АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

И.М.Сеченов пен И.П.Павлов ми рефлекстері туралы. 3 страница

Баланың алғашқы қадамынан, жүгіруден, жүзуден бастап, аса күрделі би және гимнастикалық (акробатикалық) трюк жасауға дейінгі кез келген қимылы рефлекстердің жәрдемімен жүзеге асады. Бұл рефлекторлық системалардың бәрі немесе комплекстері кейінгі жаттығулар мен көрсетулер кезінде жетілдіріліп, дамытылатын күрделі қимыл актілері болып табылады. Егер жаттығу және машықтану жұмыстары тоқтатылса, ие болған дағдырлар бекітілмейтін шартты рефлекстер ретінде біртіндеп жойылады (өшеді).

Адамның барлық қимылының рефлекторлық табиғатты XIX ғасырдың аяғында анықталған болатын. Алайда бұл қағида ғылымда біртіндеп және зор қиындықпен тұжырымдалады. Өте ұзақ уақыт бойы барлық қимылды ерікті және еріксіз қимылдарға бөлді. Мұнда еріксіз қимылдарды ғана рефлекторлық 0имылдар деп есептейді. Ине шаншығында немесе температурамен әсер еткенде қолды тартып алуды, сондай – ақ кейбір барынша үйреншікті ишараларды осыған жатқызды. Адамның тілегі, еркә бойынша, яғни бір қарағанда, сыртқы әсердің себептері мен әрекет етуге түрткі жоқ жағдайда саналы түрде жасалған қимылдарды ерікті қимылдар деп түсінді. И.М. Сеченов қимылды бұлайша түсінудің қарсыласы болды. Ол «саналы және санасыз ірекеттің барлық актілері шығу тегі жөнінен рефлекстердің мәні» деп тұжырымдап, осы арқылы барлық қимылдың табиғатын физиологиялық негізге қойды.

И.П.Павловтың методикасы бойынша шартты рефлекстерді қалыптастыру адамның өмірі бойында ие болатын қимыл дағдыларының мәнін ашып көрсетуге мүмкіндік берді, ал оның сигналдық системалар туралы ілімі ойлауды материалистік тұрғыдан түсінуге негіз болды.

«Екінші сигналдық системаға қатысты процестердің творчестволық сипаты, - деп жазады А.Н.Кабанов, - қимылдың творчестволық табиғатын түсіндіреді адам үйренген қимылдарын қайталап қана қоймастан, сонымен қатар олардың негізінде жаңа қимылдар жасайды».

Балалардың қимыл дағдыларын дамыту шартты рефлекстердің түзілу заңдылықтарына бағынады. Жаңа қимылды үйренудің бастапқы кезеңінде процестер айтарлықтай жалпыланады ұсақ детальдар жаңғыртылмай, жалпы сипатқа айналады – оның бағыттылығы айқындалады. Мысалы, баланы секіруге үйрету қажет. Алғашында жеке элементтері туралы емес, жалпы секіруге туралы сөз болады. Мұндай бастапқы секіруге көптеген, оның ішінде бұл қимылға қатысы жоқ бұлшық ет те қатысады. Секіруді әлденеше рет қайталаудан соң ғана секіруші «бас тартады» (жіктеліс тежелуі). Ол керексіз қимылдарды тежей білуді үйренеді. Олардың уақытша байланыстары үзіледі де, бала ойдағыдай, әдемі секіреді. Бұдан кейінгі жаттығулар секірушінің, шебердің спорттың таңдаған түріне стереотипін біржолата қалыптастырады.

Ортаңғы және жоғары класс балаларының қимыл дағдылары олардың нервтік-психикалық күйіне, организмнің өтпелі кезеңдегі өзгерістеріне және өздерінің сүйікті шеберлері мен мұғалімдеріне еліктеуіне байланысты. Сондықтан жаттығулар баланың денсаулығына, жынысына сай келіп, күн тәртібінің көлеміне орайласуы тиіс.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.А.Г.Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990

2.Ю. А. Ермолаева Возрастная физиология. М., 1985.

3.Н.Н. Леонтева, К.Б. Маринова Анатомия и физиология детского организма. М.,1986.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

8. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,1978.

Дәріс 4.

