АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Наркомониялар мен токсикоманиялар

Наркоманиялар мен токсикоманиялар – психоактивті заттарды, оның ішінде наркотикалық заттарды шектен тыс қолдану нәтижесінде пайда болатын созылмалы интоксикациялық аурулар. Олар осы заттарға патологиялық әуестікпен, психикалық және физикалық тәуелділікпен, нейротропты заттардың дозасын оларға толеранттылықтың жоғарылауымен байланысты біртіндеп көтерумен, және де тұлға деградациясына нақты тенденциямен психикалық бұзылыстардың пайда болуымен сипатталады.

Наркоманиялар мен токсикоманиялар негізінде психикалық және физикалық тәуелділік түзілуін қамтамасыз ететін нейрохимиялық үрдістерге психоактивті заттардың әсеріне ұқсас патогенетикалық механизмдер жатыр. Сонымен қатар бұл аурулар арасында клиникалық және заңды аспектілер тарапынан ерекшеліктер бар.

Наркоманияларға наркотикалық заттар тізіміне енгізілген дәрілік немесе басқа заттарды шектен тыс қолдану нәтижесінде пайда болатын аурулар жатады. Токсикоманиялар – наркотикалық заттар тізіміне енгізілмеген дәрілік немесе басқа заттарды шектен тыс қолдануға байланысты туындайтын аурулар. Бірақ мұндай заттарды шектен тыс қолдану ауқымды мөлшерге жетсе, бұл дәрілер немесе заттар наркотиктер тізіміне енгізіледі және оның нәтижесінде дамыған ауру наркомания ретінде квалификацияланады.

Наркомания тарихы мыңжылдықтарды өткерді және біздің цивилизацияның алғашқы ескерткіштері бойынша бізге танымал. Өркендеген технология және тазартылған белсенді наркотикалық препараттарға қол жеткізу арқасында наркотикалық және басқа да психоактивті заттарды шектен тыс пайдаланудың зиянды саладыры анықталуда.

20 ғасырдың басынан бастап опий препараттарын шектен тыс қолдану тарала бастады, ол кезде оны қолдану едәуір шектеулі сипатта еді. Кейіннен кокаинизм тарала бастады. БҰҰ өз қызметінің алғашқы жылдарында наркотиктер класын анықтады және олардың өндірілуіне және таралуына халықаралық бақылау енгізді. БҰҰ әрбір препаратты патологиялық әдеттену шақыру мүмкіндігіне қарай бағалауға ұсыныс жасады. Қазіргі уақытта ондаған заттар наркотикалық тәуелділік шақыра алады.

«Наркотикалық зат» ұғымын талдаудың үш аспектін ажыратады: медициналық, әлеуметтік және заңды. Осы үш критерий болған жағдайда ғана зат заңды аспектіде «наркотикалық зат» деп танылады.

Медициналық көзқарас бойынша заттың орталық жүйке жүйесіне арнайы әсері (седативті, ынталандырушы және т.б.) ол затты медициналық емес мақсатта қолдануға себеп болса наркотикалық зат болып есептеледі.

Әлеуметтік аспектіде затты медициналық емес мақсатта қолдану әлеуметтік маңыздылықтағы масштабқа ие болғанда наркотикалық зат болып саналады.

Заңды көзқарас бойынша жоғарыда көрсетілген критерияларға сүйеніп, сәйкес жауапты инстанция (денсаулық сақтау министрі) затты наркотикалық деп танып, наркотикалық заттар тізіміне енгізгенде зат наркотикалық деп танылады.

Наркотикалық заттарды бірнеше топқа біріктіруге болады: опий және оның препараттары (омнопон, пантопон), опий алкалоидтары және дериваттары (морфин, кодеин), морфин тәрізді әсері бар синтетикалық препараттар (промедол және т.б.). Осы топқа көкнәр сабағынан және басынан қолда жасалған препараттар және сора (конопля) препараттары (гашиш, анаша, план, және т.б), ОЖЖ-ң стимуляторлары (фенамин, центедрин және т.б), кокаин, галлюциогендер, ұйықтататын препараттар (ноксирон) жатады.

«Наркомания» диагнозын қою үшін аурудың клиникалық белгілері болуы керек: наркотикалық заттарды үнемі қолдану, толеранттылықтың айқын өсуі, түзілген психикалық тәуелділік және т.б.

Наркотикалық заттарды жоғарыда аталған белгілердің дамымауымен медициналық емес мақсатта қолдану жағдайында (әлі дерт түзілмегенде) «наркотикалық препараттарды шектен тыс қолдану» диагнозын қойған дұрыс. Осыған байланысты медициналық мекемелерде есепке тіркеледі: бір жағдайда - диспансерлік есепке, екінші бір жағдайларда - профилактикалық бақылауға алынады.

АҚШ-ғы (ХХ ғасырдың басында) әйгілі героинді шектен тыс қолдану, Канадада кодеинді (30 жылдарда), Жапонияда амфетаминді, Скандинавияда (40 жылдары) барбитураттарды шектен тыс қолданудың тұтанысынан кейін наркоманиялар ауру ретінде қарастырыла бастады.

Наркоманияның әлеуметтік маңызы өте зор, себебі ол қоғамға аса ауыр негативті әсер тигізеді, халық арасында тез тарауға бейім және халық денсаулығына залалды әсер көрсетеді.

Наркомания патогонезі өте күрделі және әлі толық зерттелмеген. Наркомания патогенезі жөніндегі қазіргі мәліметтер психоактивті заттардың созылмалы әсерінен болатын мидың патологиясы мен гомеостаз бұзылыстарына негізделеді. Ауру патогенезіндегі басты рөл нейрогуморальды бұзылыстарға және нейромедиаторлар мен рецепторлар функциясының өзгерістеріне беріледі.

Наркоманияның клиникалық көрінісі

Наркоманияның жеке түрлерінің клиникалық көріністері, олардың динамикасы аурудың түзілуіне алып келген шектен тыс қолданылған затпен тығыз байланысты. Наркоманияның әр түрін біріктіретін ортақ белгілері бар.

Наркотик қабылдағаннан кейін наркоманияның әртүрлі формаларында байқалатын наркотикалық мастану жағдайы пайда болады.

Наркотикалық мастанудың клиникалық көрінісі көтеріңкі көңіл-күймен, күлегештікпен, алаңғасарлықпен, зейін елітпелігімен, ойлау жылдамдауымен, қозғалыстық қозумен немесе, керісінше босаңсумен (обнубиляция), қозғалыс координациясының бұзылуымен, тұрақсыз жүріспен көрінеді. Кей жағдайларда ашушаңдық, тітіркенгіштік, агрессивтілік байқалады.

Тері жабындыларының гипермиясы немесе бозаруы, көздердің бұлыңғырлануы және олардың тынышсыз жылтыры, қарашықтардың тарылуы немесе кеңеюі болады. Ағза реактивтілігінің өзгеруі нәтижесінде түзілетін наркоманиялар мен токсимониялардың барлық түрлерінің ортақ белгілері дәрілік және басқа заттарға психикалық және физикалық тәуелділік, және де толерантылығының өзгеруі болып табылады.

