АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Лекция жоспары

Стоматология факультетi З курс

Тақырыбы: Сiлекей бездерiнiң қабыну жене дистрофикалык аурулар, жiктелуi, клиникасы, диагностикасы және емi.

Мақсаты: Студенттер сiлекей бездерiнiқ қабыну және дистрофкялық ауруларының этиологиясын, патогенезiн жене емiн бiлу керек, аурудың диагностикасын, салыстырмалы диагностикасын, сiлекей бездерiмен ауырған науқастарға комплекстi емдеу жоспарын құрудыигере бiлуi керек.

Лекция жоспары.

1. Сілекей бездерiнiң анатомиясы жене физиологиясы.

2. Сiлекей бездерiмен ауырған науқастарды зерттеу тәсiлдерi.

3. Сiлекей бездерi ауруларының жiктелуi.

4. Сiлекей бездерiнiн қабыну аурулары, вирустың әсерiнен

сиаладениттер. Клиникасы, диагностикасы, емi.

5. Бактериялык сиаладениттер. Клиникасы, диагностикасы.

6. Созылмалы сиаладениттер. Патогенезi, клиникасы,

7. Сілекей тас ауруы. Этиологиясы, клиникасы,

8. Сиалоздар. Патогенезі, клиникасы, емі, болжамы

Юдин Л.А. жене соавторлары (1999) мәлiмдемесi бойынша хирургиялық стоматологиядағы барлық аурулар арасына сiлекей бездерiнiң аурулары 7% дейiн құрайды. Сiлекей бездерiнiң қабыну және дистрофикалық ауруларының клиникасы көптеген белгiлерiмен өзгешеленедi, сондықтан осындай патологиядағы науқастарды емдеу жалпы медицинада жоғары бiлiмдi керек етедi.

Сiлекей бездерiнiң анатомиясы жене физиологиясы.

Сiлекей бездерi үлкен жұп және майда тақ болып бөлiнедi. Үлкен сiлекей бездерi - құлақ маңы, жақ асты және тiл асты болып жатады. Ал майда — ауыз қуысындағы шырышты қабатындағы майда (450-ден 750-ге дейiн) сiлекей бездерi жатады.

Құлақ маңы безi (glandula parotis) — барлық сiлекей бездерiнiн iшiндегi ең үлкен без, оның салмағы орташа 30 г құрайды. Ол жақ асты ойығында орналасқан, сондай-ақ құлақ маңын, сыртқы есту түтiгi артынан көкiрек-буғана-емiзiкше бұлшық етi алдына дейiн, шайнау бұлшық етi алдынан жартылай орналасқан. Без екi бөлiктен тұрады: беткей және терең. Олар бiр-бiрiмен мойындырақ арқылы жалғасады. Шамамен адамның 60%- да (Сазама Л., 1971) негiзгi шығару түтiгiнiң маңында қосымша без бөлiгi болады. Без дәнекер тiнімен қапталған, ағзалармен өте тығыз байланыста, без бөлiктерiне өсiндiсi жалғасады, сыртқы кабаты тығыз және тегiс, iшкi бетiнде жұқа немесе мүлдем болмайды, ол бездiң жұтқыншақ маңы кеңiстiгiне енуiне жағдай жасайды. Сондай -ақ сырқы есту тутiгiнiң қабырғасында, санторинов саңылауы маңында фасция болмайды. Бездiц шығару түтiгiнiн (стенонов) узьшдығы 5-7 см, безден көлденең алға қарай шығып, шайнау бұлшық етiнiң алынан иiледi де, ұрттың бұлшық етi арқылы енiп, екiншi азу тiстiң шайнау бетi тұсынан ауыз қуысының кiре берiсiне шығады (Сазама Л., 1971). Без тутiгiнiң көлемi 1,5-3,0 мм. Бездiң арасынан бет нервiсiнiң тармақтары өтедi де үлкен қаз табан (гусиная лапка) құрайды. Бездiң қанмен камтамасыздануы — сыртқы ұйкы артериясынан шыққан бет, беткей самай, жоғарғы жақ артериялары жалғасып тор тамырлар құрайды. Көктамыр қанның v. parotideae anteriores жиналуы және posterior – дан v. Facialis –ке құйылады. Лимфа тамырлары бездiң бөлiктерінде орналасқан құлак маңы лимфа бездерiне жиналады.

Төменгi жақ асты сiлекей безi(glandula submandibularis) төменгi жақ асты кеңiстiгiнiң артқы бөлiгiнде орналасады да, жақ тiл асты бұлшық етiне дейiн жетiп, артқы қыры арқылы тiлiп, осы бұлшық етке тығыз бекiледi. Бездің капсуласын мойындағы фасцидің беткей қабаты құрайды. Жақ асты сiлекей безiнiң артқы бөлiгiнде төмеңгi сыртқы бетiнде бет көктамыры өтедi. Бет артериясы, бездің артқы бөлiгiнiң iшкi жағынан айнала сыртқа қарай, алдыңғы бетiне шығады да бет көктамырларымен қиылысып, төменгi жақтың төменгi қыры арқылы өтiп иiледi. Сiлекей түтiгi (вартонов ductus submandibularis Wartoni) — ұзындығы 5-7 см, бездің iшкi (медиальды) бетiнен шығып, жак-тiл асты бұлшық етiн айналады да, тiл асты безiнiң iшкi (медиальды) қырымен ауыз iшiнен, тiл жүгеншесi жақын орналасып өзегi шығады. Сiлекей түтiгiнiң шығу өзегi аумағында шырышты қабатта дөңес (возвышение) құрайды да, ол тiл асты етті (мясцом) деп аталады. Ауыз қуысы түбiнiң шырышты қабаты астынан және төменгi жақ асы сiлекей безiнiң артқы шетiнен тiл нервiсi өтедi, безге тармағын бередi және тiл асты нервiсiмен тармағы жалғасады. Бездiң қанмен қамтамыздануы бет, иек және тiл артерияларынан берiледi. Без тiл асты нервiсiң жауып жатыр.

Тіл асты безi ауыз қуысы түбінің кеңiстiгінде орналасқан бiр бiрiнiен үлбiр дәнекер тiнi арқылы жалғасқан бөлек конгломераттан тұрады. Бездiң пiшiнi сопақ және жақ-тiл бұлшық етiнiң жоғарғы бетiнде жатыр, тiл асты бiлiк (валик) құрайды. Оның үлкендiгi 2 см, салмағы шамамен 3,5 г. Алдыңғы топтағы бездiң түтiгi жалпы (Бартолиниев-ductus sublinqualis mojor Bartholini) Вартонов түтiгiне құйылады, артқы бездiң өзiнше түгiгi болады — ривиниев (Тимофеев А.А., 1998). Бездiң iшкi бетiне тiл нервiсi, тiл асты нервiсiнiң соңғы тармағы, тiлдiң терең артериясы және көктамырлар жабысқан. Тiл асты сiлекей безiн тiл асты және иек артериялары қанмен қамтамасыз етедi.

Ауыз қуысының шырышты қабаты астында әрбiр бөлiгiнде көптеген майда сiлекей бездерi орналаскан: ерінде, ұртта, тiлде, таңдайда, қызыл иекте, сондай-ак осы бездер мұрын жұткыншақ және бадамшаның шырышты қабатында орналасқан. Гистологиялық құрылысы бойынша көптеген сiлекей құрайтын клеткалардан турады.

Сiлекей бездерiнiң физиологиясы.