Дәріс тақырыбы: Анализаторлар, олардың жасқа байланысты ерекшеліктері.

Дәріс мақсаты: Анализаторлар, олардың құрылысы мен қызметі, көру және есту анализаторлары, олардың гигиенасы, мектептің жарық режиміне қойылатын гигиеналық талаптарды қарастыру.

Дәріс жоспары мен қысқаша мазмұны:

1. Анализаторлар туралы түсінік И. П. Павлов ілімі.

2. Анлизаторлардың құрылысы мен қызметі.

3. Балалар мен жасөспірімдердің көру қабілетінің бұзылмауын және естімеушілікті болдырмау.

Анализаторлар немесе сенсорлық жүйе - жүйке жүйесінің бір бөлігі. Анализаторлар бір-бірімен тығыз байланысты үш бөлімнен тұрады.: шеткі бөлім - рецепторлар, өткізгіш немесе аралық бөлім және орталық бөлім.

Организмге әсер ететін әртүрлі тітіркендіру рецепторлар қабылдайды, тітіркендірудің түріне қарай талғамалы жауап қайтарылады. Мысалы, көз рецепторлары жарық тітіркендіруін, құлақ рецепторлары дыбыс тітіркендірулерін, тері рецепторлары механикалық, температуралық тітіркендірулерді қабылдайды. Осыған орай көру, есту иіс сезу, дәм сезу, сипап сезу мүшелеріне ажыратады. Дененің кез-келген жерінде орналасқан рецепторларды сезім мүшелеріне жатқызады. Мысалы, жиырылу мен созылуды қабылдайтын бұлшықет рецепторлары, қан қысымын және химиялық құрамын бейнелейтін қан тамырларының қабырғаларының рецепторлары т.б. Сезім мүшелерінің әрекеті объективті тұрғыдан алғанда олардың рецепторларында қозудың, субъективті тұрғыдан алғанда түйсіктің пайда болуынан байқалады. Түйсік пайда болу үшін қозу сезім мүшелерінен орталыққа тебетін жол арқылы орталық жүйке жүйесіне келуі керек. И. П. Павлов осының негізінде физиологияға анализаторлар ұғымын енгізді, бұл барлық анатомиялық түзінділердің жиынтығын білдіреді, түйсіктің пайда болуы анализаторлардың қызметіне байланысты. Анализаторлар функциясы жөнінен өзара байланысқан, мынандай бөлімдерден тұрады: шеткі, өткізгіш, ми қыртысының тиісті аймағынан тұратын қыртысты бөлім. Шеткі бөлім жүйке ұштары рецепторлардан тұрады, ол тітіркендіргіштерді қабылдайды. Өткізгіш бөлім қозуды орталық жүйке жүйесіне өткізеді. Ми қыртысының ядролары анализаторлардың ең жоғарғы бөлімі болып табылады. Бұл бөлімде қозуға анализ жасалып, ол түйсік ретінде қабылданады.

Әсер ететін тііркендіргіштердің физиологиялық табиғатына сәйкес рецепторлары бірнешеге бөлінеді: фонорецепторлар (дыбыс), фоторецепторлар (жарық), механорецепторлар (механикалық), хеморецепторлар (химиялық), барорецепторлар (қысым), терморецепторлар (жылу, суық).