Психикалық тәуелділік - препаратты наркотикалық әсер тудыру немесе психикалық дискомфорт синдромын жою мақсатында қолдануға дертті сипаттағы талпыныс (үнемі немесе кезеңмен пайда болатын). Наркотикалық препаратқа дертті талпыныстың даму жылдамдығы бірқатар факторлармен, соның ішінде маңыздысы, препараттың наркогенді әсерімен анықталады. Күшті наркогенді әсер опий және оның туындылары – кокаинге тән, ал наркогенді қасиеті төмен - гашиш және ОЖЖ-нің ынталандырушылары болып табылады.

Физикалық тәуелділік - наркотикалық препараттарды созылмалы қолдану нәтижесіндегі дертті жағдай, препаратты қолдануды тоқтатқаннан кейін, және де наркотикалық препараттар әсерін олардың антогонистімен басқанда пайда болатын айқын физикалық және психикалық бұзылыстармен көрінеді.

Бұл күй наркотикалық препараттың немесе оның антогонистінің кезекті дозасын енгізгенде басылады.

Толеранттылықтың өзгеруі наркотикалық препараттарға әдеттену синдромымен сипатталады, бұрынғы психофармакологиялық нәтижеге жету үшін наркотикалық заттардың мөлшері барған сайын ұлғайтылып отырады.

Наркомандар дәрілік наркотикалық препараттардың медициналық мақсатта қолданылатын мөлшерінен 5-10 рет жоғары мөлшерін қабылдай алады.

Наркомания түзілуінде шартты түрде 3 сатыны ажыратады.

Бастапқы саты, немесе адаптацияның І сатысы, ағза реактивтілігінің өзгеруі және психикалық тәуелділік пайда болуымен сипатталады.

Екінші, немесе созылмалы сатыда физикалық тәуелділік толық қалыптасады.

Кеш, немесе ІІІ сатысы ағзаның барлық жүйесінің қажуы, толеранттылықтың, жалпы реактивтіліктің төмендеуі, созылмалы ауыр абстиненциямен сипатталады.

Наркоманияның әр формасында абстиненцияның клиникалық көрінісінің арнайы ерекшеліктері болады, осыған сүйене отырып, клиникалық дифференциальды диагностика жасауға болады. Бұл, әдетте ауыр психикалық және физикалық бұзылыстар болып табылады. Наркоманияның алғашқы сатысының өзінде тұлға өзгеруі, олардың жүріс-тұрыстарының асоциальдылығы, наркотикалық препараттың созылмалы әсері нәтижесіндегі соматоневрологиялық асқынулар айқын көрініс береді.

Біздің елімізде негізінен көкнәр және жабайы өсетін сорадан қолда дайындалған наркотикалық препараттар кездеседі. Наркотикалық заттарды қабылдағанда бақыланатын психикалық және соматикалық бұзылыстарға апиындық наркомания мысал болып табылады.

Апиындық наркомания

Морфин - жансыздандыру кезінде қолданылатын опий дериваты. Морфин, промедол немесе героин тері астына немесе көктамыр ішіне енгізіледі, ал опийді ішке, көк тамыр ішіне енгізеді немесе шегу арқылы деммен тартады. Жансыздандырушы эффекті эйфориямен бірге жүреді. Науқастарда ойлау, сөйлеу екпіні жылдамдайды. Арманшылдық, рахаттану, қамсыздық сипатымен көңіл-күй көтерілуі бақыланады. Кейбір жағдайларда қозғалыс үрдісі жылдамдайды. Алайда бұл жағдай өнімді және мақсатты әрекеттерден, нәтижеліліктен айрылған. Бірақ шектелген бағыттылықтағы - наркотикалық заттың кезекті мөлшерін қабылдауға бағытталған әрекеттер сақталады. Бұл препаратты үнемі қабылдау психикалық және физикалық тәуелділік белгілерінің пайда болуына жылдам әкеледі. Наркотик қабылдауға деген қажеттілік барлық басқа қызығушылықтардан басым түседі. Морфинге толеранттылық қарқынды өседі, бірнеше аптадан кейін-ақ науқастар тәулігіне бастапқы мөлшерден едәуір жоғары мөлшерді пайдаланады.

Морфин немесе опийдің басқа дериваттарын созылмалы шектен тыс қолданғанда науқастарда еңбекке, қоршаған ортаға деген қызығушылық төмендейді немесе жоғалады. Қызығушылықтар шеңбері күрт тарылады. Науқастар өзімшіл, дөрекі болып кетеді. Мнестико-интеллектуальды құлдырау үдейді.

Науқастардың жүріс-тұрысы асоциальды сипат алады. Олар наркотиктің кезекті дозасына қол жеткізу үшін барлығына, кез-келген әрекетке, криминальды істерге (кісі өлтіруге дейін) дайын.

Абстинентті синдром бастапқыда жасаурағыштық, әлсіздік, дене қалтырауымен сипатталады. Кейін келе (15-20 сағ кейін) тремор, қарашықтың кеңеюі пайда болады. Науқаста тұмаурату, түшкіру, жөтелу, жас ағу, гипергидроз байқалады. Ішек перистальтикасы күшейеді. Апиынды наркомания кезінде абстиненцияның психикалық көріністері үрей, мазасыздық, генерализацияланған ауыру сезімі, ауыр ұйқысыздықпен сипатталады.

Кешірек (2-3 тәуліктен кейін) аталған бастапқы симптомдардың күшеюі фонында шайнау кезінде бұлшықеттегі ауыру сезімі, жүрек соғысы мен тыныстың жиілеуі, бұлшық еттердің фибриллярлы дірілдері, қан қысымының жоғарылауы байқалады. Субъективті түрде науқас бүкіл денесінде күшейіп келе жатқан сырқыраған ауру сезімін, әсіресе буын, бел және іштің төменгі аймақтарында сезінеді.

Бұл симптомдар наркотик қабылдауды тоқтатқан соң 3 – 4 тәуіліктен кейін ең жоғарғы айқындылық дәрежесіне жетеді, өзін ауыр сезінеді, тәбеті жоғалады, құсу, профузды іш өтулер байқалады. 4 – 5-ші тәулікте айтылған белгілер ақырындап қайта бастайды, бірақ келесі 1 – 2 айлар ішінде буындарда ауыру сезімі және ұйқысыздық кезеңмен пайда болуы мүмкін.

Сора (конопля) препараттарын қолдану нәтижесінде дамитын наркомания

Гашиш (синонимдері: анаша, марихуана, план, бланк, харас, және т.б.) -сораның әртүрлі сорттарынан алынатын зат. Пайдалану әдісі – темекімен немесе таза түрде тарту, және де ішке қабылдау.

Сора препараттарының психоактивті әсері сора құрамындағы коннабиноид заттарының болуымен байланысты. Жедел гашиштік интоксикацияның клиникалық көрінісі сананың есеңгіреу дәрежесіндегі бұзылысымен көрініс береді, сонымен қатар эйфория байқалады, жүріс-тұрыстары алаңғасарлықпен, адекватсыз, ұстамсыз күлегештікпен, ассоциациялар жылдамдауымен көрінеді, агрессивті әрекеттер байқалуы мүмкін.