Сiлекей бездерi экзо- жене эндокриндiк қызметiн атқарады және де адам организмiндегi күрделi кызметтердi аткаруға белсеңдi қатысады: асқорыту, бөлiп шығару, эндокриндiк, трофикалық және қорғаныс. Сiлекей бездерiнiң эндокриндiк қызметi — биологиялық активтi заттарды бөлумен айқындалады: паротин — эпителий және нервінің өсу факторы, тимоцин — тасымалдаушы фактор және т.б.(Fleming H.S.,1960; Suzuki J.Et. al.,1975; Ps,Зыбакова М.Г., 1982 және т.б.).

Сiлекей бездерiнде структуралы-функционалды комплекс бар, ол функционалды элемент ацинус деп аталады да, оньң орталық буыны (звено) микроциркуляторлық бiрлiк, мұндағы структурасы сiлекей бездерiнiң қызметiне жаксы бейiмделген (В.А. Полянцев жене соант., 1989).

Сiлекей бездерiне келетiн артериялар түтiк бойымен жалғасады да майда тармақтарға бөлiнiп, түтiк қабырғасын қанмен камтамасыз етедi. Сонғы секреторлық бөлiгi — секреторлық эпителиалды клеткалардан және миоэпителиалды клеткалардан құралған, олар қалың капиллярлы тормен тоқылған. Соңғы секреторлық бөлiктегi екiншi қабат миоэпителалды клеткалардың маңызы зор. Пайда болуы бойынша ол эпителиалды клеткалар, бiрақ олардың цитоплазмасында фибриллдер, бұлшық ет белоктары болады. Сондықтан осы клеткалардың жиырылу қабiлетi бар. Осы клеткалар пiшiнi жұлдызша тәрiздi жене олар өсіндiлермен соңғы секрет бөлiгiн қоршайды — қалта тәрiздес (калталы клетка) деп аталынады. Миоэпителиалды клеткалар жиырылу қабiлетiмен сiлекей безiнiң соңғы секрет бөлiгiнен сiлекей бөледi де оны түтiкке ағызады.

Сiлекей безiнiң секрет бөлiгi құрылысы бойынша және секрет бөлетiн сипаты бойынша үш түрге бөлiнедi: белокты (серозды), шырышты жне аралас (белок-шырышты). Белокты бездер сұйық секрет бөледi, мұнда ферменттер көп, ал шырышты секрет - қою секрет бөледi де, құрамында көп мелшерде муцин болмайды. Төменгi жақ асты және тіл асты бездерi аралас, белокты -шырыш секретiн бөледi. Тiлдегi майда сiлекей бездерiнде үш түрi кездеседi: белокты, шырышты жене аралас, ал ерiн, ұрттағы бездер аралас секрет бөледi, жұмсак және квтгы таццайдагы майда бездер шырыштът без тобына жатады (Полянцев В.А. және соавт., 1989).

Ересек адамдарда сiлекейдiц бөлiнуi шамамен тәулiгiне 1000- 1500 мл, оның рН=б,65-7,15.

Сiлекейдiң құрамьнда ыдыраған эпйтелий, лейкоцит және клеткалық ядролардың жарықшақтары болады. Оларды сiлекей дәнешiктерi деп те атайды. 1 мм3 сiлекейде — 2000-4000 лейкоцит,

20000-40000 тiрi микроорганизмдер тiршiлiк етедi.

Микроорганизмдердiң iшiнде грамм (+) таяқшалары 1-2 немесе жинақталған түрде. Сирек жағдайда грамм (-) таяқшалар,

жiпшелер кездеседi. Сондай--ак сiлекейде вирустар,

саңырауқұлактар болуы мумкiн.

Ауыз қуысында сілекей ас корыту, корғаныс және трофикалык кызметiн атқарады, яғни сiлекейдiң құрамындағы муцин ас туйiншегiнiң құрылуына жагдай жасап, жұтуға дайындайды.

Сiлекейде 50-ден аса фермент аныкталған — гидролазалар, оксиредуктаза, трансфераза, липаза, изомеразалар. Аз мөлшерде протеаза, пептидаза, сiлтiлi және қышкылды ферментаза жене трипсинге ұксас (саливалин, гландулин) табылған. Тағамды құрамына сәйкес ыдыратқан сiлекей, олардың дәм сезу рецепторларына жетуiн қамтамасыз етiп, тәбеттi шақырады. Ал қорғаныс қызметi — ауыздың шырышты қабағын, тiстi кеуiп қалудан сактау, тамақтың қызуын реттеу, сiлтi мен қышқылдың электролиттерiн байланыстыру, сiлекей жұмсак тiс қақтарын шайып, ауыз куысынын тазалығын қамтамасыз етедi. Ауыз куысында 100 аса микроорганизмнің түрi болса, сiлекей соларға бактериоцидтi, антитоксиндi есер етумен тепе-теңдiктi қалыптастырады. Бактерицидтi әсерi — сiлекейдiң құрамындағы заттардың бактериялармен араласып, оларды жоя алу қасиетімен байланысты (лизоцим, лактоферрин, миелоперосидаза, ферментті емес катионды белоктар, литий ионы, иммуноглобулиндер).

Организмдi вирусты инфекциядан қорғайтын нуклеаза тобындағы ферменттер де сiлекейде кездеседi. Сондай-ақ сiлекейде қан ұю процесiне қатысатын факторлар да бар. Олардың концентрациясы — жергiлiкгi гомеостаздың тұрақтылығын, шырышты қабықтың калпына келу мумкiншiлiгiн iске асырады.

Сiлекейде табиғи антикоагулянттар табылған:

антитромбопластиндер мен антитромбиндер (Полянцев В.А. жене соавт., 1989).

Тамак жегенде ауыз куысының шырышты қабығы күнделiктi жарақттанады. Бiрак қан кету процессi тромбопластиннiң бұзылуынан дереу тоқтайды. Ал сiлекейдiн құрамындағы фибринолитикалык агенгггердiң болуы ауьиз куысының жылдам тазалануына, жаракақаттың жазылуына жағдай жасайды. Сондықтан ауыз қуысының жарақаты, терi қабатының жарақатына қараганда жылдам жазылады. Сiлекейлiң трофикалық қызметi — тiс жарып шыққан уақыттан бастап оныц кiреукесiнiң кальций, фосфор, цинк және басқа да микроэлементтерiмен қамтамасыз етiлуiн iске асырады. РН — 7,О-8О болса, сiлекейде Са көп жене оньщ иондары кiреукеге оңай сiңедi.

Сiлекей бездер ауыратын наукастарды тексеру тәсiлдерi

Сiлекей бездерi ауыратын науқастарды тексеру дерiгерден күрделi әдiстердi терудi кажет етедi. Наукастарды тексеруде жалпы, жеке басты және арнайы тесiлдер колданылады (Ромачева И.Ф. 1987; Юдин Л.А., Кондрашин С.А. 1995).

Анамнез жинау, қарап тексеру, сипап қараудың ерекшелiктерi.

Анамнез жинағанда - қоршаған ортаның эпидемиологиялық жағдайын, сiлекей бездерiнiң шаншып ауыратын-ауырмайтындығын, эндокриндi жуйенiң ауруларын, зат алмасу процесстерiнiң озгерiстерiн, буын, қан ауруларыньң бар-жоғын анықтау қажет. Сондай-ак бездiң мөлшерiн, жылан кездiң бар-жоғын, сiлекейдi сипатын тексеру; екi колдьң саусағымен (бимануалды) пальпация жасап сiлекейдiң бiрiншi порциясын бақылау, өзекте немесе безде тастың бар-жоғын анықтау.

Жеке басты тексеру әдiстерi

Зондпен тексеру - өзектiң жолын, тарылудын бар-жоғын, бөгде денелердi анықтауға мумкiндiк бередi.

