады (5.5-сурет).

5.5.-сурет. Суландыру алаңдарының кесіндісі.

1- жол; 2- су әкелетін канал; 3- сұйықтықты картаға шығаруды реттейтін шиберлер; 4- суландырғыш-каналдар; 5- ашық дренаж каналдары; 6- қоршау белестері; 7- жүйектер арасындағы арықтар

Ағынды сулар осы арықтарға жіберіледі, олар топырақ арқылы сүзіліп, дренаж құбырлары немесе каналдар арқылы суаттарға ағызылады. Олар топырақ арқылы өткен кезде патогенді микроорганизмдер, гельминттердің жұмыртқалары топырақта қалып қояды, ал еріген органикалық заттар топырақтағы микрофлорның тіршілік үрдістерінің нәтижесінде минералданады. Қалдық сулардың құрамында көп мөлшерде қоректік субстрат болады, бұл топырақ микроорганизмдерінің қарқынды көбеюіне жағдай жасайды, соның нәтижесінде топырақ бөлшектері, сіңіретін қасиеті күшті және биохимиялық белсенділігі жоғары, белсенді биологиялық пленкамен түгелдей жабылады. Сүзу алаңдарының суландыру алаңдарынан айырмашылығы, оларға ағынды суды жаппай жаяды. Оларға, суландыру алаңдарына қарағанда, ағынды суларды едәуір көп мөлшерде жіберуге рұқсат етіледі.

Сонымен қатар, ағынды суларды топырақ арқылы залалсыздандырудың тағы бір әдісі – ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге тиесілі егін егетін жерлерді суландыруға пайдалану болып табылады. Бұл алаңдарға түсетін жүктеме, коммуналдық суландыру алаңдарымен салыстырғанда, 5-15 есе аз болады. Оларда бақша немесе мал азықтық өсімдіктерді, егілген шөптерді өсіреді, суды жүйектер арасындағы арықтарға жибереді. Пайдалану ережелерін сақтамаған жағдайда, коммуналдық және егіншілік суландыру алаңдары адамдар мен жануарларға гелминттердің, әр түрлі жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын жұқтыратын көздер болуы мүмкін.

Топырақтық әдістер, ағынды суларды тазартудың тиімділігі жоғары әдістері болып табылады, бірақ, ірі елді мекендерде олардың қолданылуы шектеулі, себебі, қазіргі тұрғындардың тығыздығы мен су тұтыну нормалары кезінде, суландыру алаңдарының ауданы өте үлкен болуы керек.

Биологиялық тоғандар – терең емес, су сүзілуі жүрмейтін немесе баяу жүретін топырақтағы жасанды түрде жасалған суаттар. Ағынды суларды тұндырғаннан кейін, тоғанға жіберу алдында 2-5 есе өзен суымен араластырып, баяу, 2-3 тәулік ішінде тоған арқылы өткізеді. Тазаруы аэробты немесе анаэробты жағдайларда жүруі мүмкін. Залалсыздандыру үрдістерін жеделдету және аэрацияны күшейту үшін биологиялық тоғандардың тереңдігін аз ғана (1 м дейін) етіп, жоғары сатыдағы су өсімдіктерін (қамыс, иіртамыр, қоға, т.б.) және балдырлар егеді, жасанды аэрация жасайды. Балдырлар фотосинтез нәтижесінде суды оттегімен байытады, ал жоғары сатыдағы су өсімдіктері, бұдан басқа, судан уытты және органикалық заттарды сіңіріп алып, оны энтеробактериялардан тазартады, антибиотиктік заттарды бөліп шығарады.

Биологиялық тазартудың жасанды әдістері әр түрлі типтегі биототықтырғыштарда жүргізіледі, оларда залалсыздандыру, топырақтағы немесе судағы табиғи жағдайлардағыға ұқсас болып өтеді.