Соматикалық симптомдары тері жабындыларының гиперемиясы немесе керісінше бозаруы, склера инъецирленуі, гипергидроз, сілекей ағуымен көрінеді.Сора препараттарының айтарлықтай көп мөлшерін қабылдаған кезде жедел улану жағдайы бақыланады, клиникалық көрінісінде экзогенді психоздарға тән параноидты синдром, деперсонализация синдромы, есту және көру галлюцинациялары орын алады.

Сора препараттарын созылмалы қолданғанда тұйықталумен апатия жағдайы дамиды, тұлға деградациясы үдейді, тұлғаның моральды-этикалық сипаты жоғалады, жүріс-тұрысы ассоциальды. Гашишпен созылмалы улануының жеке сатыларында клиникалық көрініс шизофрения симптоматикасына ұқсас болып келеді.

Басқа наркоманиялар

ОЖЖ стимуляторларын (фенамин, первитин және т.б.) шектен тыс қолдану және оларға патологиялық әдеттену наркоманияға жатады. Бұл препараттар қажу сезімін басу үшін және еңбекке қабілеттілікті көтеру мақсатында қолданылады. Препараттарды қабылдаған соң эйфориямен қатар сергектік сезімі, белсенділік пайда болады, ойлау үрдісі жылдамдайды. Әдеттену жылдам пайда болып, толаранттылық өседі.

Фенаминді ұзақ уақыт бойы пайдаланғанда сандырақпен және көру галлюцинацияларымен психотикалық жағдай бақылануы мүмкін.

Біздің елімізді наркотиктерге адамға пайдалануға тыйым салынған лизергин қышқылының эпиламиді (ЛСД) жатқызылады. Батыс Европаның бірқатар елдерінде және АҚШ –да ЛСД наркотик есебінде кең таралған. Осы препаратпен жедел улану кезінде жүрек айну, құсу, қан қысымының төмендеуі, қозу, атаксия, спастикалық салданулар пайда болады. ЛСД әсері көзді жұмғанда күшейеді. ЛСД –ны қабылдаған кезде кеңістік пен уақытты қабылдау өзгерістері үнемі бақыланады. Тұлғалық өзгерістер қызығушылықтар шеңберінің тарылуы, ес әлсіреуі, эмоциональды дөрекіленумен көрінеді.

Бір уақытта екі немесе бірнеше наркотик түрлерін қолдану, осы заттарға наркотикалық тәуелділікке әкеліп соғатын жағдай полинаркомания деп аталады.

Бірқатар жағдайларда дәрігерлер ұзақ уақыт және негізсіз бір наркотикалық препаратты тағайындағанда наркотикалық тәуелділік дамиды және ятрогендік наркоманияға әкеп соғады.

Токсикоманиялардың клиникалық көрінісі

Токсикомания - наркотикалық заттар тізіміне кірмейтін заттарды немесе дәрілік препараттарды шектен тыс қолдану нәтижесінде туындайтын ауру.

Токсикомания шақыратын заттардың ішінде психотропты препараттар (антидепрессанттар, транквилизаторлар, антипаркинсондық) үлкен орын алады.

Транквилизаторларды ұзақ уақыт қабылдау нәтижесінде толеранттылық өседі, препаратты қолдануды тоқтатқанда абстененция құбылысы, қол треморы, тершеңдік, ұйқысыздық, қорқыныш сезімі пайда болады.

Экстрапирамидалық жүйе зақымдануында қолданатын антипаркинсондық препараттар эйфориялық, мастандырушы және галлюциногенді әсер тудырады. Бұндай әсер препараттың терапиялық дозасын бірнеше ретке артық қолданғанда болады.

Жедел уланудың 4 сатысын ажыратады: эйфория, өзгерген, жиі тарылған сана жағдайы, галлюцинаторлық және осы күйден шығу. Эйфория сатысы 30-40 минутқа созылады, соңынан сылбырлық, тежелу дамиды, кейде «салмақсыздық» сезімі, дереализация, уақыт пен қоршаған ортаға байланысты бағдарлау бұзылысы болады. Кейде науқастардың айтуынша «мультиктер» деп аталатын көру галлюцинациялары пайда болады. Токсикомандар кейде осы әсері үшін антипаркинсондық дәрілерді қолданады. Созылмалы улану жағдайында психоорганикалық синдром белгілері және психопатия тәрізді жүріс-тұрыс байқалады.

Ұйықтататын дәрілерді шектен тыс қолдандану да токсикомания шақырады (барбамил, нембутал, ноксироннан басқалары).

Ұйықтататын дәрілермен жедел улану жағдайы идеаторлы үрдістердің тежелуімен, әлсіздік күйімен есеңгіреудің жеңіл дәрежесімен көрінеді. Сөзі дизартриялы, қозғалыс координациясы бұзылған.

Ұйықтататын препараттарды кейде наркомандар наркотикалық заттармен бірлестіріп қолданылады.

Созылмалы уланудың клиникалық көрінісі психоорганикалық синдром белгілерімен көрінеді: тітіркенгіштік, мнестико-интеллектуальды төмендеу, тежелу.

Қазіргі кезде жасөспірімдердің арасында кең тараған ұшқыш еріткіштерді қолдану нәтижесіндегі токсикоманиялар болып тұр. Ұшқыш еріткіштермен тыныс алу (тұрмыстық химиялық заттар) иллюзорлы және галлюциноторлы бұзылыстармен бірге жүретін эйфория жағдайына алып келеді. Улану тереңдеген сайын есеңгіреу жағдайы орын алады. Уланудан кейінгі кезең айқын астениямен және бас ауыруымен жүреді. Ұшқыш еріткіштерді қолдану психопатия тәрізді жүріс-тұрыспен органикалық синдромның жылдам түзілуіне, психикалық дамудың күрт артта қалуына алып келеді.

Наркоманиялар мен токсикоманиялар емі және профилактикасы

Наркоманиямен алғаш анықталған науқас арнайы психиатриялық бөлімшелерге немесе тексерулер мен сәйкес ем жүргізу үшін стационарға орналастырылуы керек. Денсаулық сақтау министрлігімен наркомандар емінің ұйымдастырулық әдістемелік принциптері анықталды.

Осы нұсқау бойынша стоционарлық емнің минимальды, 60 күннен кем болмауы тиіс (алғаш түскен және сол қайталап түскен науқастар үшін де) мерзімі қарастырылды.

Наркомания және токсикоманиямен науқастарды емдеуде 3 сатыны бөледі.

Емдеудің бірінші сатысы абстинентті синдромды басуға және жүйелер мен мүшелердің қызметін қалыптастыруға бағытталған. Интоксикация мен абстинентті синдром көріністерін басатын заманауи әдістер қатарының жеткіліктілігі наркотиктерді бір сәтте тоқтатуға мүмкіндік береді.

Наркотиктерден ажырату кезінде, және де ем жүргізу кезінде жедел реанимациялық шараларды қажет ететін ауыр бұзылыстар байқалады. Сол себепті ауруханада сәйкес реанимациялық бөлімше (палата) болуы керек.

Емнің бірінші сатысында холинолитиктер, кураре тәрізді препараттар, симптоматикалық терапия, белсенді витаминотерапия, массивті дезинтоксикациялық терапиямен бірге инсулиннің аз дозасы қолданылады. Соның ішінде психотерапияға аса көңіл бөлінеді.