Секреттiң.мөлшерiн анықтау. Сiлекей таңертен аш қарынга жиналады. Науқасқа 1% 8 тамшы пилокарпин ерiтiндiсiн берiп өзекке түтiк енгiзiп 20 минут бойы сiлекей жинайды.

Сiлекейдiң сапасы анықтау. Түрiн, түсiн, бөгде заттың бар-жоғын көзбен қарап анықтайды, ал рН-ты калориметрлiк әдiспен табады. Ол 5,7 ден 7,6-ға дейiнгi деңгейде уқлақ маңы сiлекей безiнiң көррсеткiшi, ал 6,9-дан 7,8-ге дейiн төменгi жақ астының сiлекей безiнiц рН-ы.

Сiлекей жағындысың, цитологиясы. Сiлекей тамшытсы шыны бетiне жағып, Романовский-Гимза бойынша бояп тексередi.

Рентгенография. Сiлекей бездерiн тiк және бүйiр проекциясьнда, ауыз куысы тубiнiң рентген суретiн безде немесе өзегiнде бөгде дененiц ба-жоғын анықтау үшiн жасайды.

Көп жағдайда сiлекей өзектерiн контрастылы затпен толтырып (сиалография) тексеру әдiсiн колданады. Оны сiлекей бездерiнде қабыну бар кезде және науқаста йодқа аллергиялық реакциясы болса ғана колданбайды. Контрастылы зат ретiнде майлы ерiтiндiлер (йодолипол, липйодол, йодипин, йодэтинол) т.б. 76%-тi верографин, 60% урографинатгы сулы негiздегi заттар да колданылады. Бiздiң клиникада суда еритiн контрастылы зат — омнипак пайдаланылады. Пантомосиалография - үлкен сiлекей бездерiн бiр уақытта контрастылы зат енгiзiп тексеру.

Арнайы тексеру тәсiлдерi

Стереорентгенография — сiлекей бездерiнiц өзектерiн көлемдi түрде көрсетуге мүмкiндiк бередi, бiрак сирек қолданылады. Сиалография — констрастылы затты енгiзу арқылы бездi қабатқабатымен тексерiп, бөгде дененi анықтау.

Сцинтиография (радиосиалография) — безге енгiзiлген радиоактивтi заттың сiңуi немесе бөлiнуi негiзiнде жүргiзiлетiн тексеру.

Медициналык термовизиографая - қаранғы бөлмеде 19-200С температурада iскеасырылады. Қабыну орналасқан ошақта қызу жоғары болады да, тепловизордағы көрiнiсте ошақ айқын көрiнiс бередi, ал iсiктi түзiлiстер керiсiнше төмен көрiнiс бередi.

Компьютерлi томографая әдiсiнде көрiніс аксиалды проекцияда тексерiлер науқастың денесiнiң осiне перпендикуляр бағьтты сәулемен iске асырылады. Цифрлi ақпарат арнайы алгоритмдегi ЭВМ-де өңделiп, экранда ағзаныц кесiндiсi ретiнде көрiнедi.

Сiлекей бездерiнiц магниттi-резонансты томографаясы тексерiп жатқан жердегi ағзалардың макроқұрылысының физиологиялық және биохимиялық өзгерiстерiн кез келген жазықтықта көзбен көрiп зерттеуге мүмкiндiк бередi.

Ультрадыбыспен анықтау әдiсi адам ағзасындағы органдар мен тiн-дердiң акустикалық көрсеткiштерiн көзбен көретiн өлшем бiрлiкке ауыстырып зерттеуге негiзделген. Ол сiлекей бездерiнiц пiшiнi, көлемi, морфологиялық құрылысының өлшемдерi жайлы мағлұмат бередi. Бұл әдiс науқасты арнайы дайындауды керек етпейдi, қарапайым жән науқас үшiн қауiпсiз.

Морфологаялық зерiттеу әдiстерi. Диагностикалық пункция диаметрi 1 мм кем емес көлемi 20 мл шприцпен жасалынады. Поршендi керi тартып шприц цилиндрiнiц iшiндегi вакумның әсерiнен керек материал ине арқылы iшке енедi. Алынған материал зат шынысына жағылып цитологиялық зерттеуге жiберiледi.

Пункциялық биопсия арнайы прибордың көмегi арқылы аланады. Морфологиялык зерпеулер неғұрлым дәл диагноз қоюғга мүмкiндiк бередi.

Сiлекей бездерi ауруларының жiктелуi

Сiлекей бездерi ауруларының турi көптiгiмен ерекшелiнедi, сондықтан оларды негiзгi бес топқа бөледi (Муковозов И.Н.,

1982):

1) Қабыну аурулары (сиаладениттер);

2) Жуйелiк аурулар (дистрофиялық немесе сиалоздар);

3) Тасты сiлекей аурулары;

4) Iсiктер және iсiк тәрiздi құрылымдар;

5) Сiлекей бездерiнiң жараланулары.

1973 жылдан 2001 жыл аралығындағы К5 ҚКА-ның 1 жақбет аймагы хирургиясы болiмшесiң клиникалық материалдарының анализi бойынша осында емделген жалпы науқастардың 3,8% сiлекей бездерi ауруларының еншiсiнде. 2000- 2001 жылдары 2,45% құрады. Сiлекей бездерi ауруларының соңғы он жылда жалпы санының азаюы, Қазақстанның басқа аймақтарынан науқастардың бiздiң клиникға келе алмауы деп түсіндiруге болады.

Этиологиялық және патогенетикалық факторлар негiзiнде жедел сиаладениттiң келесi клиникалық формасын ажыратуға қолайлы (Романцева И.Ф. жене соант., 1987).

Вирустың әсерiнен болған сиаладениттер:

1) вирустың әсерiнен болған эпидемпялық паротит;

2) тұмау вирусынан болған;

3) вирустардың басқа түрлерiнен болған (цитомегалия, ұшық, коксак және т.б.);

Эпидемиологиялық емес сиаладениттер (бактериялық):

1) жалпы жедел инфекциялық аурулар кезiнде дамыған;

2) операциялан кейiнгi кезеңде дамыған;

3) кахексия, журек-қан тамырларының жеткiлiксiздiгi жене тiндердiң трофикасын бұзатын басқа да жалпы созылмалы аурулар;

4) лимфогендi (Герценберг паротитi);

5) контактылы (без маңына жағын орналасқан флегмоналар кезiңде);

6) сiлекей безiнiң шығу өзегiне бөгле заттар тұрып қалғанда (сiлекей тас ауруынан баска).

Ерекшеленген (спецификалық сиаладениттер):

1) туберкулез;

2) 2) мерез;

3) 3) актиномикоз.

4) Сiлекей безiнiц өзегiне бөгде денелердiң енуiнен пайда болған сиаладениттер.

5) Калькулездi сиаладениттер.

6) Жедел эпидемиялық паротит

7) Эпидемиялық паротит — филтырлы вирустардың әсерiнен дамиты, жедел инфекциялық ауру. Оны 1934 ж. Джонсон және

8) Э.Гудпасчер анықтады. Паротитпен көбiнесе 5-10 жас

9) аралығындағы балалар ауырады. Сондай-ак ол құлақ маңы сiлекей бездерiнде кездеседi. Ал төменгi жак асты мен тіл асты бездерiнде аздап кездеседi: төменгi жақ асты безi - 10%, тiл асты — 4,9% (Реморов В.Н., 1961).