Мұндай биототықтырғыштарға биофильтрлер, аэротенктер, циркуляциялық-тотықтырғыш каналдар және т.б. жатады. Биофильтрлерде залалсыздандыру топырақта жүретін минералдану үрдісін қайталау болып табылады. Биофильтрлер – түбінде табақшалардан жасалған дренажы бар, оған биіктігі екі метр етіп ірі түйіршікті материалдар – шлак, ұсақ тастар толтыра салынған, кірпіштен немесе темір-бетоннан жасалған резервуарлар болып табылады (5.6.-сурет).

5.6.-сурет. Биологиялық фильтр.

1- мөлшерді реттейтін бак; 2- сифон; 3- шашыратуға арналған арнайы құрал; 4- магистральды құбыр; 5- тарату құбырлары; 6- плиталардан жасалған дренаж; 7 – дренажға ауа жіберетін арналар; 8- шлактан жасалған фильтрді енгізу; 9- тазартылған суды шығару арнасы.

Ағынды сулардың өтуі барысында, шлактың жоғарғы қабатында қарқынды көбейетін және судағы еріген органикалық заттарды сіңіріп, ыдырататын аэробты микрофлорасы бар шырышты биологиялық пленка түзіледі. Биофильтрге ауа жіберу микроорганизмдердің тіршілік әрекеттеріне және органикалық заттардың минералдануына бұрынғыдан да жақсы жағдай жасайды. Мұндай фильтрлер аэрофильтрлер деп аталады. Олардың тотықтыру қуаты, кәдімгі биофильтрлерге қарағанда, 3-4 есе жоғары.

Биототықтырғыштардың басқа типі – аэротенктерде органикалық заттардың биологиялық тотығу үрдісі, жер бетіндегі сулардың өздігінен тазару сияқты, бірақ едәуір қарқынды жүреді. Аэротенк – ұзындығы бірнеше ондаған метрге созылған, тереңдігі 5 м – ге дейін жететін тік бұрышты резервуар - арқылы, ағынды сұйық пен, құрамында өте белсенді микроорганизмдердің көп мөлшері бар, лайдың қоспасын, баяу өткізеді. Микробиоценоздың беттік ауданын салыстыратын болсақ, онда жер бетіндегі сулардың 1 м³ -де оның шамасы 5 м² болады, ал аэротенкілерде бұл көрсеткіш – 1800-2400 м² дейін жетеді. Аэротенкінің түбіне салынған тесіктері бар құбырлар арқылы ағынды су мен лайдың қоспасына компрессорлар арқылы ауа жіберіледі. Оттегімен байыту және органикалық заттарды өзгеріске ұшырататын микрофлораның қарқынды дамуы, суда еріген ластаушы заттардың минералдануын жылдамдатып, 6-10 сағат ішінде аяқталуына жағдай жасайды. Биофильтрлер мен аэротенктерден кейін тазартылған су, екінші реттік тұндырғыштарға жіберіледі (5.7.-сурет), ал содан кейін, суаттарға жіберілер алдында, зарарсыздандырылады, өйткені тіпті биототықтырудан өткен соң да, онда патогенді мироорганизмдер өздерінің тіршілік қабілетін сақтап қалуы мүмкін. Зарарсыздандыру, әдетте, хлорлау арқылы жүргізіледі. Алайда, хлорлау үрдісі кезінде уытты және канцерогендік хлорорганикалық қосылыстар түзілу қаупі сақталатындықтан, қазіргі кезде зарарсыздандырудың реагентсіз әдістерін -

5.7.- сурет. Алматы қаласының аэрация станциясындағы ластанған суларды тазарту сызбасы

ультракүлгін сәулелерін қолдану, электримпульстік өңдеу неғұрлым ұтымды болып отыр. Ағынды суларды гидрокавитациялық зарарсыздандыру ұсынылды, және оның қазірдің өзінде-ақ келешегі бар екені дәлелдеді.

