 |
|
АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология |
Иммунитет теорияларыАнтидене синтезінің алғашқы теориясын Т. Эрлих жасаған. Ол бойынша әр жасушаның антидене жасай алатын ерекше құрылымы- бүйір тізбегі болады және ол кездейсоқ антигенге дәл келетін болады. Ол жасушадан бөлініп қанға түссе антиденеге айналады. Антиген молекуласы өзіне сәйкес келетін құрылымды таңдап тауып алып, оны дәл көбейтеді деп айтқан. Бұл алғашқы сұрыптау гипотезасы еді. 1930 жылы Ландщтейнер қолдан жасалған алуан түрлу антигендерге антиденелер жасалатынын көрсетіп, ол Эрлих теориясына қайшы келген соң американ ғалымдары Ф. Брейнль, Ф.Гауровиц, т.б. антигендерге қарсы антиденелер алдын ала болмайды деді. Антиген глобулин қалыптасуына өзі килігіп оның жиналуына әсер етеді деген. Бұл жағжайда антиген әсері нұсқаушы болып отырады. Бұл гипотеза антиденелердің көп түрлілігін оңай түсіндіреді. Л.Полиг 1941 жылы антигенде өзіне антидене синтезделетін матрицалық ролді болжады. Он матрица теориясы деп атады. Бұл тікелей матрица теориясы деп аталады. Алайда бұл теория қате болды, себебі белок синтезі теориясына сәйкестігі жоқ. Ф.Бернет, Ф. Феннер 1941 жылы тікелей емес матрица теориясын жасады. Ол бойынша антиген ферменттердің қызметін өзгертіп (антидене жасайтын) қосалқы әсер етеді. Кейін инструктивті гипотезаның көп варианттары шықты, антиген мутаген сияқты ДНК-ға (Швит Р. Оуэн Р., 1957) және РНК-ға (Гольдштейн, 1960) әсер етеді. 1950 жылы Н. Ерне Эрлих идеяларына қайта келіп "табиғи сұрыптау" гипотезасын енгізді. Ол бойынша эмбрион сатысында айырша безде әртүрлі антидене молекулалары болады. Антиген организмге енгенде сәйкес келетін антиденемен әсерлесіп комплекс құрайды. Бұл комплекс жасуша ішіне кіргенде жасуша оны осындай молекулалар жасауға модель ретінде пайдаланады деді. Ерне органимзнің өз антигендеріне антидене жасалмайтынын постулат түрінде кіргізіп тек бөгде антигендер ғана танылатынын айтты. Сұрыптау идеясының әрі дамуы Бернеттің клон сұрыптау теориясына байланысты. Бернет бойынша иммунитеті жетілген организмнің лимфа жүйесінде 105 дәрежесінде жасуша клоны болып, әртүрлі антигендерге қарсы әсер ете алады. Организмдердің өз антигендеріне реакция болмауын, Бернет ондай жасушалар эмбрион кезінде жойылып кетеді деп түсіндіреді. Бұл теория бойынша, органимзге енген антиген сәйкес антидене синтездейтін жасушаны таңдап тауып, оның көбейуіне қолдау жасайды. Қазір Бернет теориясының шындыққа жақын екендігін дәлелдейтін көптеген фактілер табылып отыр. Оның қазіргі өңделне күйін молекулалық биология, биохимия, иммунология саласындағы көптеген иммунолог ғалымдар қолдайды. Сонымен клон сұрыптау теорясы бойынша антигеннің жалғыз ғана қызметі, өзінің лимфа жасушаларымен жолығуы, олардың көбеюіне стимул жасауы.Жсаушаға басқа ақпарат бермейді. Осы теория бойынша организмде антигенмен кездескенге дейін дифференцияланған өте көп кіші лимфоциттер болады. Белгілі антиген тану қасиеті бар лимфоцит клон құрайды. В-лимфоциттің әр клоны бір типті антидене жасауға ғана қабілеті бар. Ал антиген сол сәйкес лимфоциттің пролиферациясын жасайды. Иммунитеттің орталық мүшелерінің негізгі қызметі сүйек майында болатын өзгешелігі жоқ баған жасушаларды кіші лимфоциттерге айналдыру. Олардың әрбіреуінің тек өзіне тән ерекшелігі болады. Иммундық жүйенің