10) Инфекция ауа арқылы, кейде контактылы жодмен берiледi. Науқас жұктыру кезi болып, аурудың жедел ағымы кезiнде және аурудың клиникалық көрiнiсi жоғалғаннан екi аптаға дейiн болуы мүмкiн. Клиникалық ағымына қарай З формасын: жеңiл, орташа, ауыр; асқынбаған мен асқынған түрлерiн ажыратады (Ромачева

11) И.Ф., 1987).

12) Клиникасы. Науқас дене қызуының көтерiлуiне, әлсiздiкке, жалпы жағдайының төмендеуiне, бiр немесе екi жақты домбығуды. пайда болуына шағымданады.

13) Объективтi қарағанда құлақ маңы аймағының домбығуынан беттің асимметриясы анықталады, терi тусi өзгермеген, қатпарланбайды. Екi жақты Закымданғанда, бет алмұрт пiшiндi болады. Домбығу қамыр тәрiздi консистенцияда, шекаралары айқын емес. Ауызды ашу ауру сезiмiмен болады. Пальпация әдсiмен З ауру сезiм нүктелерi анықталады: құлақ қалқанының алдынан, төменгi жақ кесiндiсiнде және емiзiктi өсiндiнiң жоғарғы бөлiгiнде. Хетчкок симптомы болады, яғни төменгi жақ бұрыш аймағын басқанда ауру сезiмi байқалады. Сонымен қатар Трисильян-Мурсон симптомы болады - құлақ маңы сiлекей безi өзегiнiн аузы айналастығындағы шырышты қабаттың қызаруы (Бернадский Ю.И., 1998). Сiлекеи бөлiну төмендеген. Безге массаж жасаған кезде өзек аузынан аз мөлшерде таза сiлекей бөлiнедi немесе көп жағдайда тiптi сiлекей бөлiнбейдi.

14) Науқастың жазылуы 2-3 аптадан кейiн басталады. Ал дене қызуы 5-6, күннен кейiн төмендейдi. Эпидемиялык паротиттiң аскьтнулары: нерв жүйесiнiң зақымдануы (менингит, энцефалит, неврит). тыныс алу мүшелерiнiң зақымдары (пневмония), орхит, мастит, панкреатит, көру — есту мүшелерiнiң, журек-кан тамыр жуйесiнiң зақымдары болып табылады. Ауру басылғаннан кейiн тұрақты иммунитет қалады.

Емi. Төсектi режим 7-10 күнге дейiн, сiлекей бөлiнуiн-i жоғарылататын диета (қытырлақ нан,, қышқыл-лимон, 1% пилокарпин ерiтiндiсi), СУДЫ көп iшу, организмнiң жалпы жағдайын жоғарылататын симптоматикалық ем, атибактериалды ем тағайындау. Зақымданған сiлекей безi аймағына кұрғак жылу және жылқыш процедураларды (УВЧ-терапия, сллюкс) қолдану. Күніне 5-6 рет интерферон, әсiресе бiрiншi күндерi тағайындау керек. Мiндеттi түрде ауыз қуысын санациялау.

Алдын-алу. Аурудың жедел көрiнiстерi кезiнде және клиникалық көрiнiстерi жоғаолғаннан кейiн 14 күн аралығьнда науқасты изоляциялау қажет. Көрiністерiне қарай науқас аурахнаның инфекциялык бөлiмiне госпиталиязациялауға алынады. Бөлме iшiне науқастың киiмдерiне ылғалды дезинфекция және асхана ьдыстарын қайнату шаралары жургiзiледi. Бурындары науқаспен жанасуда болған және ертеректе эпидемиялық паротитпен ауырмаған балалар 21 күнге изоляциялауға алынады. Аурудың таралуын ескерту мақсатында балаларға активтi иммунизациялы паротитке қарсы вакцина қолданылады.

Гриппозды сиаладенит

Гриппозды сиаладенит негiзiнде тұмау эпидемиясы кезеңiнде көбейтедi. Жеде. сиаладенитпен ауыру гриппке кар вакцина алғаннан кейiн де дамиды. Гриппозды сиаладениттiң бұл формасының ерекшелiгi ол жедел көрiнiстерiнiң бiр апта iшiнде жоғалуы, ал без кызметiнiң қайта қалпына келуi және инфилътраттың сорылуы бiрнеше аптаға немесе айларға созылуы.

Жедел гриппозды сиаладениттің ауьир турi (бұл топтыц 5% құрайды) науқастың жалпы жағдайының күрт төмендеуiмен, уйкысының, тәбетiнiң бұзылуымен, дене қызуының көтерiлуiмен көрiнедi. Улкен және кiшi сiлекей бездерi бiрiнен соң бiрi некрозға ушырауы мумкiн. Емi эпидемилығ паротиттегiдей.

Цитомегалия

Ауру герпес тобындағы вирустарымен қоздырылады, сiлекей безiнiң зақымдануысен көрiнедi. Осының салдарынан тiндерде алып клеткалар тузiледi.

Этиологиясы мен патогенезi аз зерттелген. Вирус анасының кұрсақ iшiнде жұғады (внутриутробно), осыдан өлi туу, ерте шетiнеп кету, әртурлi ақаулармен туылу болуы мумкiн.

Аурудың клиникасы симптомсыз өтуi мүмкiн. Процесс жайылмалы түрге айналғанда, кез-келген мушенiң тiндерi вируспен зақымдану салдарынан болған, жедел қабынуға сәйкес патологиялық өзгерiстер сияқты көрiнiстер байқалуы мумкiн (пневмония, нефрит, гепатит т.б.). Коксаки вирусымен шақырылған инфекция. Коксаки вирусы энтеровирустарға жатады. Коксаки А вирусының 24 сероварианты, ал Коксаки В вирусының 6 сероварианты белгiлi. Сiлекей бездерiнiң зақымдануынан эпидемиялық паротитке ұқсас сиаладенит дамиды. Ол көп жағдайда ангинамен, гингивитпен, везикулярлы стоматитпен бiрге өтедi.

Жедел бактериалды сиаладенит

Жедел бактериалды сиаладенит көбiне құлак маңы бездерi аймағында кездеседi. Сирек жағдайда қабынуы процесстерiне жақ асты, тiл асты және кiшi сiлекей бездерi қосылады. Бұл жақ астьи, тiл асты және кiшi сiлекей бездерiнен, ауыз қуысына және без өзектерiне микрофлораның кiруiне кедергi жасайтын құрамында көп мөлшерде муцины бар сiлекейдiң бөлiнуiмен тусiндiрiледi.

Жиi инфекция стоматогендi жолмен таралады. Без озектерiнде кунделiктi ауыз қуысында кездесетiн аралас микрофлора (стафилококк, пневмококк, диплококк, стрептококк, iшек таяқшасы т.б.) болады.

Безге белгiлi көптеген инфекциялық ауруларда (тиф, дизентерия, скарлатина, пневмония т.б.) сiлекей безiнiң секреторлы қызметi уақытша темендейдi. Рефлекторлы түрдегi гипосаливация көрiністерi құрсак куысына хирургиялық iстер жасалғаннан кейiн де байқылады. Асқорыту жуйелерінiң созылмалы қабынулары, журек-қан тамыр бұзылыстары т.б. сiлекей бөлiнуiн төмендетедi. Сонымен, көптеген авторлардың көзқарасы бойынша (Ромачева И.Ф., 1987; Муковозов И.Н., 2001) гипосаливация жедел паротит патогенезiнде негiзгi орынды алады.