Барбитурлық токсикоманияда абстинентті синдром өте ауыр түрде өтеді. Жиі өмірге қауіп төндіретін асқынулар туады (эпилепсиялық күйге дейін жететін эпилептиформды ұстамалар, сананың күрт күңгірттенуі). Сол себепті барбитураттарды біртіндеп 7- 15 күн ішінде алып тастау керек. Кейде, барбитураттардың мөлшері ең жоғарғы тәуліктік мөлшердің жартысынан аспаған жағдайда 2-3 күн ішінде алып тастауға болады.

Апиындық - морфиндік абстиненцияны қайтару өте ауыр, сондықтан бұл жағдайда кураре тәрізді және холинолитикалық дәрілер бірлестіріп тағайындалады. Ем жүрек–қантамыр жүйесі қызметін бақылауға алып, төсек тәртібінде арнайы схемамен жүргізеді.

Наркоманиямен және токсикоманиямен науқастардың бірқатары сенгіш болып келеді, сол себепті тұлғалық ерекшеліктерді ескере отырып реаблитациялық әдістермен бірге психотерапия жүргізу ұсынылады. Мұндай науқастар наркотик қолданудан толық бас тартудың 5 жылы өткенше диспансерлік есепте тұрады және рецидивке қарсын өтулері керек.

Наркомания профилактикасы әлеуметтік және медициналық іс-шаралардан тұрады.

Біздің елімізде халқымыздың мәдени және өмірлік дәрежесі үнемі артып келеді, санитарлық жағдай мен медициналық көмек деңгейі жақсаруда. Елімізде наркотиктер өндірілуі, сақталуы және шығарылуы қатаң бақылауда. Осының барлығы наркоманиямен күресудің ең тиімді жетістері болып табылады.

Наркомания жөнінде халықтың және дәрігерлердің білімін тереңдету, наркомандарды ерте анықтап, уақтылы және белсенді диспансерлік ем жүргізу, сондай-ақ қатаң түрде наркотиктерді есепке алып, сақтау наркоманияның алдын алудың сәттілігіне кепіл болып табылады.

Дәрілік, тағамдық, өндірістік және басқа улармен улану кезіндегі психикалық бұзылыстар

Соңғы 10 жылдықта фармакологияның, химияның, өнеркәсіптің жылдам дамуына және халық шаруашылығында сәйкес препараттарды кеңінен қолдануға байланысты интоксикация нәтижесіндегі психикалық бұзылыстарды дұрыс клиникалық және диагностикалық бағалау аса маңызды.

Интоксикациялар кезіндегі психикалық бұзылыстар жеке түрде көрініс бермейді, неврологиялық және соматикалық бұзылыстармен қосарлана жүреді. Бұл кезде қаннан, зәрден және ликвордан токсикалық заттарды табуға болады. Токсикалық агент көп реттік әсер еткенде ағзаның улы затқа жоғары сезімталдығы пайда болады, осылайша улы заттың аз дозасымен шақырылған патологиялық реакция токсикалық зат әсері тоқтағаннан кейін де жалғасады.

Әртүрлі интоксикациялар кезінде аса айқын көрінетін синдром сана бұзылысы болып табылады, сананың делириозды күгірттенуі түрінде жүреді. Делирий бір реттік массивті интоксикация кезінде немесе айқын емес, бірақ қайталамалы ұзақ интоксикация жағдайында пайда болады. Сананың делириозды күңгірттенуі атропинмен, тетраэтилқорғасынмен, бензинмен, күкірткөміртегімен, мышьякты сутегімен және т.б. уланғанда болады.

Жиі гипоксия шақыратын заттармен (күкіртсутегімен, көміртек тотығымен) уланғанда есеңгіреу бақыланады, ал массивті уланғанда сопор мен кома жағдайы болады.

Иісті газбен, анилинмен, антифризбен, қорғасынмен, сынап, радиоактивті заттармен уланғанда мнестико-интеллектуальды бұзылыстар бақыланады.

Жиі шизоформды симптоматика бақыланады: маниакальды (АКТГ, акрихинмен уланғанда, кататониялық, гебефренді (сынаппен, радиоактивті заттармен).

Психоз дәрежесіне жетпейтін психикалық бұзылыстардан астениялық, невротикалық, депрессивті және ипохондриялық синдромдар тән болып табылады.

Клиникалық көрінісі басым жағдайда сана бұзылысымен жүретін психоз жедел түрде өтеді. Созылмалы ағымдағы психоз шизоформды симптоматикамен жүреді.

Интоксикациялық психоздардың емі ең алдымен психоз жағдайына алып келген интоксикацияны тоқтатудан, және массивті дезинтоксикация және патогенетикалық терапия жүргізуден тұрады. Интоксикация кезінде организм кейбір улы заттармен және бірқатар дәрілік заттармен де белгілі бір дәрежеде сенсибилизацияланады, сондықтан оларды сақтықпен қолдану қажет.

Бұл кез- келген интоксикациялық психоздар терапиясының ортақ принциптері, дегенмен жиі қолданылатын және жоғары тиімділік көрсететін антидотты препараттарды тағайындауды естен шығармаған жөн. Десенсибилизациялық әсері бар препараттар да жақсы эффект береді (димедрол, супрастин, новакаин және т.б.). Инсулинді аз мөлшерде тағайындауға болады.

Сынап, мышьяк (қорғасынды есептемегенде) және т.б. металдар қосылыстарымен уланғанда дезинтоксикациялық ем жүргізу үшін унитиолдың 1 г ішке немесе 5% - 10 мл ерітіндісін бұлшықетке егеді, тері астына физиологиялық ерітінді, көктамырға қан, плазма, қан алмастырушы заттар жіберу керек. Жүрек, тыныс мүшелерінің қызметін сүйемелдеу қажет массивті витаминдік терапия, әсіресе В тобының витаминдерін тағайындау керек.

Ауыр улану кезінде улануға қарсы күрес орталықтарында немесе реанимациялық бөлімшелерде гемосорбция және басқа да заманауи әдістер қолдану арқылы жүргізілуі тиіс.

Интоксикациялық психоздардың профилактикасы сәкес іс жүзіндегі санитарлық бақылаудан, интоксикацияның алғашқы симптомдарымен науқастарды ерте анықтау және зиянды факторлардың ағзаға әсерін тоқтату шараларынан тұрады. Дәрілік препараттардың көп мөлшерін алғаш және ұзақ тағайындағанда сақтылық қажет, әсіресе жас балалар мен қарттарда.

Тарау

БАС-МИ ЖАРАҚАТЫ ЖӘНЕ СӘУЛЕЛІК ЗАҚЫМДАНУЛАР КЕЗІНДЕГІ ПСИХИКАЛЫҚ БҰЗЫЛЫСТАР

Бас-ми жарақатына тікелей байланысты психикалық бұзылыстар сатылы түзіледі, психикалық синдромдардың полиморфизмімен және олардың регрессивті дамуымен (асқыну жағдайларын есепке алмағанда) сипатталады.

Өмір қарқынының жылдамдауына байланысты бас-ми жарақаты проблемасы және онымен байланысты психикалық бұзылыстар күннен-күнге актуальды сипат алуда.

