 |
|
АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология |
МакрофагтарЌазіргі кезде макрофактар ВОЗ эксперттерініњ ±сынуымен мононуклеарлыќ фагоциттер ж‰йесіне жатќызылды. Соњѓы кезде макрофактар ќан моноциттеріне шыѓатыны аныќталды, осыныњ негізінде фагоциттер классификациясы жасалды. Морфологиялыќ белгілері бойынша, активті фагоцитоз бен пиноцитоздыќ функциялар бойынша жєне негізгі баѓан клеткалардан шыѓу тегі бойынша мононуклеарлыќ фагоциттерге кіретіндері: С‰йек кемігі промоноциттері, негізгі миелопоездік клеткалардан шыѓатын баѓан клеткалардан дифференцияланатын клеткалар – моноциттер мен монобластар беретін клеткалар. С‰йек кемігі моноциттері, макрофагќа айналады немесе ќанѓа µтеді. Моноциттер, ќан айналымында болып тканьдерге тарайды. Ткань макрофтары, ќан моноциттеріне дифференцияланады. Ткань макрофагтарыныњ µздері дєнекер тканініњ гистоциттеріне, бауырдыњ купфер клеткаларына, лимфа т‰йіндерімен кµкбауырдыњ еркін (синустарыда) жєне т±раќтанѓан (фиксированный) макрофактарына бµлінеді. Осыѓан ќабыну ошаќтарыныњ макрофактары, мидыњ микроглиясы, с‰йектіњ остеокласт клеткалары, µкпе мен ќ±рсаќ ќуысыныњ макрофактары жатады. Ќан моноциттері мен ткань макрофагтарыныњ негізгі ќызметі фагоцитоз бен пиноцитоз ќ±былысына ќатынасу. Б±л организм арнайы емес ќарсылыѓыныњ (резистенттік) негізгі клеткалыќ механизміне жатады. Организмдердіњ сыртќы агенттерден, єсіресе микроорганизмдерден ќорѓану ќызметі фагоцитоз теориясын ±сынѓан Мечников зерттеген макрофагтардыњ фагоцитарлыќ жєне бактерия µлтіргіштік ќызметі, организмді жєне ќабынѓан ортаны ауру ќоздырѓыштардан тазартады. Макрофактар патогендік микроорганизмдердіњ диссеминациясына ќарсы т±рып, эндотоксиндерді залалсыздырады. Сонымен ќатар макрофагтар «тазалаѓыш» ролін атќаратыны аныќталды. Олар организмде заќымданѓан, б‰лінген, µлген клеткалар мен ткандерді айырып танып, организмнен алыстатады. Макрофагтардыњ аутолизде, б‰лінген, ќабынѓан ткандердіњ резорбциясына ќатысы бары аныќталды, жєне эритроциттер мен лейкоциттер жањаруына ќатынасатыны аныќталды. Макрофагтар темір (Ѓе) алмасуына да араласады (билирубин мен ферритин ж±тылѓан эритроциттердіњ гемоглобинінен т‰зіледі). Макрофагтар мен май алмасуы мен су-т±з тепе-тењдігін ткандерде ќ±аттауда да зор ролі бар. Макрофагтар белсенді секреторлыќ клеткалар болып табылады. Моноциттер мен макрофагтар секреттейтін заттарды бір неше топќа бµледі. 1. Клетка сырты белоктарына єсер ететін ферменттер: коллагеназа, эластаза, плазменоген активаторы, лизосомалыќ ферменттер, (ќышќылды гидролазалар). Осы заттардыњ секрециясы болу ‰шін стимул жасайтын заттар болады; лимфокиндер, иммунды комплекстер, микроб ќабыѓыныњ компоненттері зимозандар т.б. 2. Бактериялар мен вирустерге арнайы емес иммунитет ж‰ргізетін заттар: интерферон, лизоцим, пероксидаза, катиондыќ белоктар. Катиондыќ белоктар бактерияныњ гликопепцидтік ќабыѓыныњ гиликозидтік байланысын ыдыратады. 