Патологиялы анатомиясы. Серозды қабынуы кезінде сiлекей бездерi тiндерiнде қызару, iсiну, лейкоцитарлы инфильтрация анықталады, өзекте — тұтқырлы секрет, эпителий, микроорганизмдер анықталады. Ірiңдi қабынуында лейкоцитарлық инфильтрация айқын көрiнедi, iсiнген тiндерде қан құйылу ошыктары, абцесспен тузiлген iрiңдi жайылу ошақтары көрiнедi. Өзектерде — көп мөлшерде лейкоциттер және дегенерациянған эпителий болады.

Клиникасы. Ауру жиi бiр жақты, без аймағында ауру сезiмiнен басталады. Кейiн бездiң көлемi ‚үлкейедi, инфильтраттанады. Құлақ маңы безiнiң үлкеюi төменгi полюста, жақ арты шұңқыры аймағында, құлақ сырғасьт аймағында жоғарыға көтерiлген. Кейде жұту және ауызды ашу қиындайды. Сiлеке бөлінуi бұзылған, ауыз қуысы құрғак. Сiлекей өзегiнен лайлы аз тамшылы сiлекей бөлiнедi.

Ірiңiдi формасына айналғанда науқастар тағам қабылдағанда күшейетiн қатты Жұлынып ауыратын ауру сезiмiне сонымен қатар

ауыз қуысының құрғауына, жалпы жағдайының өзгеруiне, дене қызуының көтерiлуiне, бас ауруына шағымданады. Инфильтраттағы терi қызарған, қатпарланбайдьт. Бездiц көлемi күрт үлкейген, ауырады, коллатеральды iсiну көршi тiндерге таралған. Ауыздың ашылуы шектелген. Өзектің iрiң бөлiнедi. Без тығыз капсуламен қапталғандықтан флюктуация симптомы кеш байқалады, кейде iрiң терi немесе сыртқы есту жолы арқылы тесiлiп шығуы мумкiн (Шаргородский А.Г., 2001).

Кейде органимнiц реактивтiлiк жағдайының өзгеруiнен сиаладенит ауыр гангренозды ағымына айналады.

Серозды және iрiңдi паротитте қабыну процессi 10-15 күннен кейiн басылады. Жалпы аурудың арқасында дамитын жедел паротитте асқынулар болады. Ерте асқынуларға жататындар:

1) Iрiңдi процесстiң кеңiрдек маңы кеңiстiгiне, кейiн iшкi ағзаларға тарауы;

2) iрiңнiң сыртқы құлақ жолына тесiлiп шығуы осыдан отит дамиды;

3) Бет веналары жүйесiнен тромбофлебит дамып, кейiн кавернозды синустың тромбозы болуы мүмкiн;

4) Қабыну процессiнiң жоғары көтерiлуiнен самай-төменгi жақ буыны қабынуы мүмкiн;

5) Гангренозды түрлерi қан тамырларының қабырғала т ъiдырап қан кетуi мумкiн;

б) Бет нервiсiң невритi болуы мүмкiн, ол мимикалық бұлшық еттердiң парезiне iкеп соғады.

Ірiң паротиттің кеш асқынуларына сiлекей жылан көздерi. құлақ маңы гипергидрозы түзiлуi, жумсақ тiнердiң тыртықты деформациялары жатады.

Инфекционды және хирургиялық емханаларда ауыр науқастардағы жедел сиаладениттің алдын алу, ауыз қуысының муқият таза ұстау және сiлекей бөлiнуiн жоғарылату мақсатында әртүрлi антисептик ерiтiндiлерiмен өңдеу кейiн лимон кышкылының 0,5-1% еретiндiсiмен шаю жургiзiледi. Сiлекей белiнуiнжоғарылататын диета тағайындайды.

Созылмалы сиаладенитгер

Созылмалы қабыну процессi бұл бездiң паренхимасына. Бөлiк аралық дәнекер тiнде немесе өзекте дамуы мүмкiн. Осыған байланысты Ромачев И.Ф. созылмалы паренхиматозды сиаладенит, созылмалы интерстициалды сиаладенит және созлмалы сиалодохит түрлерiн ажыратады.

Паренхиматозды сиаладенит

Синонймдерi: созылмалы қанталамалы паротит; созылмалы керi (возвратный) паротит; созылмалы сиалэктатикалық паротит кистозды паротит; керi бактериалды паротит және т.б.

Колесов В.С. (1987)қадағалауы бойынша паренхиматозды паротит сiлекей безiнiң созылмалы қабынуыньң жиi түрi болып табылады және жалпы созылмалы сиаладенит мөлшерiнiн 4 1,5% (бол топқа сиалодохиттер де жатады) құрайды. Бiздiң соңғы 10 жылда алынған мәлiметтер бiршама өзгешелеу — паренхиматозды паротиттермен ауырған науқастардың мөлшерi барлық созылмалы сиаладенитпен ауыратындардың iшiнде 28,7% құрайды. Ең аргументтелген көзқарас бойынша созылмалы паротиттiң пайда болу себебi мен механизмi бұл туа пайда болған сiлекей безi аномалиялары — сiлекей өзектерiнiң iшкi бөлiктерiнiң кисталы кеңеюi. Бұл шар тәрiздi эктазия немесе сиалангиэктазия деп аталады. Хилько Ю. К., Рыбалов О.В. (1987) нәрестелердiң үлкен сiлекей бездерiнiң паренхиматозды — гемомикроқантамыр құрылысын қалыпты жағдайда және туа пайда болғанэктазия жағдайнда зерттеп мынадай тұжырымға келдi: туа пайда болған бұзылыстардың себебi болып өзек жуйелерiнiң микроциркуляторлы қан тамыр арнасынын толық жетiлмеуi дедi. Созылмалы паренхиматозды паротиттiң па генезiн олар бьилай түсiндiредi:

өзектiң микроциркуляторлық арнасыньң құрылысы және эпителий жабындысыньң өзерiстерi су, минералды және органикалық заттардың сүзiлу процесстерiнiң физиологиялык бұзылуын шақырады, ол секретің қоюлануынан кейiн оған қабыну компонентгерi қосылып, анатомиялық өзерiстердiң бұзылуына әкеп соғады.

Паренхиматозды паротит ерлерге қараганда жиiрек әйелдерде кездеседi. Науқастардың жасы 1,5-нан 75-ке дейiнгi аралықта, бiрак көбiне (51% жагдайда) баларда көбiрек кездеседi. Авторлардың мәлiметi бойынша бiр жақты зақымдар 44%, ал екі жақты — 56% жағдайда кездеседi.

Патологиялық анатомиясы. Сiлекей бездерiнiң патоморфологиялық өзерiстер бездiң паренхимасында айқын ангиоматозбен және iсiнумен, шығару өзегiнiң кеңеюiмен көрiнедi. Олардың айналасында тығыз лимфогистиоцитары инфильтрат түзiлген. Кейде жiңiшке қабаттанған фибозды тiндердiң дамуы бiлiнедi.

Клиника көрінiсi. Жиiрек құлақ маңы бездерi зақымдалады. Қабыну процессi ұзақ ағыммен сипатталады. Процесс құлақ маңы сiлекей безiнiң бiр жағында, бiрақ та екi жағында жиi кездеседi. Сирек жақ асты сiлекей бездсрi зақымданады. Бастапқы кезеңiнде ауру симптомсыз өтедi, паротит кездйесок анықталады. Клиникасы иқын кезеңiнде науқаста без аймағында ауру сезiмдер, сiлекейдiң дәмi өзгеруi мазалайды. Объективтi қарагғанда бiр немесе екi без үлкейген, ауырмайды, төмпешiктi. Безге массаж жасағанда өзектен iрiң немесе фибрин жiпшелерi аралас сiлекей бөлiнедi. Қабыну процессi кезiнде бездiң паренхимасы фиброзды тiнмен ауысады.