Түйсік пен жауап әсерлерінің сипатына қарай көру, есту, иіс, дененің кеңістіктегі қалпы т.с.с. анализаторларға ажыратылады. Тікелей рецепторлармен жанасатын тітіркендіруді (дәм, ауырсыну, сипап сезу) қабылдайтын мүшелерді - жанасу сезім мүшелері деп атайды. Тітіркендіруді оның шығу көзінен едәуір қашықтықта қабылдайтын көру, есту, иіс рецепторларының мүшелерін - дистантты сезім мүшелері деп атайды. Сезім мүшелерінің рецепторларының қозғыштығы бірдей болмайды. Ол рецепторалрдың күйіне, Орталық жүйке жүйесінің қызметіне, рефлекторлық доғадағы нейронның күйіне, адам жасына, дене құрылысының жетілуіне, психикалық ұстамдылығынан байланысты. Анализаторларлардың (көру, есту, қимыл т.б.) қызметінің бұзылуы адамды жартылай немесе толық мүгедек етеді. Сондықтан анализаторлардың өзара бірін-бірі алмастыруының маңызы зор. Мысалы, көзі көрмейтін адамда қалыптан тыс ұлғайған есту және қимыл анализаторлары белгілі дәрежеде қоршаған дүниені танып білудегі көру кемістігін толықтырады. Оларда сипап сезу мүшелері жақсы жетіледі. Мұның өзі Брайль әдісімен басылған трафаретті кітапты саусақтарының ұшымен оқуға мүмкіндік береді. Мұнда анализаторлардың қыртысты аймақтары арасында жойылған қызметін ішінара толықтыратын уақытша байланыстар түзіледі. Көру анализаторы көз алмасынан, көру жүйкесінен, қосымша аппараттардан тұрады. Көз алмасы бас сүйектің алдыңғы жағындағы көз шарасының ішінде орналасқан. Көз алмасы 3 қабаттан тұрады: сыртқы ақ қабық немесе склера, ортаңғы - тамырлы қабық, ішкі - торлы қабық. Тамырлы қабықтың алдыңғы бөлігі нұрлы қабық деп аталады. Нұрлы қабықтан кейін екі жағы дөңес мөлдір линза - көз бұршағы орналасқан. Көздің ішкі қуысын шыны тәрізді дене толтырады. Жарық сәулесін сындыратын орта - нұрлы қабық, көз бұршағы, шыны тәрізді дене және торлы қабық (ретина) көздің негізін құрайды. Есту анализаторы орналасуына қарай, атқаратын қызметіне қарай сыртқы, ортаңғы және ішкі құлаққа бөлінеді. Сыртқы құлақ дыбыс толқынын жинақтап ортаңғы құлаққа өткізеді, ортаңғы құлақ ішкі құлақтың қабылдау рецепторларына береді. Ішкі құлақта есту (кортиев) мүшесімен басқа тепе-теңдік аппаратында жатады.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.А.Г.Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990

2.Ю. А. Ермолаева Возрастная физиология. М., 1985.

3.Н.Н. Леонтева, К.Б. Маринова Анатомия и физиология детского организма. М.,1986.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

8. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,1978.

Дәріс 5.

Дәріс тақырыбы: Мектептегі оқу және тәрбие процесінің гигиенасы.

Дәріс мақсаты: Мектептегі оқу және тәрбие процесін ұйымдастыру, мектеп оқушыларының шаршауын және зорығуын болдырмау шараларын, мектеп режиміне, оқытуға қойылатын гигиеналық талаптарды, оқу-жазу, сурет, ән-күй сабағының гигиенасы, сыныптан тыс жұмыстарға қойылатын гигиеналқ талаптардың негізін қарастыру.

Дәріс жоспары мен қысқаша мазмұны:

1.Сабақ пен үзілісті ұйымдастырудың гигиенасы.

2.Мектеп режиміне қойылатын гигиеналық талаптар.

3.Сабақ кестесіне қойылатын гигиеналық талаптар.

4.Оқу және жазу гигиенасы.

5.Емтихан және бақылау жұмыстарын өткізуге қойылатын гигиеналық талаптар.