Бас-ми жарақаттарын жабық және ашық деп бөлеміз. Ашық жарақат ми жарақаттарының 10 %-ын құрайды.

Жабық жарақаттарға мидың шайқалуы (commotio cerebri) және мидың соғылуы (contusio cerebri) жатады.

Бастың ашық жарақаттары енген және енбеген болып бөлінеді. Енген (ми затының бұзылуымен) жарақаттар бас сүйегінің жарақаттарында болады.

Бас-ми жарақаттарының, соның ішінде психопатологиялық белгілерді ерте анықтаудың маңызы зор, және нақты диагностикаға, мақсатты, сәйкес ем жүргізуге көмектеседі. Бас-ми жарақатынан кейін психикалық бұзылыстар дамуының 4 сатысын: алғашқы, жедел, реконвалесценция және алыс салдар кезеңдерін ажыратады.

Бас-ми жарақаты кезіндегі психикалық бұзылыстардың клиникалық көрінісі

Алғашқы кезең. Жарақат алғаннан кейін бірден науқас санасын жоғалтады (95% жағдайда), содан соң сана деңгейінің терең кома жағдайынан есеңгіреудің жеңіл дәрежесіне дейінгі тербелістері орын алады.

Жедел кезең. Бұл кезең сананың қалыпқа келуімен және жалпы милық бұзылыстардың жоғалуымен сипатталады. Жедел кезеңнің типті синдромдары адинамиялық, вегатативтік, вестибулярлы бұзылыстармен көрінетін астения болып табылады. Астенияның жеңіл түрлерінде науқас соматикалық сипаттағы шағым айтады, көңіл-күйі төмен, тітіркенгіш, ренжігіш,бос көңілді болып келеді. Жиі амнезиялар және ең алдымен ретроградты амнезия байқалады, бұл кезде ес бұзылысы жарақаттың ауырлығына байланысты жарақат алған сәтті ғана қамтып қоймай, оның алдындағы бірнеше күн, айлар, тіпті жылдардан тұратын мерзімді қамтуы мүмкін. Контузия кезінде неврологиялық бұзылыстардың ішінен салдану, парез түріндегі қимылдық бұзылыстар бақыланады, гипестезия және анестезия түріндегі сезімталдық өзгерістері байқалады, бас сүйек негізінің сүйектері сынған кезде бет нервісінің салдануы болады.

Бас-ми жарақатының ауыр асқынуларына бассүйекішілік қан құйылулар жатады, нәтижесінде жалпымилық және жергілікті симптомдармен ми компрессиясы орын алады. Бұл кезде симптомдар динамикасының ерекшелігі бастапқы кезең симптомдары жойылғаннан кейін бірнеше күн өткен соң науқастың жағдайы қайтадан нашарлайды: белгілі бір аймақта локализацияланған бастың үдемелі күшті ауыруы пайда болады. Сана тежелуі және есеңгіреуі дамиды. Симптомдардың типті триадасы пайда болады: артериалдық және ликворлық гипертония, брадикардия. Көз түбінің іркілістік құбылыстары бақыланады. Джексоновский типіндегі тырысулық ұстамалар, салданулар, парездер, афатикалық бұзылыстар бақылануы мүмкін.

Жоғарыда суреттелген жағдайлар кезіндегідей психикалық бұзылыстар, бас-ми жарақатының сүйектер сынуымен асқынуларының нәтижесіндегі ми қантамырларының майлы эмболиясы салдары түрінде бассүйек ішілік қан құйылулар кезінде де бақылануы мүмкін.

Жабық бас-ми жарақатының жедел кезеңінің ұзақтығы тәуліктерден 2 айға және одан көп мерзімге созылады. Бұл кезеңдегі психикалық бұзылыстар бас-ми жарақатының ауырлық дәрежесіне (жеңіл, орташа, ауыр) байланысты жіктеледі. Жеңіл дәрежесінде сана секундтарға (минуттарға) сөнеді, сана сөнуі болмауы да мүмкін немесе обнубиляцияның жеңіл дәрежесі орын алуы мүмкін.

Науқас тар жедел кезеңде шағым айтпайды немесе жеке-жеке жалпымилық симптомдарға нұсқайды: бас ауыруы, бас айналуы, жүрек айнуы.

Бас-ми жарақатының орташа ауырлық дәрежесінде науқас санасы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа жоғалады, артынан бір сағаттан 1-2 күнге дейін сана обнубиляциясы, одан әрі қарай антероретроградты амнезия орын алады. Жедел кезеңде бас ауруы, бас айналуынан басқа мнестико- интеллектуальды бұзылыстармен және адинамия құбылыстарымен айқын астения болады. Бас-ми жарақатының ауыр дәрежесінде бірнеше тәулікке созылатын сопор немесе кома бақыланады. Ретро-антероградты және фиксациялық амнезия тән. Жедел кезеңде психоорганикалық синдром көріністері байқалады.

Жедел кезеңде (жиі алғашқы күндерде немесе бір аптаның жартысында, сирек бір айдан кейін) сана қалпына келген соң жиі күңгірттену, делириозды немесе онейроидты тип бойынша сананың қарауытқан күңгірттенуі түрінде психоздар байқалады. Корсаков синдромы дамуы мүмкін (ең алдымен фиксациялық және ретроградты амнезия, аз дәрежеде – антероградты амнезия және конфабуляциялар) Жарақаттан кейінгі кататония түрінде көрінетін апалликалық синдром суреттелген, бұл кезде ми қыртысы қызметінің тоқтауы-декортикациямен байланысты психикалық және неврологиялық бұзылыстар бірігіпкөрініс береді. Сонымен қатар, акинетикалық мутизм бақыланады, бұл кезде қимылдың болмауы сөйлеудің тоқтауымен қосарланады. Сирек жағдайда аффективті (дисфорияға жақын көңіл - күйдің төмендеуі) және сандырақтық (сезімдік сандырақпен, вербальды галлюцинациялармен) психоздар байқалады. Ми контузиясы кезінде эпилептиформды ұстамалар жиілей түсіп, эпилептикалық статустың пайда болуына әкеп соқтыруы мүмкін.

Жарылыс толқынымен жарақаттану – бас-ми жарақатының ерекше түрі - ми шайқалуы және соғылуы, ми қанайналысының бұзылысымен жүреді. Бұл кезде сана жарылысты дыбыстық қабылдауға дейін кенеттен жоғалады. Сөнген сана кезеңі - бірнеше минуттан 5-6 сағатқа дейін созылады; сырттай бұл кезде науқас өлген адамға ұқсайды. Бұл науқастардың жүріс-тұрысы жарақаттанғандар жүріс-тұрысынан күрт ерекше. Жарылыс толқынымен жарақаттанғаннан кейін науқастар сылбыр, аз қозғалады, ажыраған. Сурдамутизм құбылыстары байқалады.

Ашық бас-ми жарақаттары кезінде бастапқы және жедел кезең симптоматикалары жабық бас-ми жарақаты кезіндегі белгілерден ерекшеленбейді.