3. Биологиялыќ активті заттар, єр т‰рлі физиологиялыќ процесстердіњ медиаторлары: простагландиндер мен циклді нуклеотидтер. Иммунитет реакцияларын активтендіретін, реттейтін заттар: А) С1-С6 компоненттер, пропердии ж‰йесініњ В-факторы Б) монокиндер (иммунитет жауабында макрофагтар мен лейкоциттер єрекетін ќамтамасыз ететін: лимфоцит активтендіретін фактор, Т0 –лимфоцитті Т1-лимфоцитке айналдыруѓа кµмектеседі. Т-хелпердіњ екі ерігіш факторы, антиген болѓанда не болмаѓанда секреттеледі. Т-лимфоцит трансформациясын тежейтін фактор В-лимфоцит активаторы, антитело µнімін к‰шейтеді. Лимфоциттерде ДНК синтезін µсіретін фактор Клонстимулдайтын фактор Клетка пролиферациясыныњ ингибиторы. Осы айтылѓан заттар синтезі микрофагтарѓа ќорѓаныс ќызметін атќаруѓа, зат алмасуына ќатысуѓа, клетка популяциясыныњ кинетикасыныњ реттеуге м‰мкіндікбереді. Макрофагтардыњ басќа ќызметіне арнайы иммунитет жауабы мен иммунегенез реттелуіне ќатысу. Б±л проблема соњѓы кезде ѓана зерттеліп ж‰р. Кµп нєрсе єлі де белгісіз, біраќ дєйекті дєлелдер бойынша макрофагтар Т-жєне В-лимфоциттермен бірдей кµптеген иммунологиялыќ реакцияларѓа ќатысады: 1. Макрофагтардыњ антигендері арнайы иммунитетік айырып тануѓа ќатынасуы. Осы ќызметтіњ негізі макрофагтардыњ антигендерді ќамрап жартылай ыдыратып, жартылай саќтап суперантигендік комплекс ќ±ра алатын ќабилетімен байланысты, жєне биологиялыќ активті заттар секрециялау ќабілетіне байланысты. Мононуклеарлыќ фагоциттер ж‰йесі клеткаларыныњ Т –жєне В-лимфоциттерден айырмашылыѓы олар антигенге бір жаќты маманданбаѓан. Єрт‰рлі антигендердіњ иммуногендік мµлшері макрофагтар шамасыныњ µзгеруіне байланыты µсіп не тµмендеп т±рады. Макрофагтардыњ антигендік стимуляция кезінде реттеушілік ролі олардыњ антигенді ќан ж‰йесінен жинап, мембранасына шоѓырландыра алатын ќабілеті мен байланысты. ¦сталып, ќоирытылѓан антигендер факрофагтыњ бетіне суперантигендік комплекс т‰рінде шыѓып Т жєне В-лимфоциттердіњ кездесіп єрекеттесетін орнына айналады. Тимус –тєуелді; антигендер макрофагтармен ќорытылып, «суперантигенге» айналуы ќажет. Б±л комплексті антигендік бµліктен жєне 1а белоктан т±рады. 1а белок гистосєйкестіктіњ бас комплексініњ 1а аудуныныњ µнімі. Суперантигенніњ антигендік бµліміне макрофаг сіњірген антигенніњ гидролизінде лизосомасында керекті ферменттер жиынтыѓы болмаѓан соњ ќалѓан антиген бµлігі жатады. 1а – белок макрофагтіњ µзінде синтезделіп антигенмен ќосылуы ‰шін макрофаг бетінен ажырап шыѓады. Жасалѓан суперантиген жоѓарѓы иммуногенді, оныњ тек осындай т‰рі ѓана Т-лимфоциттер мен айырылып танылады. 1а антиген комплексі Т-Т-хелперлер мен єрекеттесіп, ол Т-В-хелперлердіњ пролиферациясын ќоздырады. Олар антигенге сєйкес В-лимфоциттерді иммунитет жауабына араластырады. Кейбір кездерде макрофаг бетінде басќа типті «суперантиген», тимус-тєуелсіз антиген ќатарына жататын антигендер т‰зіледі. Б±л суперантиген белгілі бір антиген детерминантыныњ полимеризациялануынан шыќќан мультиантигендік ќ±рсау болып табылады. Ол В-лимфоциттіњ сєйкес кулонын дифференциялап пролиферациялайды. Ал жеке антигендік детерминанта осындай ќ±былысты ќамтамасыз ете алмас еді. Кейбір ѓалымдардыњ т‰сінігі бойынша суперантигенніњ шыѓуына Т-лимфоциттерде µнетін рецепторлыќ Ig