Жалпы оқу-тәрбие жұмыс, оның жеке бөліктері оқушылардың дене және психикалық жағынан дамуының ең жақсы нәтижелерін қамтамасыз ететіндей ұйымдастырылуы керек. Балалар мен жасөспірімдердің оқу жұмысы ми қабығының және сезім мүшелерінің қызметімен байланысты ақыл-ой еңбегі болып табылады. Ми қабығының жұмыс істеу қабілетінің белгілі бір шегі бар, сондықтан бұл шектен артық тапсырма беру оқушыны шаршатады. Қазіргі заманғы физиология шаршау деген терминді тек жұмыс істеуші орган ғана емес, сонда-ақ бүкіл организм қызметінің уақытша нашарлауы деп түсінеді, бұл шаршау белгілі бір уақыт бойы жұмыс істеудің нәтижесінде үлкен ми сыңарлары қабығының клеткалары тежелудің пайда болуына байланысты туады. Сонымен организм қызметінің кез келген түрі белгілі бір уақыт өткеннен кейін шаршау туады. Жалпы қимыл тынышсыздығының пайда болуы шаршаудың басталуының алғашқы белгісі болып саналады. Бұл төмен сынып оқушыларында айқын байқалады, балалар жан-жағына алаңдап, сөйлесе бастайды, есінейді керіледі. Егер бұл қозғалыс таратпаса және басқа жұмыс формаларына ауыспаса, егер ақыл-ой жұмысы әрі қарай жүргізіле берсе, ал мұғалім шаршауды сөзбен ғана таратуға әрекет жасаса, тежелу процесінің жайыла түсуі анық байқалады. Шаршаудың одан әрі күшейе түсетін ескертуші тежелу құбылыстары жалпы енжарлықтың және маужыраудың дамуынан көрінеді. Қалжырау - шаршаудың субъективтік көрінісі, әрі ол организмнің әлсіреуі, аздап мең-зеңдікті сезінуі және жұмыс істегісі келмеушілікпен ілесе жүреді. Организмнің шаршағыштығы бірқатар факторларға, ең алдымен денсаулық жағдайына, тамақтануға, педагогикалық процесті өткізудің сыртқы орта жағдайларында да, сондай-ақ оқу материалының мазмұны, мен оқу әдістеріне де байланысты. Ой еңбегі мен дене еңбегі кезінде организмнің шаршағыштығын кеміту және шаршаудың басталуы кезін кещеуілдету елеулі дәрежеде жұмыстың бұл түріне жаттығуға және ашықтануға байланысты болады.

Күн режимін, мектеп режимін, оқу жылының режимін, сабақ кестесін дұрыс құру, қиын және оңай пәндерді және сабақтың басқа түрлерін дұрыс ұштастыру, үзілістер ұйымдастыру, оқушылардың үй тұрмысындағы қолайлы жағдайлар және т.б. мидың үлкен сыңарлары қабығының ғылым негіздерін ойдағыдай игеруді, сондай-ақ саналы, әрі тәртіпті мінез-құлықта болуды қамтамасыз ететін қалыпты жұмыс қабілетінің аса маңызды алғы шарты болып табылады. Оқушылардың мектептегі дұрыс ұйымдастырылған режимі қалыпты жұмыс істейтін әрбір мектептің міндетті шарты болып табылады. Мұндай режим - оқушылардың күш-қуаты мен денсаулығын сақтаудың негізгі шарттарының бірі. Мектеп режимін дұрыс ұйымдастырмау немесе оның орындалуына нұқсан келтіру мектеп оқушыларының жұмыс қабілетін нашарлатып, оларды шаршатуға әкеледі. Мектептегі дұрыс ұйымдастырлған режим оқу-тәрбие жұмысының сапасын арттырып, саналы тәртіпті күшейту және мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау мен нығайту үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Мектеп режимінің негізгі элементтері:

1. Оқу жылының ұзақтығы және календарлық жылдың барысындағы үзілістер (демалыстар);

2. Мектепке балалар қабылдауды дұрыс ұйымдастыру;

3. Оқу күнінің ұзақтығы;

4. Сабақтың ұзақтығы және оны тек педагогикалық жағынан ғана емес, гигиеналық жағынан да дұрыс құру.

5. Пәндерді олардың ауыр-жеңілдігіне қарай дұрыс бөлу: оңай және қиын сабақтар мен жұмыстарды ұштастыру;

6. Сабақтар арасындағы үзілістерді тиімді ұйымдастырып, таза ауаны барынша пайдалану;

7. Оқу күні бойында уақытында тамақтандыру және бұл процесті дұрыс ұйымдастыру;

8. Мектеп бөлмелеріндегі үлгілі тазалықты, сыртқы тәртіпті және мектеп гигиенасының барлық талаптарын орындауды қамтамасыз ету;

9. Балалар мен жасөспірімдердің сыныптан тыс жұмысын дұрыс ұйымдастыру және уақыт жағынан нормалау;

10. Үйге берілген тапсырмаларды нормалау: сабқтарды әзірлеуге қажет уақыт, тапсырма берілетін пәндердің сандары; тапсырмалардың сипаты (бірыңғай ауызша немесе бірыңғай жазбаша тапсрымалар беруге болмайды);

11. Мектеп режимінің оқушылардың тәуліктік режимімен табиғи байланысы.