Бас-ми жарақатының кейінгі салдары кезеңінде бақыланатын психикалық бұзылыстардың клиникалық көрінісі

Бас –ми жарақатының кеш кезеңідегі психопатологиялық синдромдар жарақаттан кейін бірнеше айлар, жылдар сақталады және олардың кейбір жеке белгілері сияқты толық кері дамуға ұшырамайды. Олар астениялық, психопатия тәрізді, пароксизмальды синдромдармен, аффективті, галлюцинаторлы-сандырақтық және паранойяльды психоздармен, және де ақыл кемдігі жағдайларымен көрінеді.

Жарақаттық астения (церебрастения). Астенияны бас-ми жарақатының алыс салдары кезеңінің «нағыз» бұзылысы деп атайды. Бұл кезеңге тән астенияның клиникалық көріністерінің ішінде тітіркенгіштік, әлсіздік, тез шаршау, бас ауруы, бас айналуы басым болады. Олар ыстықты, транспортты көтере алмайды, қызметтің бір түрінен екінші түріне ауысқанда қиындықтар туындайды.

Жарақаттық энцефалопатия (психопатия тәрізді синдром). Истериялық бұзылыстар, экплозивтілік, өткінші интеллектуальды - мнестикалық бұзылыстардан тұрады.

Пароксизмальды синдром ашық және ауыр бас-ми жарақатынан кейін пайда болатын жиі абортивті үлкен тырысулық ұстамалармен сипатталады. Жиі пароксизмдердің өзге түрлері бақыланады:абсанстар, кіші ұстамалар, қантамырлық- вегетативті ұстамалар, дистрофиялар.

Сенестопатиялар да жиі байқалады. Тырысулық ұстамаларынан кейін бірден сананың қарауытқан күңгірттенуі орын алуы мүмкін.

Астениялық, психопатия тәрізді, пароксизмальды синдромдардың дамуы регредиентті ағыммен жүреді, оның жылдамдығы баяу және суреттелген симптоматика ұзақ ондаған жылдар бойы бақыланады.

Алыс кезеңде жарақаттық психоздар бақылануы мүмкін, олар әдетте қайталамалы бас-ми жарақаты, улану, инфекция, психикалық жарақаттарға байланысты туындайды. Аффективті және галлюцинарторлы-сандырақтық психоздарды ажыратады.

Аффективті психоздар кезеңдік және бір реттік (сирек) депрессия немесе мания жағдайларымен көрінеді, бас- ми жарақатының жеңіл және ауыр дәрежесінің нәтижесі болып табылады. Депрессивті синдром көңіл-күйдің төмендеуімен, ипохондриялық және дисфориялық симптомдармен жүретін жабырқаулықпен көрінеді. Мания жағдайында көңіл-күйдің көтерілуі эксплозивтілікпен, аффективті күйлермен, даукестік жүріс-тұрыспен бірге жүреді. Айқын емес психоорганикалық синдром белгілері байқалады. Алғашқы ұстамалар кезінде сананың күңгірттенуі болады.

Аффективті психоздар бас-ми жарақатынан кейін, әртүрлі мерзімнен кейін, жиі 10-20 жылдан соң дамиды.

Психоздар әдетте кенеттен экзогениядан кейін (бастың жеңіл жарақаты, жеңіл инфекциялар және т.б.) пайда болады. Симптоматикасы жедел дамиды. Психикалық бұзылыстар диэнцефальды бұзылыстармен бірге жүреді. Психоз 3-4 айға созылады, ұстама ағымы регредиентті түрде өтеді.

Бас-ми жарақатының ауыр және орташа дәрежесінде галлюцинарторлы- сандырақтық психоздар байқалады. Психоз дебютінде сананың қарауытқан күңгірттенуі немесе вербальды галлюциноз синдромымен делириозды тип бойынша сана күңгірттенуі болады. Әрі қарай клиникасында аффективті- сандырақтық бұзылыстар басым болады. Сандырақ әрқашан күйзелістердің нақтылығымен көрінеді. Жарақаттық психоздар сандырақтық қызғанышпен (аса бағалы), даукестік тенденцияларымен көрінеді. Астения әлсіз дәрежеде көрінеді.

Жарақаттық ақылкемдігі бас-ми жарақатының алыс салдарының салыстырмалы түрде сирек кездесетін көрінісі, жиі бастың ашық жарақаты және бассүйек негізінің сынуымен мидың ауыр контузиясы нәтижесінде дамиды. Ақылкемдігі дисмнестикалық тип бойынша дамиды. Клиникалық көрінісінде сылбырлық, аспонтандылық, жігерсіздік немесе тітіркену ұсатамаларымен үзіліп тұратын эйфория болады.

Қарт адамдарда бас-ми жарақаты ішінен ми шайқалуы басым кездеседі. Бұл жағдайда жеңіл жарақаттардың өзінде әрқашан сана жоғалуы көрініс береді. Жедел кезеңінде жиі бас айналу байқалады. Жарақаттан кейін ес бұзылыстары айқын көрініс береді.

Этиологиясы, патогенезі және патоморфологиялық өзгерістер

Бас–ми жарақаты кезіндегі пайда болатын бұзылыстар, соның ішінде психикалық бұзылыстар оның ауырлық дәрежесіне, орналасуына, сонымен қатар, басқа да көптеген жағдайларға - бір уақытта басқа мүшелердің зақымдалуы, жалпы қан жоғалту, инфекциялар, интоксикациялар қосылуына және басқа да клиникасына әртүрлі симптоматика беріп, психикалық бұзылыстардың полиморфизмін көрсететін факторларға байланысты.

Бас-ми жарақатының жедел кезеңіндегі психозды ми гемодинамиканың жедел бұзылыстармен байланыстырады. Жарақаттық психоз көрінуінде, дамуында және ағымында капиллярлар өткізкізгіштігінің жоғарылауы нәтижесінде болатын ми ісінуінің едәуір маңызы бар.

Бас–ми жарақатының жабық және ашық түрлерінде де жедел кезеңінде жалпы милық симптомдар көрінеді. Ашық жарақаттың клиникалық көрінісі ми зақымдалуына, инфекциялық үрдістің, жиі іріңді менингоэнцефалит дамуына байланысты болады.

Бас-ми жарақатының жедел кезеңіндегі психоздар кезіндегі патоморфологиялық өзгерістер бас миының ісінуімен және геморрагиялармен көрінеді. Бас-ми жарақатының алыс салдарының патоморфологиялық субстраты энцефалопатия болып табылады.

Емі, профилактикасы және сараптамасы

Бас–ми жарақаты кезінде ем кешенді болуы қажет және жарақаттан кейінгі жағдайға, оның сипатына, жарақаттан кейін қанша мерзім өткеніне, психопатологиялық симптоматикасына, сонымен қатар неврологиялық және соматикалық бұзылыстарға байланысты қатаң дифференцирленген болуы керек.

Бас–ми жарақатының бастапқы және жедел кезеңдерінде ми ісінуін жою, қозу жағдайын тоқтату және психоздың басқа да көріністерін жою үшін белсенді реанимациялық шаралар жүргізілуі тиіс. Дегидратациялық терапия жүргізіледі, транквилизаторлар қолданылады.

Бас-ми жарақатының алыс салдары кезеңіндегі психоздар емінде дегидратациялық, жалпы қуаттандырушы терапиядан басқа басты психопатологиялық синдромды ескере отырып нейролептиктер тағайындалады.