ќатысады. Сонымен, антигенді айырып тању сатысында макрофагтар Т-жєне В- клеткалармен бірлесіп ќызмет жасайды. Коперация процесі макрофагтар мен лимфоциттер бµліп шыѓаратын гуморальдік медиаторлар, монокиндер мен лимфокиндер арќылы жєне тікелей клетка аралыќ єсерлеу раќылы ж‰реді. Антигендерді макрофагтардыњ ранайы иммунитеттік айырып тану м‰мкіндігі толыќ шешілмеген мєселе. Иммунитеттенген макрофагтордыњ осы антигенде жоѓары фагоцитоздайтын ќабілеті болады. Б±л ќ±былыс макрофагтардыњ плазмалыќ мембранасында IgG жєне IgМ Fc – фрагментініњ рецепторлары жєне С3 – компонентті: рецепторлары болуымен байнысты. Осы жай макрофагтардыњ арнайы антителолар мен комплементпен опсонизденген бактиериялар мен клеткалардыњ басќа антигендердіњ к‰шейе фагоциттеу ќасиетін аныќтайды. Кейбір имунодифициттік сндром моноциттердіњ ќызметі б±зылѓанда болатын, клетка мембранасындаѓы IgG рецепторлардыњ жетіспеуінен болады (синдром Вискот-олдрик- IgМ синтезделмейді). Б±л жаѓдайда хемотаксис ќ±былысы мен иммунитеттік фагоцитов б±зылады. Кейбір антигендерге жауаптыњ генетикалыќ дефектісі макрофагбардыњ дењгейінде ж‰реді, лимфоциттердіњ ќатысы болмайтындыѓы кµрсетіліп отыр. Демек макрофагтарда арнайы ферменттер, немесе арнайы рецепторлар болады. Антигенді айырып танудан басќа, макрофагтар иммунитет жауабыныњ ерекшелігі мен мµлшнрін реттейген факторлар, бµліп шыѓарып, ќан моноциттерімен ткань макрофагтары Т- жєне В–лимфоцит субпопуляциясыныњ дифференцировкасына поролиферациясына жєне функционалдыќ активтилигіне єсер етеді. Оны реттейтін факторлар – мнонокиндер жайлы жоѓарыда айтылды. Лимфоцит активтейтін фактор Т-лимфоцит пісіп жетілуіне ќолдау жасап, Т-клеткалардыњ єрт‰рлі антигендермен метогендерге сезімталдыѓын арттырады. Жаѓдайѓа байланысты макрофагтарды Т-лимфоцит трасформациясын тежейтін, кері єсер жасайтын факторлар µндіреді. Белгілі антигендік немесе метогендік стимулияция кезінде макрофагтаросы антигенге ќарсы реакияны ж‰ргізетін Т-Т жєне Т–В хелпердіњ активаторларын синтездеп бµліп шыѓарады-сонымен ќатар В-лейкоциттерде антитело синтезін к‰шейтетін факторларды да µлтіреді. Екіншіден, макрофагтар клетка пролиферациясын тежейтін, сонымен антигенге жауап дењгейін тµмендететін факторларды да синтездейді. Соњѓы кезде с‰йек миындаѓы пре-клеткаларына метогендік єсер жасайтын фактор – колонистемудейтін µндіретіні аныќталды. Соныњ арќасыгда иммунитет жауабына ќатысатын клетка саны µседі екен. Манокиндер Т-жєне В- лейкоциттердіњ єсерєн реттеуге араласады, сонымен ќатар иммунитет кезінде лимфоциттер µндіретін гуморальдыќ медиаторлар – лимфокиндердіњ макрофагтарѓа єсер етеді. Организмніњ сезімталданѓан (sensibility) Т-лимфоциттері арнайы антиген немесе метоген ќатысуымен макрофагтар миграциясын тежейтін фактор µндіріп шыѓарады. Оныњ ќызметі мембранада болатын аденилатциклаза ферменті ж‰йесына байланысты. Макрофаг мембранасындаѓы аденилатциклаза ж‰йесі АМФ жєне АТФ т‰зіп клетка ќозѓалысын тежеп тастайды. Лимфокиндердіњ басќа бір тоба макрофагтаѓы лизосомалыќ ферменттердіњ активтіліген к‰шейтіп пролиферациясына єсер етеді. Лимфокиндер арасында