Сиалограммада: паренхима аймағында көп мөлшерде диаметрi 2-З мм қуыстар анықталады. Бездiң өзегi және паренхимасы III, IV және V ретте анықталдмайды. 1 регггегi өзектегi контрастылы зат үзiк терiнде көрiнедi, кейде контурлары айқын тарылған және кеңейген аймақтар көрiнедi. Бездегi қабыну процессi көбәне күз айларьнда өршейдi. Процесстiң өршуi ауру сезiмiмен, бездiц улкеюiмен, дене қызуыньң жоғарылауымен, ауыз ашудьң шектелуiмен, өзектен iрiң бөлiнуiмен сипатталады.

Аурудың кеш кезегінде науқаста ауру сезiм, аздаған ауру сезiмi және құлақ маңы бездерiнiң iсiнуi, жағымсыз iрiңдi сiлекейдiң бөлiнуi, кейде ауыз қуысының құргау сезiмi мазалайды. Қарап тексергенде бiр немесе екi без де улкейген, тығыз, аздап ауырады немесе ауырмайды. Шығару өзегiнiң аузы кең ашылған, массаж жасағанда құрамында шырыш және фибрин жiпшелерi бар тұтқыр, желе тәрздi сiлекей бөлiнедi

Болжау. Паренхиматозды паротитке кей науқастарда ауру оң динамикалық тендецияда болып, клиникалық бiлiнбейдi. Кебiр науқастарда сирек өршулер мен ұзақ ремиссия (5-6 жыл) болады. Аурудың өршуi организмнiң иммунды реактивтiлiгiнiң төмендеуiмен байланысты. Ушiншi топтаған науқастарда процесс тез өршiп синдром белгiлерi немесе Шегрен ауруы дамиды.

Интерстициалды сиаладенит

Синонимдерi: созылмалы продуктивтi сиаладенит, созылмалы склерозданған паротит, созылмалы атрофиялы сиаладенит, эндокриндi гипертрофия, гормоналды сиалоз т.б.

Интерстициалды сиаладенит созылмалы сиаладенитпен ауыратын науқастардың iшiнде 37,1% кездеседi. Жиiрек құлақ маңы безi (85%),сирек — жақ асты без (6%) зақымданады.

Этиологиясы, патогенезi, патологиялық анатомиясы. Аурудың себебi болып — зат алмасу процесстерiнiң бұзылуы саналады. Сiлекей безiнiң секретiнiң айқын норадреналиндi стимулденген нейровегетативтi дисрегуляциясы болады. Кейде соңында немесе бiр уакытта тексергенде кантты диабет анықталады (осы кезде Харват көрiнiсiн айтады).

Алматы каласыньң №1 ҚКАжак-бет аймағы хирургиясында сiлекей безi ауруларымен ауыратын науқастарға 2000 жылы зерттеу жүргiзiлгенде 5 науқаста (бұл барлык сiлекей бездерi ауруларымен ауыратын науқастың iшiнде 3,2% құрайды) қантты диабет анықталған, бiрак науқастар олтуралы тiптi бiлмейдi.

Аурудың негiзiнде бездiң белiктерiнде дәнекер тiннiң өсуi жатыр, бiрақ без паренхимасы бұзылмаған.

Клиникасы. Бастапқы кезеңде науқастардьң бiр не екі құлақ маңы безi аймағында жағымсыз сезiмдер, кейде шүйдеде ауру сезiмi, құлақта бiртүрлi сезiмдер болады. Бездердің көлемi аздап үлкейген, жұмсак, ауырмайды. Шығару өзегiне аузы өзгеремеген, сiлекей бос бөлiнедi.

Айқын клиникалық кезеңде науқастардың шағымы косметикалық дискомфортта болады: бездердiң көлемi үлкейедi, кейде безде жеңіл өзгерiстер және ауру сезiмi бiлiнедi. Шығару өзегiнен мөлдiр сiлекей бөлiнедi. Жылдың суық айларында бездiң көлемi өте улкейедi, процесстiң өршуi болады, 1-2 күнде бездiң айқын iсiнуi болады. Ол тығыз, ауырады. Өршу кезеңінде өзектен сiлекей бөлiнуi азаяды, сiлекей бұлыңғыр болады.

Кеш кезеңi. Науқас әзілсiздiкке, жұмыс қабiлетiнiң төмендеуiне, кейде естудiң төмендеуiне шағымданады. Кей уақытарда ауыз қуысында құрғақтану байқалады. Барлық науқастарда зақымдалған без аймағында ауыратын немесе аздап ауыратын iсiну байқалады. Сiлекей бездерi улкейген, ошақты тығыздану байқалады. Сiлекей безiнiң ығару өзегiнен массаж жасағанда сiлекей аз бөлiнедi.

Сиалограммада: бездің паренхимасы анықталмайды. Барлық өзектер тарылған, бөлек аймақтарда үзiлген, контурлары айқын емес.

Болжау. Жиi интерстициалды сиаладенит ағымы аздаған өршумен немесе бiрнеше жыл симптомсыз өтуi мүмкiн.

Созылмалы сиаладениттердің кешендiемi

Созылмалы сиаладениттiң өршуi кезiнде:

1. Макроорганизмдердiң және микроорганизмдердiң

сезiмталдығын ескере отырып антибактериалды ем тағайындалады.

2. Безге жақсылап массаж жасағаннан кейiн сiлекей безi өзегiне антибиотиктер енгiзуге болады.

3. Созылмалы паренхиматозды паротит кезiндегi қуыстарға көп мөлшерде шырыш жиналуын ескере отырып оның еруiне және секреттiң шығуын жеңiлдету үшiн протеолитикалық ферменттер тағайындау керек.

4. Сiлекей безiнің секреторлы кызмеiн жоғарылату, яғни сiлекей шығаруын стимулдейтiн дәрi-дәректердi беру: қышқыл диета, пилокарпин, новокаин блокадалары, галантамин.

5. Физиоем: УВЧ. йодты калиi бар электрофорез, гелийнеонды лазер сәулесi.

6. Йодты калийдi iшке беру 2% бастап 10% дейiн күнделiктi үлкейтiп 1 ас қасықтан күнiне З рет тамақтан кейiн. Ем курсы 2-2,5 ай, 3-4 айдан кейiн емдi қайталау керек.

7. Қабыну процесстерi басылғаннан кейiн безге йодолипол еңгiзу керек, оның қабынуға қарсы қасиетi бар.

8. Созылмалы кезеңiнде иммунитеттi жоғарылататын препараттар

тағйьшдау — иммунологгьщ консультациясы.

9. Интерстициалдъi паротитте тағайындалады: а) қабынуға қарсы мөлшердегi 70-100 Р рентгенотерапия, суммасы 500-1000 Р;

б) кортикостероидты гормондар: кортизон, преднизолон.

10. Гелий-неонды лазердiң iшке қан тамырлы сәулесiн қолдану, оны науқастың иммунитетiн жоғарылату мақсатымен қолданады.