Психикалық бұзылыстардың профилактикасы бас–ми жарақатын алған сәттен бастап науқастарға дұрыс көмек көрсету болып табылады: стационарлау, қатаң төсектік режим, белсенді бақылау, дегидратациялық терапия жүргізу, бассүйекішілік қысымның көтерілуі кезінде - жұлын пункциясы, психоздың алғашқы симптомдары пайда болғанда - транквилизаторлар мен нейролептиктерді қолдану.

Бас-ми жарақатының алыс салдарымен науқастар үшін жұмыс және демалыс тәртібін сақтау, психикалық және физикалық зорығу жағдайын болдырмау, жылына 1-2 рет дегидратациялық терапия курсын өту, жалпы қуаттандырушы ем, интоксикацияның декомпенсациялаушы факторларының, жалпы аурулардың алдын-алу және болдырмау қажет. Психотерапия, тұрмыста және жұмыста қажет жағдай туғызу сияқты реабилитациялық шараларды кең түрде жүргізу қажет. Еңбекке қабілеттілігі шектелген адамдарды жұмысқа дұрыс орналастырудың маңызы зор.

Сараптама. Бас миының жарақаттық зақымдануынан кейінгі психикалық бұзылыстармен науқастар жиі заң бұзушы әрекеттер жасайды. Бас-ми жарақатынан кейінгі психикалық бұзылыстары бар және заң бұзған науқастар қабілетсіз деп танылады және психиатриялық ауруханаларда мәжбүрлеп емдеуді қажет етеді. Психотикалық емес бұзылыстармен науқастар жиі қабілетті болып танылады және өздерінің іс-әрекеттері үшін жауапқа тартылады. Қабілеттілік жағдайын анықтау әр нақты жағдайда сот- психиатриялық сараптама жағдайында жүргізіледі.

Сәулелік аурулар кезіндегі псхикалық бұзылыстар

Сәулелік аурулар кезіндегі психикалық бұзылыстарды екі топқа бөлуге болады: жедел реактивті жағдайлар (кез-келген уақытта пайда болуы мүмкін және денсаулық пен өмірге қауіп тудырумен сипатталатын, әртүрлі тереңдік пен айқындылық дәрежесіндегі арнайы емес психикалық реакциялар) және енген радиацияның әсерінен болатын бұзылыстар. Тікелей сәулелену үрдісінде (сәулелік терапия) көптеген науқастарда жалпы әлсіздік, бас ауыруы, жүрек айнуы мен бас айналу және өзін- өзі нашар сезіну байқалады. Кейбір жағдайларда ес төмендеуі, тез шаршағыштық, эмоциональды тұрақсыздық, ұйқышылдық, әлсіздікпен астениялық жағдайдың клиникалық көріністері дамыды.

Кейбір жағдайларда сәулеленуден кейін 2 – 7 жыл аралығында ОЖЖ жағынан өзгерістер орын алған. Әртүрлі синдромдардың пайда болуы мен олардың ауырлық дәрежесі сәулелік әсердің суммарлы интенсивтілігімен анықталды. Жиі вегатативті – қантамырлық және эндокриндік регуляция бұзылыстары, астеновегетативті және церебрастениялық синдромдар, жүйке жүйесінің органикалық бұзылыстары байқалып отырды. Сәлеленуден кейінгі алғашқы 2 жылда вегетативті-қантамырлық және эндокриндік бұзылыстар басым болды, ал кейбір жағдайларда айқын жалпы астенизациямен және невротикалық реакциялармен бірге жүрді. Сәулеленуден кейін 3 - 4 жыл өткен соң церебрастениялық бұзылыстардың біруақытта үдеуімен астенизацияның одан әрі тереңдей түсуі байқалды. Науқастар есте сақтау кабілетінің күрт төмендеуіне, тез шаршағыштық пен қажу жағдайына, ал кейде тіпті қарапайым ой еңбектеріне зейінін жұмылдыру мүмкінсіздігіне шағымданды. Көптеген науқастарда үнемі немесе кезеңмен бас ауыруы байқалған.

Науқастардың жалпы әлсіздігінің көрінісі ұлғая түскенде жүйке жүйесінің (бас – ми иннервациясының бұзылысы, қимыл сферасының бұзылыстары, оптико - вестибулярлы симптомдар және т.б.) органикалық зақымдануларының микросимптомдары байқалды.

Тарау.

ИНФЕКЦИЯЛЫҚ АУРУЛАР КЕЗІНДЕГІ ПСИХИКАЛЫҚ БҰЗЫЛЫСТАР

Пайда болуы мен дамуына негізгі себеп инфекциялар болып табылатын, ал психопатологиялық көрінісі әдеттегі экзогенді типтегі реакциялармен анықталатын психоздар инфекциялық психоздар деп аталады.

Экзогенді тип реакцияларына келесі синдромдар жатады: астениялық, делириоздық, корсаковтық, эпилептиформды қозу (қарауытқан жағдай) кататония, галлюциноздық синдромдар. Мұндай психопатологиялық симптоматикамен жалпы инфекциялар (сүзек, безгек, туберкулез және т.б.) өтуі мүмкін немесе ол мида орналасқан инфекцияның клиникалық көрінісі болуы мүмкін. Менингит кезінде басым ми қабықтары, энцефалит кезінде ми затының өзі, менингоэнцефалит кезінде комбинирленген зақымдалу байқалады. Кейбір жалпы инфекциялар энцефалитпен (мысалы, іріңдік инфекция, тұмау, малярия) немесе менингитпен (мысалы, туберкулез) асқынуы мүмкін.

Инфекциямен күресудегі кеңестік медицина жетістіктерінің арқасында біздің елде инфекциялық аурулармен ауыру күрт төмендеп, осыған сәйкес инфекциялық психоздардың да кездесу жиілігі едәуір азайды.

Инфекциялық психоздарды шынайы ғылыми зерттеу XIX ғасырдың аяғында басталды, бұған микробиологияның дамуы мен медицинадағы нозологиялық бағыттың пайда болуы ықпал етті.

XX ғасырдың басында К.Бонгеффердің экзогенді типті реакцияларының концепциясы пайда болды, мұның мәні әртүрлі экзогенді зияндылықтарға бұзылыстардың ұқсас психикалық формаларымен жауап реакциясын мойындау болып табылады.

Инфекциялық психоздардың таралуы

Әртүрлі авторлардың берген мәліметтері бойынша инфекциялық психоздардың еліміздің жеке облыстары бойынша кездесу жиілігі жөніндегі статистикалық мәліметтер, инфекциялық психоздарды диагностикалау айырмашылығы және психикалық аурулардың пайда болуында инфекциялық факторлардың рөлін бірдей бағалаумауға байланысты күрт ауытқулармен ерекшеленеді (психиатриялық ауруханаға түскен науқастардың 0,1 ден 20 %-на дейін). Инфекциялық психоздар мен басқа да психикалық аурулардың сандық арақатынасы аз дәрежеде белгілі бір кезеңдегі нақты ауданның эпидемиологиялық сипатына тәуелді.

Психикалық бұзылыстардың клиникалық көріністері.