макрофагтер ‰шін хемотаксикалыќ активті факторларда бар. Хемотаксис комлементтіњ жеке µнімдерєімен де (С3є, С5є, С567) іске асып отырады. Сонымен иммунитет жауабы кезінде Т-жєне В лимфоцит субпопуляциялары, макрофагтар пре-клеткалар арасында к‰рделі байланыстар µзара єсерлесу ќ±былыстары болады екен. Б±л процесс клеткалардыњ µзара тікелей байланысы арќылы жєне де гуморальдыќ медиаторлар єсерімен іске асып отырады екен. Осы аталѓан єсерлесу ж‰йесі Т-В-Є кооперациясы деп аталады; А-макрофаг белгісі. А макрофагтар мен моноциттер арнайы иммунитет жауабында эффекторлы клетка ролін де атќарады. ВАС–реакциясында инфилтраттын негізінен моноциттер табылады, демек клеткалыќ иммунитет реакциясына олар тікелей ќатысады. Макрофагтардыњ клеткалыќ иммунитет реакцияларындаѓы эффекторлыќ ролін оныњ плазмалыќ мембранасында дамылѓан рецепторлыќ аппараты болуымен, дєне биолгиялыќ активті заттрады µндіру мен секрециялауына байланысты. Макрофагтар ен моноциттердіњ цитотоксиндік єсері олардыњ тікелей нысана-клеткаларѓа секреттелетін визосомалыќ ферменттермен тиісуіне байланысты. Лимфоциттер де синтезделіп секреттелетін кейбір лимфокиндер осы процесті к‰шейт ет‰седі. Осыѓан байланысты макрофагтар ќатерлі ісікке ќарсы иммунитетте ‰лкен роль атќарады. Ауырмаѓан организмнен алынѓан ќалыпты мпкрофагтардыњ ісік – жасушаларына арнайы цитотоксикалыќ єсері болмайды. Цитотоксиндік эффект ісікпен ауырѓан организмніњ макрофагтардыњ єрт‰рлі иммундік жєне басќа факторлвар мен активтелуі нєтижесінде олардыњ лизасомалыќ активтігі, фагоцитозбен адгезиялыќ ќабілеті кішейуі мен байланыст. Б±л эффект жеткілікті т‰рде спецификалы, себебі ќалыпты клеткалар мен эмбрионалдыќ клеткаларѓа єсері жоќ. Ол єсер тек макрофагтар нысана – клеткалар мен тікелей єрекеттескенде іске асады, Соныњ ішінде тікелей фагоцитоз єдісі мен емес ісік клеткаларыныњ лизасомалыќ ферменттер мен диструкциялау мен лизисі арќылы іске асады. Макрофагтардыњ ісікпен иммунизацияланѓан организмдегі цитотоксиндік эффектісі иммунитет т±рѓысынан ќатањ, арнайы, оныњ ‰стіне цитотоксиндік єсердіњ к‰ші макрофагтарда Т-киллермен салыстырѓанда анаѓ±рлым жоѓары. Шамасы иммунитетті макрофагтардыњ ісікке ќарсы єсері ісік антигенін арнайы айырып танитын ќасиеті болуымен байланысты болар. Б±л процесс Т-лимфоциттер мен олар бµліп шыѓаратын медиаторлар арќылы ж‰руі м‰мкін. Олардыњ бірі бµлініп алынып “арнайы макрофаг ќаруландыратын фактор” деп аталды. Эффекторлыќ Т – лимфоцит секілді макрофагтардыњ да цитотоксиндік єсері ісікпен ауырѓандардыњ ќан сарысуында болатын тежегіш факторлармен азайуы м‰мкін. Б±ндай факторлар ісік клеткаларын экрандап эффектор – клеткалардыњ цитотоксиндік єсерін тµмендетеді. Осы айтќандарды бір сµзбен т±жырымдаса, мононуклеарлы фагоциттер иммунитеттік жауапты реттеуде жєне ќатардаѓы ќорѓаныс реакцияларда зор роль атќарады. Макрофагтардыњ функциональдік активтілігі, плазмалыќ мембрана мен рецепторларыныњ т‰йі, лизосомалыќ аппараты организмніњ иммунитет статусын аныќтап, иммунжетіспеушілік синдромда имонодепрессивтік єсерлердіњ арќасынлда бірталай µзгеріске ±шырайды.