құрылысы Иммундық жүйе – бұл лимфоидтық мүшелердің тұтастығы мен лимфа жасушаларының жинағы. Адамның лимфоидтық мүшелерінің жалпы салмағы 1,0-2,5 кг. Бұл өзіндік жүйе: ол дене бойына тараған, оның жасушалары қан ағысы арқылы бүкіл денеге тарайды, антигендерге қарсы арнайы антиденелер түзуші қабілетке ие. Иммундық жауаптың негізгі жасушаларына лимфоциттер жатады. Иммундық жүйе тек қана денсаулықты сақтау үшін қорғаныс реакциясының түзілуін қамтамасыз етпейді. Иммундық жүйенің белсенді қатысуымен аутоиммундық, аллергиялық және басқа да иммунопатологиялық реакциялар дамиды. Иммундық жүйе орталық және шеткі мүшелерден тұрады. Орталық мүшелерге сүйек кемігі, айырша без (тимус) жатады; бұларда жасушалар жетіліп, көбейеді және бµлінеді (дифференциация). Шеткі мүшелер мен ұлпаларға көк бауыр, бауыр, лимфа түйіндері және шырышты қабықтардың лимфоидты ұлпалары жатады. Бұл жерлерде лимфоциттер антигенмен жанасып, активация, пролиферациялану және бµліну (дифференциация) процестерінің дамуына алып келеді. Антигенмен жанаспаған жетілген лимфоциттер «аңқау» немесе «бұзылмаған» деп аталады. Сондай-ақ, иммундыќ жүйеге инкапсулярлы (айырша без, көк бауыр, лимфа түйіндері), инкапсулярлы емес (асқазан-ішек, тыныс жолдары шырышты қабықтарының лимфа ұлпасы) мүшелер, терінің лимфоидтық жүйеасты (тері лимфоциттері, шеткі лимфа түйіндері мен лимфа тамырлары) және басқа шырышты қабықтары жатады. Иммундық жүйе мүшелері афферентті (қан және лимфаның ағып келуі), эфферентті (ағып кетуі) қан тамырларын; қан тамыр және иннервациялық жүйелердің дамуын; синустардағы жасушалардың көбею, жетілу және бµліну аймақтарын қамтиды. Ұлпалар құрылымы талшықты болады. Сүйек кемігі - барлық иммундық компетентті жасушалары мен қанның формалы элементтерінің бастамасы болып табылатын көп компетентті дің жасушаларының негізгі көзі және өндірушісі. Сүйек кемігі ыќшамды сүйектен, стромадан, сүйек кемігі арқылы өтетін синустардан, афферентті және эфферентті тамырлардан, генеративті және жетілу аймақтарынан (орталық синус) тұрады. Қан тамыр жүйесімен иннервациялыќ жүйе тығыз байланысты. Сондықтан сүйек кемігінің барлық элементтері гемо- және лимфопоэздің реттелуіне қатысады. Лимфоидты мүшенің өзінің қызметтерін орындайтын негізгі ерекшелігі – бұл жасушалардың генерация аймағынан иммундық ќабілетті жасушалардың жетілу және қан тамыр жүйесіне шығу аймағына миграция жасау қабілеттілігі. Сүйек кемігінде жасушалар көбейеді, жетіледі және бµлінудіњ алғашқы кезеңдерінен өтеді. Жасушалардың қаннан рециркуляциясы нәтижесінде сүйек кемігінде жетілген лимфоциттердің бір бөлігі, қан және сүйек кемігіне қайта келетін медиаторлар, соның ішінде гормондар болады. Жасушалардың барлық даму және миграция процестері сүйек кемігінің белсенді заттарының (өсу факторы, гемопоэтин, эритропоэтин факторлары және т.