Тұрмыстық ағынды суларды тазартудың дәстүрлі әдістері әрқашанда тиімді бола бермейді, өйткені тіпті заласыздандырылған судың өзінде биологиялық ыдырауға ұшырамайтын биогенді элементтердің – фосфор, калий, азот, сондай-ақ синтетикалық органикалық заттардың көп мөлшері болады. Тазарту үрдісінде органикалық қосылыстардың тек 90%, органикалық және минералдық азоттың 50%, фосфордың 20-дан 40% дейіні және суда еритін қосылыстардың (нитраттар, фосфаттар, көптеген пестицидтердің) 5% ғана бөліп шығарылады. Сондықтан да, қалалардың ағынды суларын тазарту үшін, әдетте, қосымша тазарту немесе үшінші рет тазарту қажет болады. Үшінші рет тазарту үшін әр түрлі табиғи және жасанды әдістер (коагуляция, белсенді етілген көмірді және басқа да сорбенттерді, тотықтырғыштарды және т.б. қолдану арқылы сорбциялық тазарту) қолданылады.

Өнеркәсіптік ағынды суларды залалсыздандыру ерекшеліктері. Әр түрлі өнеркәсіптік ағынды сулардың құрамы мен қасиеттерінің шектен тыс ерекшеліктерін, улылығы мен қауіптілігі өте әртүрлә болуына байланысты, әрбір кәсіпорындың өзіне ағынды суларды канализациямен шығаруды ұйымдастыруы мен өңдеудің жобалары дайындалады. Өнеркәсіптік ағынды суларды тазартудың физикалық, механикалық, химиялық және биологиялық әдістерінің негізінде, тұрмыстық қалдық суларды тазарту кезінде қолданылатын үрдістер жатыр, бірақ, олардың өндірістің сипатына байланысты, өзіндік ерекшеліктері болады. Мысалы, су тұндырғыштарда сүға араласқан бөлшектерді тұндырып қана қоймай, сонымен қатар жеңіл фракцияларды (қатты және сұйық майлар, мұнай өнімдері және т.б.) кетіру де жүргізіледі.

Химиялық және физикалық-химиялық әдістердің көмегімен, уытты қосылыстарды уытты еместерге, суда еритін қосылыстарды ерімейтін қосылыстарға айналдыра отырып, түзілген заттарды тұнбаға түсіреді және өндірісте қайтадан пайдалануға болатын өнімдерді олардан бөліп алады.

Биологиялық тазарту үшін ағынды суларды алдын ала дайындайды (сұйылту немесе шаруашылық-фекльды сулармен араластыру, тазарту жағдайлары мен параметрлерін белгілеу), өйткені, өнеркәсіптік ағынды сулардың рН деңгейі қолайсыз болып, олардың құрамында оттекті сіңіріп алатын және микроорганизмдердің тіршілігіне теріс әсер ететін өте көп органикалық қосылыстар болуы мүмкін. Қосымша шаралардың ішінде өнеркәсіп орнының цехтары мен әр түрлі технологиялық учаскелерінің ағынды суларын жеке-жеке каналдармен ағызужәне оларды біріктіріп ағызғанға дейін жергілікті тазарту қолданылады. Бұндай шара түрлі ластаушы заттармен ластанған өнеркәсіптік суларды тазартуды жеңілдетіп, суға тазартылмаған немесе қатты ластанған сулардың түсуіне жол бермейді.

Өте сирек, ерекше жағдайларда қолданылатын шара өнеркәсіптік қалдық суларды топырақтың терең геологиялық қабаттарына айдау болып табылады. Топырақтың терең қабаттарына, минералдану дәрежесі жоғары, улылығы жоғары емес, ағынды суларды жіберуге рұқсат етіледі. Өнеркәсіптік қалдық суларды залалсыздандыруға бағытталған іс-шаралардың комплексін жүзеге асыру, оларды су көздері суының сапасы мен гидробионттар тіршілігін нашарлатпай, су көздеріне ағызуға мүмкіндік береді.

VI -Тарау. ЕЛДІ МЕКЕНДЕРДІ АБАТТАНДЫРУ МЕН ЖОСПАРЛАУДЫҢ ГИГИЕНАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1. Урбанизацияның гигиеналық маңызы.