Сiлекей бездерiнiң реактивтi дистрофиялық өзгерiстерi (сиалоздар)

Сiлекей бездерi организмдегi көптеген физиологиялық өзгерiстер мен папологиялық күйлерге (нерв, асқорту, эндокрин жуйлерi, қан, дәнкер тiндерi — коллагеноз, авитаминоз және т.б.) өте сезiмтал. Сiлекей бездерiнiң реактивтi — дистрофмялық өзгерiсi мен “сиалоз” терминi бiрiгедi де, сiлекей бөлу және секреторлық қызметi бұзылып, сiлекей бездері улкейедi. А.М. Солнцев және соавт. (1991) сиалоздардың келесi түрлерiн бөлдi:

эндокриндi, нейрогендi, тамақтанудың келесi бұзылуна байланысты (алиментарлық), аралас, этиологиясы белгiсiз. Эндокриндiк сиалоздар эндокрин ауруларында, гармональдық өзгерiстер және де басқа бұзылыстарда дамиды. Нейрогендiк сиалоздар омыртқаның мойын бөлiгiнiң остеохондрозы, психикалық жарақатта, вегетоневрозда, диэнцефальдық синдрома және де басқа аурулар кездерiнде дамиды. Алиментарлық сиолоздар жүдегенде, асқорту жолдарының ауруларында, қолайсыз әдiстермен ашыққанда және т.б. кездерiнде дамиды, аралас сиалоздар — жоғарыда көрсетiлген факторлардың бiрiгуi кезiнде, белгiсiз этнологиядағы сиалоздардың себебiн анықтау мүмкiндiгi болмады.

Науқастардағы сиолозды емдеу нақты тексерулердi жүргiзгеннен кейiн басқа мамандармен бiрiгiп (эндокринолог, невропатолог, гинеколог, терапевт немесе басқа мамандар) емдеу кажет.

Стоматологтың жургiзетiн емi симптонатикалық, мақсаты

сiлекей бездерiнiң сiлекей бөлу қызметiн күшейту. Ксеростомияға қарсы күресу үшiн ине шаншу)иглоукалывание, гальванизация және де новокаинмен (гидрокартизон, йод. галантамин және т.б.) электрофорез сiлекей бездерi маңына жасалынады.

Микулич ауруы мен синдромы.

Микулич ауруы — барлық сiлекей бездерi мен жас бөлетiн бездердiң бiрiгiн улғаюы. Микулич ауруы кезiнде сiлекей бездерiнiң көлемдi майдаклеткалы инфильтрацияның интерстициальды лимфоидты тiндерге өсуiмен айқындалады. Аурудың себебiнiң болжамы (мүмкiндiгi) нейротрофикалық, эндокриндiк және де аутоиммундық бұзылыстар.

Клиникасы. Аурудың өзiне тән клиникалық белгiлерi болады. Сiлекей бездерiнiң пiшiнiнiц ұлғаюы, тығыз, ауырмайды, устендегi терi қабатаның түсi өзгермеген. Көбiнесе, патологиялық процесс бiр жағындағы құлақ маңы сiлекей безiнде (дамиды) ұлғаяды. 2-З жыл өткесiн баска бездердiң ұлғаюы мүмкiн.

Аурудың субъективтi белгiлерiнiң бiрi, кеш кезеңінде ауыз қуысында сiлекей мөлшерiнiц азаюы, кейде ксеростомияньң барлық белгiлерi байқалады. Аурудың ағымы қабыну процессiмен асқынуы мүмкiн (сиалоаденитпен). Микулич ауруының диагнозы, барлық сiлекей бездерiнiң және жас бөлетiн бездердiн жуйелi ұлғаюы негiзiнде қойылады.

Сiлекей бездерiнiң iсiнуiмен сипатталатын (барлық) әртурлi аурулар Микулич синдромына бiрiгедi. Микулич синдромы кезiнде безiшінде лимфа бездерi бұзылады. Микулич синдромының себебi қан ауры (лимфолейкоз), гемобластоздар, туберкулез, саркоидоз, қатерлi iсiктердiң метастаздарды және т.б. болуы мүмкiн.

Микулич аурумен сицдромын емделуi күрделi. А.М. Солнцев және соавт.(1991) айтуынша қолайлы ем, қабынуға қарсы сәулелi ем курсын жургiзу ақылы сiлекей бездерiндегi бұзылған лимфоидты тiндердiң дамуын жою мен байланысты.

Гужеро — Шегрен (синдромы) ауруы.

Синонимдары: ксеродерматоз, Предтеченский — Гужеро — Шегрен синдромы, кұрғақ синдром, Съегрен синдромы. Шегрен (синдромы) ауруы — аурудың этнологиясы белгiсiз, жас бөлетiн, тер, май, шырыш және т.б. бездердiң сыртқы секрециясы жеткiлiксiз белгiлерiмен сипатталады.

1925 жылы құрғақ синдромды Н. Gougerot жарыққа шығады. мұнда ол ауыз қуысының шырышты қабатының құрғауы мен басқа шырышты қабаттардың бiрге құрғауына көңiл бөлдi. 1933 жылы Шегрен (Н. огеп) құрғақ кератоконъюктивитпен 19 науқастың снмпто6мкомплексiн көрсеттi. Осы кезде бұл ауру екi автордың атымен аталады. Гужеро — Шегрен синдромы — бұл кездiң құрғауъi (ксерофитальмия), ауыз қуысының құрғауы (ксеростомия), мұрын мен мұрын жұтқыншақтың шырышты қабатылық құрғауы, асқорту жолындағы бездердiң секреторлық

кызметiнiң бұзылысы, жыныс органдарының шырышты қабатының құрғауы мен полиартрит белгiлерi байқалады.

Шегрен синдромы мен ауруының этнологиясы мен дамуы осы кезге дейiн толық зертгелмеген. Аурудың даму себебi инфекциядан, эндокриндiк бұзылыстар мен вегетативтi нерв жүйесi кызметiнiң бұзылыстары, иммундық статусы мен авитаминоздар (Витамин А және В2) деп аталады.

Сiлекей тас ауруы (сиалолитиазис, калъкулездi сиаладенит) — сiлекей бездерiнiң түтiгiнде тастың пайда болуымен сипатталады. Сiлекей тас ауры сiлекей бездерi ауруларының iшiнде жиi кездеседi де, ол 30,9%- дан 52,3%- ке дейiн құрайды (А.В. Клементов,1960; Д.Б. Шаяхметов,1983; И.Ф. Романцева жене соант. 1987).

Тастың жиi пайда болатын орыны вартонов түтiгi және төменгi жақ асты сiкелей безi (95,4%). Құлак маңы сiлекей безiнде (4,6) тас сирек пайда болады. Тастың болуы клиникалық мәлiметтерi бойынша, сiлекей бездердiң ауруларымен ауырған науқастардың сырқатанамарларының анализi нәтижесiнде тiптi барлық науқастарда (99,4) тас төменгi жақ асты сiлекей бездерiне, тек қана бiр науқаста (0,6%) құлақ маңы сiлекей безiнiң түтігiнде орналасқан. Ер адамдар 62,5 %, әйелдер- 37,5% құрайды, науқастарды көпшелiгi 31-40 жас. Тас төменгi жасты сiлекей безiнiң түтігiнде (86,7%) орналасады, ол операциялық жолмен алынады.

Этиологиясы мен патогенезi. Тастың пайда болуы толық анықталмаған. Сiлекей тас ауруының дамуына жалпы өзгерiстердiң маңызы бар: минеральдық бұзылыстар, негiзiнде кальций алмасуьи, гипо-және авитаминоз витамин А, қальқанша безiңiқ қызметiнiң төмендеуi және де тұқым қуалау (А.А. Колесов, 1957; А.В Клеменьтьев, 1960; В.С. Коваленко және соавт.,1966; Рыс-улы мустафа,1979; Романцева және соант., 1987).

Өзектiң тарылуынан жергiлiктi себептерi, өдекте немесе безде бөгде делелер болуы, ақ-уыз тұнбаларының жиналуы тастық пайда болуында негiз болып, екiншiлiк рөл атқарады.