б.) бақылауында болады. Тимус – негізінен Т-лимфоциттер дамитын арнайы лимфоидтық мүше. Тимустың салмағы 10-12 жаста («иммундық жетілген» кезеңі) ауыр болып, 30 жастан кейін (50-60) оның инволюциясы басталады, бірақ тимус толығымен жойылмайды. Тимустың инволюциясымен иммундық жүйенің және жалпы дененің қартаюын байланыстырады. Тимус екі бөліктен тұрады, олардың әрқайсысы – тимустың құрылымды бірліктері – кіші бөліктерден тұрады (1-ші сурет). Тимуста строма (фибробласттар, капиллярлар эпителиі, талшықтар); қатпарлы қабат, милы (медуллярлы) қабаты болады. Тимуста жақсы дамыған васкулярлық тор (гематотимустық барьер), эфферентті және афферентті лимфа және қан тамырлары орналасады. Қатпарлы қабатқа эпителиалды жасушалар, лимфоциттер, макрофагтар кіреді. Эпителиалды жасушалар тимустың көп бөлігін құрайды және әр аймағында әртүрлі қызметтер атқарады. Эпителиалды жасушалардың өсінділері лимфоциттердің басқа жасушаларымен байланысын қамтамасыз етеді. Қатпарлы қабаттағы эпителиалды жасушалар иммундық ќабілетті жасушалардың жетілуі мен бµлінуін қамтамасыз етеді. Т-лимфоциттердің ізашарлары қатпарлы қабаттан милы қабатына ауысып жетілген Т-лимфоциттерге айналады. Тимустың күрделі жасушалық-гуморалдық комплексі негізгі міндеттерді атқару үшін бағытталған:
Айырша без жетіспеушіліктерінде ауыр иммунопатологиялық аурулар дамиды (тимуслимфалық күйлер, біріншілік иммундық тапшылық жағдайлар; тимустың ауыр аутоиммундық ауруларының, мысалы, миастениялардың дамуына қатысады. Лимфа түйіні. Лимфа түйіні - антигенді танитын, өзара әсерлесетін, антигеннің әсерінен бµлінетін және ұйымдасқан лимфоидтық ұлпалардың негізін құрайтын иммундық Т және В-жасушалардың популяциялары түзілетін шеткі лимфоидтық мүшелердің орталығы. Лимфа түйіндері антигенге қарсы арнайы жауап түзілетін негізгі иммунологиялық маңызды аймақтарға бөлінеді: милы және паракортикалды аймақтардан тұратын қатпарлы қабат, фолликул, перифолликулярлық аймақ, милы қабаты (2-ші сурет). Қатпардың сыртқы бөлігінде В-жасушалардан тұратын фолликулдар (В-аймақ) орналасқан. Перифолликулярлық аймақта Т-жасушалар, макрофагтар бар. Фолликул стромасында дендритті жасушалар орналасады. Иммундық жауап дамығанда фолликулда ұрық орталығы түзіледі; онда антигеннің әсерінен лимфоциттер есте сақтау жасушаларына айналады. Паракортикалдық аймақта Т-жасушалар орналасады. Милы аймақта Т-В-лимфоциттер мен плазматикалық жасушалар орналасқан. Иммундық жауап белсенгенде плазматикалық, лимфоидтық емес жасушалар, рециркулярлы лимфоциттердің саны көбейеді. Бұл процесте ұлпалар ісінеді, лимфа түйіндері «ұлғаяды» (мысалы, жұқпалы қабыну процестерінде). Лимфа түйіндеріндегі Т-лимфоциттер 55-65%, В-лимфоциттер 35-40% құрайды. Сонымен, лимфа түйіндері аймағында гуморалдық және жасушалық иммунологиялық реакциялар дамиды. Лимфа түйіні – иммундық ќабілетті жасушалардың бөгде немесе өзгерген құрылымдармен жанасуын қамтамасыз ететін динамикалық жүйе. Әртүрлі лимфоидтық жүйелердегі лимфа түйіндерінің құрылымы мен қызметтері ұқсас болады. Көк бауыр. Фиброзды капсуламен қапталған лимфоидтық жүйе. Фиброзды капсуладан перделер (трабекулалар) шығады, олардың арасында ақ және қызыл пульпадан тұратын паренхима болады. Ақ пульпа – артериялардың айналасында орналасқан Т-лимфоциттер аймағы (тимус тәуелді аймақ). В-лимфоциттер аймағы - фолликулярлы аймаққа жанасып тұратын фолликулды ұрық орталығы. Қызыл пульпа – эритроциттер депосы, зақымданған эритроциттерді жоятын орын, көп плазматикалық жасушалардан, макрофагтардан тұрады (3-ші сурет). Бауыр ерекше қызметтер атқарады. Бұл жерде табиғи жасушалардың көп бөлігі, ұлпа макрофагтарының тең жартысы орналасады. Бауыр лимфоциттері тағамдық аллергендерге иммунологиялық төзімділікті қамтамасыз етуі мүмкін. Бауыр синустарында макрофагтар иммундық комплекстерді фагоцитоздайды және ыдыратады. Шырышты қабықтардың инкапсулярлы емес лимфоидтық ұлпалары. Оларға жұтқыншақ сақинасының лимфоидтық ұлпасы, евстахий түтігі, бадамша бездері (В-жасушалар бастамасы), аш ішектің пейер табаќшалары, аппендикс, бронх-өкпе аппаратының, несеп-жыныс жүйесінің шырышты қабықтары және т.