Мектептегі оқу жылының ұзақтығы оқушылардың жасына және қыс, көктем, жаз кезінде үзілістер жасау қажеттігіне сәйкес белгіленеді. Балаларды мектепке жүйелі түрде 6 жастан басталады. Балаларды мектепке қабылдаудың дұрыс ұйымдастырудың тек мектептегі сабақтарды ойдағыдай бастау үшін ғана емес, сондай-ақ алдағы бүкіл оқу-тәрбие жұмыстары үшін маңызы зор, сонымен қатар балалар денсаулығын сақтау және нығайту жұмысын жеңілдетеді. Мектепке қабылданатын балалар дәрігерлік мұқият тексеруден өткізіледі, балаларды қабылдауда оқушылардың оқуына мектеп үйін дұрыс әзірлейді. Оқудың басталуына бірнеше күн қалғанда балаларды мұғалімдерімен кездестірулері керек. Сынып жетекшісі өзінің болашақ оқушыларын мектеппен таныстыруы және жаңа оқу жылында олардың алдында тұрған міндеттерді түсіндіруі, олар нені үйренетіндігін, олардың күн режимі қандай болуға тиіс екендігін және т.б. айтуы қажет. Мектеппен алдын ала танысу айланысты белгілі бір рефлекстерді қалыптаса бастайды. Оқу күнін дұрыс ұйымдастыру сабақ кестесін дұрыс жасауды талап етеді. Оқушылардың денсаулығын сақтауда мектеп режимін, мектеп үйіне,оқытуға, сабақ кестесіне, санитарлық-техникалық тетіктеріне, жабдықтарына, оқу-құралдарына қойылатын гигиеналық талаптарын орындау қажет.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.А.Г.Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990

2.Ю. А. Ермолаева Возрастная физиология. М., 1985.

3.Н.Н. Леонтева, К.Б. Маринова Анатомия и физиология детского организма. М.,1986.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

8. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,1978.

Дәріс 6.

Дәріс тақырыбы: Тірек-қимыл аппараты, оның жасқа байланысты ерекшеліктері.

Дәріс мақсаты: Тірек-қимыл аппартының құрылысы мен қызметі, олардың жасқа байланысты даму ерекшеліктері, тірек-қимыл аппаратының бұзылуларын алдын алу, жетілдіру жолдарын меңгеру.

Дәріс жоспары мен қысқаша мазмұны:

1. Тірек-қимыл аппаратының құрылысы мен қызметі.

2. Балалар қаңқасының өсу ерекшеліктері.

3. Бұлшық ет жүйесінің жасқа байланысты ерекшеліктері.

4. Сүйек-ет системасының гигиенасы.

Тірек-қимыл аппараты мүшелердің 3 жүйесінен тұрады: сүйектерден, олардың қосылыстарынан, бұлшықететерден. Сүйек туралы ілім – osteologia, остеология. Қаңқа (sceleton грек тілінде – кептірліген скелет) – механикалық маңызы бар, мезенхимадан дамитын тығыз түзілістердің жиынтығы болып табылады. Олар өзара дәнекер, шеміршек немесе сүйек ұлпаларының көмегімен байланысқан жеке сүйектерден тұрады. Қаңқаның механикалық қызметі тірек, қорғаныш және қозғалысты іске асыру қабілетінен көрінеді. Тірек болу – жұмсақ ұлпалар мен мүшелердің қаңқаның түрлі бөліктеріне бекінуі арқылы іске асады. Қозғалыс жылжымалы бунақтармен қосылған және жүйке жүйесі арқылы басқарылатын бұлшықеттің көмегімен қозғалысқа келтіретін ұзын және қысқа рычагтар түріндегі сүйектердің құрылысы арқасында мүмкін болады. Қорғау қызметі жеке сүйектерден сүйек қуысын, жұлынды қоғайтын омыртқа қуысын, бас миын қорғайтын ми сауытын, көкірек қуысының басты мүшелерін (жүрек, өкпе) қорғайтын көкірек қуысын, түрдің одан әрі сақталуы үшін қажет көбею мүшелерін қорғайтын сүйекті орын – жамбас астау түзу арқылы іске асырылады. Сүйек жүйесінің жалпы функциясы қаңқаның зат алмасуға, әсіресе, минералды алмасуға қатысуына байланысты.