Инфекциялық аурулар кезінде және одан кейінгі кезеңде бақыланатын психотикалық емес бұзылыстар ішінде жиі кездесетіні астениялық бұзылыс болып табылады. Науқастар өте тез және жеңіл шаршайды, бас ауыруына, әлсіздікке, сылбырлыққа шағымданады. Ұйқысы беткей болып, қорқынышты түс көрулермен бірге жүреді. Көңіл-күйінде тұрақсыздық (көңіл-күйі көбінесе төмен, мұңаюға бейім келеді), тітіркенгіштік, ашушаңдық байқалады. Науқастардың қимылы баяу және сылбыр.

Жедел инфекциялық психоздарға сана бұзылуы, соның ішінде оның күңгірттенуі: делириоздық немесе аментивті синдром, сирек - сананың қарауытқан күңгірттенуі тән. Сана бұзылысы жиі дене температурасы жоғары шегіне жеткенде пайда болады, олардың структурасында айқын есту және көру галлюцинацияларымен бірге жедел сезімдік сандырақ бақыланады. Бұл құбылыстар безгектік кезең өткен соң жойылады.

Инфекциялық психоз дене қызуы қалпына келгеннен кейін де дамуы мүмкін. Ауыр инфекцияның жедел кезеңі өткен соң гиперестезия және эмоциональды әлсіздік көрінісімен терең астенияға ауысатын аментивті синдром байқалуы мүмкін.

Созылыңқы және созылмалы инфекциялық психоздарға мыналар тән: амнестикалық корсаков синдромы (ес бұзылыстарының біртіндеп қалпына келуіне тенденциямен), галлюцинарторлы-параноидты синдром, формальды ашық сана фонындағы кататоно-гебефрендік синдромдар. Соңғы екі синдром сол сәтте шизофрения симптоматикасынан қиын ажыратылады. Бұл кезде шизофренияға тән тұлғалық өзгерістердің (аутизм, тұлғаның эмоциональды кедейленуі және т.б.) немесе инфекциялық психоздарға (эмоциональды лабильділік, ес бұзылысы және т.б.) тән тұлғалық өзгерістердің дифференциальды-диагностикалық мәні жоғары. Мұнда барлық симптомдардың комплекстерін, сонымен қатар диагностика үшін маңызды серологиялық және басқа да лабораториялық мәліметтерді де ескеру қажет.

Ми тіні мен оның қабықтарының тікелей зақымдалуына байланысты пайда болған инфекциялар кезінде (нейротропты инфекциялар: құтыру, эпидемиялық кенелік және жапондық масалық энцефалиті, менингит), жедел кезеңнің келесідей клиникалық көрінісі бақыланады: қатты бас ауыруы жиі, жиі құсу, шүйде бұлшықеттерінің ригидтілігі және басқа да неврологиялық симптомдар фонында (Керниг симптомы, диплопия, птоз, сөйлеудің бұзылуы, парездер, диэнцефальды синдром белгілері және т.б.) есеңгіреу, сананың онейроидты күңгірттенуі (қиял тәрізді), сандырақтық және галлюцинарторлы бұзылыстармен бірге қимылдық қозу дамиды.

Энцефалит кезінде психоорганикалық синдром симптомдары байқалады. Есте сақтау қабілеті және интеллектуальды өнімділік төмендеп, психикалық үрдістерің, әсіресе интеллектуальды үрдістердің инерттілігі, белсенді зейіннің ауысуының қиындауы және оның тарылуы, аса лабильділік және ұстамсыздықпен эмоциональды–еріктік бұзылыстар байқалады. Психоорганикалық синдром жиі созылмалы регредиентті ағымды болады. Энцефалит кезіндегі психикалық бұзылыстар неврологиялық бұзылыстармен бірге жүреді. Әдетте табанды және күшті бас ауырулары, аяқ-қолдардың орталықтық және перифериялық салдары мен парездері, гиперкинетикалық бұзылыстар, сөйлеудің және бас-ми нервтері қызметінің бұзылысы, эпилептиформды ұстамалар байқалады. Дене қызуы жиі өте жоғары көрсеткіштерге дейін көтеріледі (39-40°С). Вазовегетативті бұзылыстар байқалады (артериалдық қысымның тербелістері, гипергидроз).

Инфекциялық психоздар созылмалы ағыммен жүргенде олардың клиникасындағы психикалық бұзылыстардың әрқилылығымен органикалық синдром типтес тұлғалық өзгерістерге алып келеді.

ЖИТС (жүре пайда болған иммунды тапшылық синдромы) кезіндегі психикалық бұзылыстар. ЖИТС-тің клиникалық көрінісінде осы дерттің басқа да көріністерімен қатар диагностика, емдеу және жүргізу тактикасы үшін маңызды болып табылатын психикалық бұзылыстардың ерекше орны бар.

ЖИТС-пен науқастардың преморбидтік тұлғалық ерекшеліктері жиі психопатиялық айрықшалықпен сипатталады, олардың ішінде жиі истериялық тұлға ерекшеліктері байқалады (мәнерлілікпен, мимикасы мен жесттарының театральдылығымен). Әртүрлі сексуальды бұрмаланыстар байқалады. ЖИТС-ті жұқтыру факті жөніндегі ақпаратты әдетте науқастар сәйкес бағаламайды, айқын реактивті психопатологиялық күйлер бақыланбаған.

ЖИТСпен науқастанудың алғашқы кезеңдерінде инфекцияның соматикалық көріністерінің пайда болуымен қатар, зейін жинақтау, есте сақтаудың қиындауы және эмоциональды тұрақсыздық сияқты бұзылыстармен неврастения тәрізді синдром жиі байқалады.

Ал ауру дамуының соңғы сатыларында амнестикалық бұзылыстар айқынырақ бола бастайды. Бұл фиксациялық амнезияны еске түсіреді, өткен өмірінің оқиғаларына қатысты ес сақталған, өзіне сын көзқарас төмендеген, өз мүмкіндіктері мен жеке басын асыра бағалауға тенденциямен аса бағалы идеялар пайда болады. Ойлау байымдылыққа бейімделеді. Эмоциональды ұстамсыздық байқалады.

Клиникалық психопатологиялық көрінісі динамизммен, психикалық жағдайының уақытша жақсаруы кезеңдерімен ерекшеленеді, бірақ аурудың дамуы мен үдеуіне байланысты психикалық бұзылыстар айқын психоорганикалық синдром дәрежесіне дейін жетеді.

Этиологиясы және патогенезі.

Инфекциялық психоз кезіндегі клиникалық көріністер науқастың жеке ерекшеліктеріне, оның экзогендік зияндылықтарға жауап беру қабілетіне байланысты.

Әртүрлі инфекциялық аурулар кезінде психикалық бұзылыстардың патогенезі бірдей емес.Жедел инфекция кезінде нейрондардың дегенеративті өзгерістерімен жүретін психикалық энцефалопатия көрінісі байқалады: созылмалы инфекциялар кезінде гемо - және ликвородинамика бұзылыстарымен жүретін қантамырлар патологиясының маңызы зор.

И.В. Давыдовтың инфекциялар жөніндегі жалпыпатологиялық іліміне сүйеніп инфекциялық психоздардың негізгі патогенетикалық заңдылықтарын түсінуге болады. Осы ілім бойынша инфекциялық үрдістің табиғаттағы әрбі

Дата добавления: 2015-10-20 | Просмотры: 3737 | Нарушение авторских прав