XX ғасырдың екінші жартысы мен XXI ғасырдың басы қалалардағы тұрғындар санының артуымен (урбанизациялануымен) сипатталады. Урбанизациялану үрдісі көптеген себептерге байланысты. Ауыл тұрғындарының қалаларға ауысуы бұрын да, қазіргі кезде де, қалыптасқан жағдайларға байланысты тұрғындардың жұмыс табу үшін, білім деңгейін көтеру, өмір сүру жағдайларын жақсарту, жоғары кәсіби медициналық көмек алу, мәдени өмірін байыту, тұрмыстың көптеген жақтарын жеңілдету, ауылдағы ауыр жұмыстарды қаладағы жеңілдеу түрлеріне ауыстыру т.б. мақсаттарына байланысты болды. Осы үрдіс қалалар мен ауылдардың терең индустриалдық қайта құрылулары, өндірістердің дамуы, тұрғын үй құрылыстарының кеңейуі, транспорттар санының көбеюі және байланыс түрлерінің жеңілденуі нәтижесінде қарқынды жүреді. Тұрғындардың тек қана материалдық емес, сонымен бірге ірі мәдени орталықтарында өз қажеттіліктерін қанағаттандыру нәтижесінде рухани деңгейлері де өсті.

Қала тұрғындарының саны қарқынды өсуде. Егер, XIX ғасырда қалаларда тұрғындардың бірнеше пайызы ғана тұрған болса, 1950 ж. ол 30% дейін, 1970 ж - 50% дейін, ал жекелеген экономикалық дамыған елдерде - 75-85% дейін асты. 2025 жылы қала тұрғындары барлық халықтың 60,1% болады деген болжам бар. Қалалар өзара бірігіп, агломерацияларды түзеді. 1 млн астам тұрғыны бар қалалардың саны 400 жетті. Каир, Карачи, Нью-Йорк, Манил, Шанхай, т.б. сияқты қалаларда халықтың саны 10 млн асты.

Индустрияландыру және ғылыми-техникалық прогресс біздің елімізде де урбанизацияланудың қарқынды жүруіне жағдай туғызады. Егер, Қазақстан Республикасының аумағында 1913 жылы 5 млн 596800 адам, оның ішінде, қалаларда - 540800 адам, немесе бар болғаны 10% ғана тұратын болса, 1999 жылы тұрғындардың саны 14 млн 953126 адамға дейін, олардың ішінде, қалада тұратындардың саны – 8377303, яғни 56% дейін жетті.

Урбанизацияланудың оң, сол сияқты теріс те жақтары бар. Ірі қалалар тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ететін өндіріс орындарының орталығы болып табылады. Мәдени, ғылыми және білім беру орталықтарында қоғамның экономикалық және мәдени потенциалы жинақталады. Қалалық орта тұрғындардың өмір сүруі мен мәдени тұрғыдан дамуы үшін, қолайлы жағдайлар қамтамасыз етеді.

Сонымен бірге, урбанизацияланудың барған сайын ұлғаятын теріс жақтары да байқалып отыр. Қала қоршаған ортаның барлық нысандарының өндірістік пен тұрмыстық ластаушы көзі болып табылады. Ластануға тек қала мен оған жақын жатқан аймақтар ғана емес, сонымен қатар, бүкіл биосфера да ұшырайды. Ауа ортасының көптеп ластануы, әсіресе, ірі қалаларда байқалады. Өндіріс орындарының, автокөліктің, жылу энергетикасы мекемелерінің шығарындыларымен ауаға әр түрлі ластаушы заттар бөлінеді, олардың ішінде халықтың денсаулығына зиянды әсер ететін, өте уытты және қауіпті заттар бар (ΙΙΙ- тарау). Атмосфераның ластануы, ауаның тұнықтығын төмендетіп, жарықтың түсуін азайтып, сонымен қатар, смог, қышқылды жауындар, озон тесіктері сияқты құбылыстардың пайда болуына себеп болып, адамның өмір сүру жағдайын нашарлатады. Көптеген ірі қалалардың төбесін ластанған ауаның күңгірт - қою «қалпақтары» жауып тұрады, олар күн радиациясының едәуір мөлшерін сіңіреді де, бұлыңғыр және тұманды күндердің санының жиілеуіне әкеп соғады.

Дата добавления: 2016-03-26 | Просмотры: 844 | Нарушение авторских прав