б. жатады. Пейер табақшалары (немесе топтық лимфа фолликулдары) (4-ші сурет) ішек эпителиінің (шұңқыры жоқ жасушалары) «М-жасушаларына» жанасады және Т-жасушалық аймақпен қапталған ұрықтың орталығы бар В-жасушалық фолликулдан тұрады. Пейер табақшалары жасушаларының 50-60%-ын В-лимфоциттер, 10-30%-ын Т-лимфоциттер құрайды. Табақшалардың лимфоидтық ұлпаларының негізгі қызметі – секреторлық А, Е иммуноглобуллиндерін өндіретін В-лимфоциттердің иммуногенезі. Жергілікті иммундық жүйеастының иммундық ќабілетті жасушалары бірқатар ерекшеліктері ие. Белгілі лимфоидтық ұлпаларға миграция жасау үшін лимфоциттер өзінің мембранасында арнайы адгезивті молекулаларды (жабысу молекулалары) және иммундық ќабілетті жасушалардың бағытын анықтайтын рецепторларды алып жүреді. Сонымен, лимфоидтық мүшелердің тұтастығы және лимфоидтық жасушалардың жинағы болып табылатын иммундық жүйе организмді бөгде генетикалық ақпараты бар тірі денелер мен заттардан (вирустар, бактериялар; кәрі, ауру, қатерлі, жоғары молекулалық, трансплантациялан-ған және т.б. жасушалардан) қорғанысты қамтамасыз ету арқылы иммунологиялық бақылау жүргізеді. Бейспецификалық қорғаныс факторлары Дененің біртұтастығының сақталуы, оның тіршілігі бейспецифика-лық және спецификалық қорғаныс факторларының бірігуімен қамтамасыз етіледі. Бейспецификалық (табиғи) қорғаныс факторлары дененің туа біткен биологиялық ерекшеліктерімен қамтамасыз етіледі. Олар төзімді, тұқым арқылы беріледі және спецификалық иммундық жауаптың даму нәтижесі болып табылмайды. Бұл жағдайда денеге енген бөгде молекулалардан қорғану қалыпты тері қабатының өткізбеушілігіне, сөлдердің бактерицид-тілігіне, асқазан сөлінің қышқылдығына, дене қызуына, қанда, сілекейде және басқа биологиялық сұйықтықтарда пропердин, лизоцим сияқты ферменттердің болуына, фагоцитоздың жасушалық белсенділігіне және дененің басқа биологиялық қасиеттеріне байланысты болады. Иммундық жүйенің жетіспеушіліктерінде табиғи бейспецификалық қорғаныс факторының ролі жоғарылайды. Табиғи факторлар антигенге қарсы бейспецификалықтығымен ерекшеленеді, онымен алғашқы жанасқанды есте сақтамайды. Олар гуморалдық, жасушалық, физикалық және физиологиялық болып бөлінеді. Ішектердегі микроорганизмдер метаболиттері микробқа қарсы әсер етеді. Адам ішегінің қалыпты микрофлорасы патогенді микроорганизмдерге тікелей антогонистік әсерімен бірге иммундық жүйеге стимуляциялық әсер етеді. Бейспецификалық (табиғи) қорғаныс факторлары
Жалпы физиологиялық сипаттағы қорғаныс механизмдері дененің нейро-эндокринді жүйесімен реттелуі анық болғанмен соңына дейін зерттелмеген. Дененің бейспецификалық қорғаныс реакцияларының бірінші сатысын мына сұлба түрінде көрсетуге болады:
Қабыну процесі зақымданған ошақты жоюға ғана емес, сондай-ақ, бұзылған қызметтерді қалпына келтіруге бағытталады. Қабыну процесіне иммундық және басқа жүйелердің жасушалары, гуморалдық факторлар қатысады.
Дата добавления: 2015-10-11 | Просмотры: 3415 | Нарушение авторских прав |