Сабақтың мазмұны:
№3 сабақ
Тақырып: Иммунитеттің жасушалық жүйесі. Иммундық жауаптың реттелуі. Иммунологиялық төзімділік. Ісікке қарсы иммунитет.
Жасушалық иммунитет. Иммунитеттің Т-жүйесі. Сүтқоректілірдің организміндегі соматикалық жасушалардың генетикалық тұрақтылығын иммунитет жүйесі қадағалайды. Осыған байланысты организмнің иммунитет жүйесін орагнзм құрамының ерекшелігін сақтайтын функционалдық жүйе ретінде қарайды. Арнайы иммунитет реакциялары кез-келген генетикалық бөгде хабарды тасымалдаушыларға қарсы: індет агенттеріне, ісік жасушаларына, тегі бөтен жасушаларға, бөгде ақуыздарға, полисахаридтерге және басқа агенттерге қарсы жүреді. Иммунитет жүйесінің мүшелік, жасушалық және молекулалық негіздері бар. Мүшелік негізін иммунитеттің орталық және шеткі мүшелері құрайды. Орталық мүшеге сүйек кемігі мен айырша без жатады. Сүйек кемігінде көп қабілетті баған жасушалардан жартылай бағана жасушалардың дамуы арқылы, барлық лимфоциттердің тегін беретін, екі жасушалық бағыт беретін Т-лимфоцит және В-лимфоциттердің бастауыш жасушалары пайда болады. Одан соң айырша безде Т-лимфоциттердің дамуы мен иммунохабардарлығы іске асып, ол жағдай В-лимфоциттердің сүйек кемігінде жүреді. Лимфоциттер иммунитеттің орталық мүшелерінен лимфа мен қан айналымы арқылы шеткі мүшелерге ауысады. Оған жататындар: көк бауыр, лимфа түйіндері, пейер белдігі, соқыр ішек, көмекей бездері және т.б. лимфа шоғырлары. Ол мүшелерде лимфоциттер Т-тәуелді және Т-тәуелсіз аймақтарды жайлайды. Лимфоциттер шеткі мүшелерде әбден жетіліп иммунитет реакцияларын іске асырады. Иммунитеттің орталық мүшелері шеткі мүшелермен және соңғылары өзара қан мен лимфа айналысы арқылы байланыста болады, қан мен лимфа жүрісі арқылы әртүрлі дәрежеде жетілген лимфоциттер үнемі айналымда болады. Осы айналым кезінде лимфоциттер арасында ақпарат алмасуы, иммунитет жүйесінің жеке бөліктерінің қызметінің реттелуі, иммунитет жауабының жалпы әсері жүзеге асады. Иммуниттетің жасушалық негізін Т- және В-лимфоциттер, плазмалық жасушалар, макрофагтар құрайды. Т– және В-лимфоциттер арасында өзінің қызметі жағынан және басқа көп сипаттамалары жағынан ерекшеленетін субпопуляциялары анықталып отыр. Сонымен қатар иммунитет жауабына қатысатын, бірақ Т және В-жасушалар қатарына жатпайтын лимфоциттер табылып отыр. Иммунитет жүйесінің молекулалық негізін иммуноглобулиндер, иммунохабардар жасушалардың медиаторлары – монокиндер мен лимфокиндер және айырша без гормондары құрайды. Басты компоненттің бірі – комплемент жүйесі. Тегі бөтен агенттің күшін жоюға бағытталған иммунитет жүйесінің комплексті реакциясы жасушалық және гуморалдық иммунитет реакциялары арқылы жүзеге асады. Олар өзара бірлесіп қызмет жасайды. Жасушалық иммунитет реакциялары тимустан шығатын Т-лимфоциттермен іске асады. Тимуспен Т-лимфоцит жасушалық иммунитет жүйесін, басқаша айтқанда Т-жүйені құрайды. В-жүйенің қызметін Т-жүйе қадағалайды. Т-жүйенің орталық мүшесі айырша без, шеткісі – көк бауырдың, лимфа түйіндерінің және басқа лимфа шоғырларының Т-тәуелді аймақтары.
Дата добавления: 2015-10-11 | Просмотры: 2532 | Нарушение авторских прав |