Сүйек заты химиялық заттардың 2 түрінен тұрады: органикалық, бейорганикалық заттардан тұрады. Бала сүйектерінде органикалық заттар көп, сондықтан олардың сүйегі иілгіш, эластикалық болып келеді. Жасы келе минералды заттар артады. Сүйектің құрылымдық бірлігі остеон, яғни тамырлары мен жүйкелер бар, орталық каналды айнала сақиналы орналасқан сүйек пластинкалары жүйесі болып табылады.Остеондар бір-біріне тығыз жабысып жатпайды, олардың арасы аралық сүйек пластинкаларымен толтырылған. Сүйек сүйек қабығы, сүйек ұлпасы, сүйек қызыл майы, қан және лимфа тамырлары мен жүйкелерден тұрады. Сүйек қабығына буындар мен бұлшықеттер бекиді, ішкі қабаты бөлінетін жасушалардан тұрады, бұл клеткалар сүйекті қалыңдатады.

Жас сүйектер ұзына бойы шеміршек көмегімен өседі, сүйек өсуі аяқталғанда шеміршек сүйек ұлпасына айналады. Бала өскен сайын, оның сүйегінде сү азайып, минералды заттар артады. Ер адамда сүйектің дамуы 20-24 жаста аяқталады, әйел 2-3 жыл бұрын аяқталады.

Қаңқаны 2 бөлімге бөледі: білікті (осевой) (бас қаңқасы, омыртқа бағанасы, кеуде сүйектері), қосымша (қол және аяқ сүйектері).

Қаңқа бөліктері:

- бас қаңқасы (ми сауыт, бет сүйектері);

- тұлабой қаңқасы (омыртқа сүйектері, қабырғалар, төстік);

- қол сүйектері (иық белдеуі – бұғана, жауырын, қол бас сүйектері- тоқпан жілік, шыбық және шынтақ сүйек, білезік сүйектері, алақан, саусақ сүйектері);

- Аяқ сүйектері (жамбас белдеуі, ортан жілік, асықты жілік, тізе тобығы, табан, башпай сүйектері).

Ересек адам қаңқасына кіретін жекелеген сүйектердің саны 200-ден асады, олардың 36-40 дененің орта сызығы бойымен орналасқан. Сырқы пішіндері жағынан сүйектерді ұзын, қысқа. Жалпақ және аралас деп ажыратады.

Буындардың құрылысы мен қызметі: қозғалмайтын- сүйек бұдырлары бір-бірімен тігіс тәрізді бекиді (бас сүек), аз қозғалатын – сүйек арасындағы берік шеміршектер жатады (омыртқа сүйектері), қозғалатын – сүйек ұшы гиалинді шеміршекпен жабылған, бұл шеміршек эластикалық, жылтыр, тегіс болып келеді.

Омыртқа бағанасы. Омыртқа бағанасы жоғарғы жағы баспен, төменгі жағы жамбас сүйекпен бекиді. Омыртқа жотасы 5 бөлімнен: мойын омыртқалары – 7, арқа омыртқалары-12, бел омыртқалары – 5, сегізкөз омыртқалары -5, құймышақ 4-5 омыртқа сүйектерден тұрады. Жаңа туған баланың омыртқа жотасының сырттай иілулері байқалмайды.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.А.Г.Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990

2.Ю. А. Ермолаева Возрастная физиология. М., 1985.

3.Н.Н. Леонтева, К.Б. Маринова Анатомия и физиология детского организма. М.,1986.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

8. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,1978.

Дәріс 7.

Дәріс тақырыбы: Қан және қан айналу жүйесінің физиологиясы, оның жасқа байланысты ерекшеліктері.

Дәріс мақсаты: Қан, оның құрамы, қызметі, қан топтары, қанның қан тамырлар арқылы қозғалуы, жүрек құрылысы мен қызметі, жүрек-тамыр жүйесінің жасқа байланысты ерекшеліктерін, гигиенасы туралы білімдерін кеңейту.

Дәріс жоспары мен қысқаша мазмұны:

1. Қан құрамы және топтары.

Дата добавления: 2015-09-27 | Просмотры: 1772 | Нарушение авторских прав