Тастардың көкемi мен пiшiнi әр түрлi. Тастар без аймағында орналасып, көбiне бетi тегiс емес болады. Без түтiгiнде пайда болған конкремент пiшiнi көбiне сопақша тәрiздi. Тастардың түсi. Сарылау кейде сұр, ақ, қоңыр жасыл болуы мүмкiн. Тастардың құрамында фосфор қышқыл, көмiртек қышқыл туздары, калий, натрий, хлор, темiр, магний iздерi және белок. муцин, эпители сияқты органикалық заттар кiредi. Тiс тасының ядросы бөгде дене болуы мүмкiн (нанның қатты қабыршағы, тiс тазалағышының кылшығы), бактерпя калониялары (актиномицеттер). Тастардың салмағы (әр түрлi) грамның бөлiктерiнен ондаған грамдарға дейiн жетедi. Көлемi бiрнеше сантиметрге дейiн жейде. Тастардыңтығыздандығы әр түрлi. Тастар қатпарланған болуы мумкiн.

КЛИНИКАСЫ. СТА бастапқы стадьяларында шамалы уақыт симптомсыз жүредi. Бұл статьяда негiзгi симптомсiкелейдiң аз бөлiнуi. Көбiне тамақтану алдында сiлекей безi улкейедi. Безде керусезiмi, ауыру сезiмi пайда болады. Бұндай науқастордың бездерiнiң үлкенi және шаншуы пайда болуының себептерi, тамақтану алдында сiлекейдiң көп бөлiнiп, тастың артында жиналып, өзектiң кеңуiнен пайда болады. Өзек бiтелiп, бездiң Ұлғаны тез болуы мүмкiн. Тамақ қабылдағанда сыздаған ауыру сезiмi құлаққа, мойынға және тiлге рерiлуi мүмкiн. Бiрнеше уақыттан кейiн бездiң көлемi тез арада кiмiреюi мүмкiн.

Қабынудың айқын клинiкалық кезеңдерi. Сiлекей ретенциясы симптомынан басқа да созылмалы сиаладениттердiңөршуi сияқты белгiлер болуы мүмкiн, өйткенi түттiк iшiндегi конкременттiң болуы барлық кезде морфологиялық созылмалы қабынулармен анықталады. Жақ асты безiнiң конкременттi кезiнде тартылып ауыратын ауыру сезiмi төменгi жақта пайда болады. Бұл ауыру сезiмдер тiлге немесе құлаққа берiлуi мүмкiн және жұтынғандағы ауыру сезiмi болады, ал құлақ маңы безiнiң тас ауруларында (керiлу сезiмi) құлақ маңы шайнау және жақ арты аймақтарында керiлу сезiмi пайда болады. Науқас безiнiң тұсындағы ауыру сезiмi бар iсiкке, тағам қабылдаудың қиындауына, температурасының көтерiлуiне және жалпы елсiздiкке шағымданады.

Науқасты қарап тексергенде қабынған бездiң тұсында iсiк анықталады. Сипап тексергенде бездiң тұсында қатты ауыру сезiмi пайда болады. Ауыз қуысын тексеру кезiнде тiл астында немесе ұрт аймақтарында шырышты қабатында қызғару байкатылады. Сипап тексеру кезiнде тығыз, ауыру сезiмi бар түтiк бойымен орналасқан инфильтрат анықталады,бимануальды тексеру кезiнде түтiк тартпа түрiндее сезiледi. Бездi басқанда түтiк өзегiнен қою көлемде жалқықты — iрiңдi немесе қою iрiң бөлiнедi. Өзектiң шырышты қабат айналасы қызарған, домбыққан. Қабынуға қарсы ем жургiзiлгеннен кейiн бұл көрiнiстер азайып бездiң көлемi кiшiрейедi.

Бұл кезеңде бездiң секреторлық қызметi өте төмендеген. Сиалография тас артында түтiк, өзектердiн кеңейiп дефформацияланған көрсетедi.

Соңғы стадиялар науқастар безде iсiктiң тұрақты ұлғайып ұраунына және өзектен серозды iрiңдi жалқық бөлiнуiне шағымданады.

Сиалография негiзгi өзектiң және 1-2-шiлiк өзектердiң анық емес контурларын көрсетедi. Без паренхимасы анық анықталмайды.

Асқынулар: көбiне асқынуларға қабыну процесстерi (үрдiстерi) қоршаған тiндерде абсцесс флегмона түрiнде көрiнiс бередi.

Емi: Негiзгi емiне хирургиялық ем жатады. Тасты сiлекей без түтiгiнен алып шығару. Тас түтiкте болғанда оны ауыз iшiлiк тiлiкпен алады. қабынулардың асқынуында тастың без iшiнде болуында бездiң ауыз сыртылық түтiкпен эксирпация көрсетiлген.

Қолданынған адебиеттерi:

1. Бернадский Ю.И. Основы челюстно-лицевой хирургин и хирургической стоматологии.- З изд., псрсраб. и доп. — Витебск:

Белмедкнига, 1998.- 416 6.

2. Жақбет аймағы дерттерiнiң рентгенологиялық диагностикасы:

Дәрiгерлерге арналған оқу құрал/ауд.: Н.М. Масалина, Э.А. Махамбетова. Қараганды: Қарағандылық медицина академиясы, 2001.- 4116.

3. Клементов А.В. Слюнокаменная болезнь.- Л.: Медиз.. 1960.

4. Клементов А.В. Болезни слюнных желез.- Л.: Медицина, 1975. 112

б.

5. Нормальная физиология. Учебное пособие. Под ред. прIО. Лепилина Л.А. Эффективность лазеротерапии в комплексном лечении аутоиммунных системных заболеваний. Дисс. д.м.н., 1993.- 296 6.

6. Михайленко Н.Н. Возрастные особенности клиники и лечения неспецифических паротитов. дисс. к.м.н., Харьков, 1986,- 2’ б.

7. Муковозов И.i - Дифференциальная диагностика хирургиеских заболеваний челюстно-лицевой области. Л., Мёдицина,- 262 6.

8. Оразалин Ж.Б., Тулеуов К.Т. Хирургиялык стоматологиясы./Оқулық кiтабi. Алматы, 1998.-

9. Романчева И.Ф., Юдин А.А., Афанасьев В.В., Морозов А.Н. Заболевания и повреждения слюнных желез. М., Медицина, 1987,- 239 6.

10. Руководство по хирургической стоматологии и челюстно-лицевой хирургии. В 2-х томах. Т.1/Под ред. В.М. Безрукова и Т.Г. Робустовой.- 2 изд., перераб. и доп.- М.,2000.- 776 6.

11.Сазама Л. Болезни слюнных желез (пер. с чеш.).- Прага, 1971.-252 6.

12. Солнцев А.М., Колесов В.С., Колесова Н.А. Заболевания слюнных желез. Киев, Здоровья, 1991.-312 б.

13. Тимофеев А.А. Руководство по челюстно-лицевой хирургии и хирургической стоматологии. Том 2.- Киев: 00 Р’та — Турс”, 1998.- 348 б.:ил.

14. Хирургическая стоматология. Под ред. Т.Г. Робустовой. М.:

Медицина. 1990.- 576 6.

15. Шугар Л., Банои И., Ра И., Шаллаи К. Заболевания ПОЛОСТИ рта. Будапешт, 1980.- 283 6.

16. Юй Р.14. Основы гистологии полости рта и зубов: учебное пособие для стоматологов.- Алматы,- 1996.- 140 6.

17. Юлин Л.А., Кондрашин С.А. Лучевая диагностика заболеваний слюнньтх желез. М.: Видар, 1995.- 120 6.

Дата добавления: 2015-08-14 | Просмотры: 3979 | Нарушение авторских прав