АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Ішек бітелуі

Ішек бітелуі(ileus, грек. cileo - бұрау, бітеу) - ішек қуысы арқылы тағамдық заттардың өтуі бұзылыстарына әкелетін ішек әрекеттерінің бүліністері немесе олардың бітеліп қалуы.

Ішектердің жоғарғы бөліктерінің бітелуі, тоғышектердің бітелуіне қарағанда, ауыр өтеді.

Ашішектердегі интерорецепторлардың артық қоздырылуынан қатты ауыру сезімі пайда болады, кейде ауырулық сілейме (шок) дамуы мүмкін.

Ішек бітелуі кезінде ас қорытатын сөлдердің бөлінуі және оның кері сорылуының бұзылыстары нәтижесінде су мен электролиттердің алмасуы бұзылады; толастамайтын құсу пайда болады. Құсықпен бірге көп су (тәулігіне 5-7 л дейін) натрий, калий, сутегі иондары, гидрокарбонаттар мен хлор аниондары организмнен сыртқа шығарылады. Осыдан гиповолемия, артериялық гипотензия дамиды. Калий иондарының организмде азаюы ішектердің атониясына әкеледі.

Ішек бітелуі кезінде қышқылдық-сілтілік үйлесімділік бұзылады. Ацидоз дамуы жалпы қан айналым мен ішкі ағзалардың қызметтері бұзылыстарына әкеледі. Егер асқазанның қышқыл сөлі құсықпен басым шығарылса, онда метаболизмдік алкалоз дамиды.

Ішек бітелу нәтижесінде ас қорытылу бұзылады, ішектерде тағамдық заттардың ашып кетуі, іріп-шіруі күшейеді, уытты заттар құрылып, қанға түседі. Ішектер газбен керіліп, бұрап қатты ауыру сезімі пайда болады.

Даму жолдарына қарай механикалық, динамикалық ішек бітелулерін ажыратады.

Механикалық ішек бітелуі тығындалыстық (обтурациялық) немесе қылқынулық (странгуляциялық лат. strangulatio – қылқынып қалу, буынып қалу) болады.

● тығындалыстық ішек бітелуі - деп шырышты қабықтарында дамыған өспемен, құрттармен, бөгде заттармен ішектің ішінен тығындалып, бітеліп қалуын айтады.

● қылқынулық ішек бітелуі - деп ішектің сыртынан жабысқымен, тыртық тінмен, кіндіктегі немесе ендегі жарық тесіктермен қысылып қалуын, ішектің бұралып қалуын ұғады. Бұл кезде ішек қабырғаларын қоректендіретін қан тамырларының қысылып қалуынан ішектерде некроз дамиды. Осыдан ішек өнімдері іш қуысына шығарылып, іш пердесінің қабынуы (перитонит), қатты ауыру сезімі пайда болады.

Клиникалық жағдайларда ашішек деңгейінде механикалық ішек бітелуіне жиі әртүрлі себептерден пайда болған іш қуысындағы жабысқылар, тоғышек деңгейінде қатерлі өспелер, ішектің айналуы (инвагинация), дивертикула әкеледі.

Құрсақ қуысында жабысқылардың пайда болуы бүлінген аумақты оқшаулауға бағытталған қорғаныстық қызмет атқарады. Жабысқылар:

√ қабынуды, жұқпалануды және олардан бүлінген тін ошақтарын оңашалап бүркеуге;

√ ағзалық ішперденің бүлінген бөліктерін оқшаулауға;

√ хирургиялық әрекеттер, жарақаттар мен оқ тиюлер кездерінде құрсақ қуысына және ішпердесіне өтетін жұқпаланған бөгде заттар мен ішектен шыққан заттарды оқшаулауға бағытталады.

Осындай қорғаныстық мәні болғанына қарамай іш қуысында жабысқылардың пайда болуы дерттік құбылысқа жатады және ішектердің механикалық бітелуіне әкеледі. Жабысқылар іш пердесінің қабынуы кезінде қабыну ошағындағы әсерленген макрофагтар мен лимфоциттерде өндірілетін цитокиндер мен өсу факторларының әсерлерінен фибробластардың артық өсіп-өніп кетуі нәтижесінде пайда болады. Бұл жабысқылардың ішінде қабынулық эксудат іріңдеп, үлкен іріңдік (абсцесс) қалыптасуы ықтимал. Жабысқылық ауру кезінде ішектің бітелуі ішек қабырғасының тыртықтанған деформациясы немесе шажырқайдың қатты тыртықтанып бүрісуі және қысқаруы нәтижелерінде дамиды.

Динамикалық ішек бітелуі ішек қабырғаларындағы тегіс салалы еттердің қатты жиырылуы (спазмы) немесе олардың салданулары кездеріндегі функциялық құбылыстардан дамиды. Сондықтан ішектердің қатты жиырылуын ішек түйілуі деген дүрыс. Ішектердің түйілуі қорғасынмен уланғанда, ашішектерде серотонин артық өндірілгенде (қою боялатын (хромафиндік) жасушалардың қабынуында немесе өспесінде) т.б. жағдайларда дамиды.

Ішек еттерінің салданулары: адренергиялық рецепторлардың қозымдылығы көтерілгенде, ішпердесінің қабынуларында, іш қуысында хирургаялық әрекеттерден кейін, іштен жарақат болғанда т.с.с. жағдайларда байқалады.

Іш қуысында қалыптасқан іріңді жұқпалар ошағында цитокиндердің мөлшері тым қатты көбейеді және жабысқы дамуын одан сайын арттырады, жабысқылық ауру дамиды. Бұл ауру кезінде ішектердің бітелуі ішек қабырғаларының салдануынан болады. Осындай жағдайды салданулық ішек бітелуі дейді. Бұндай жағдайларда ішек бітелуі болмай оның қимылдық әрекеттері әлсірейді. Ішек қабырғаларының салдануы олардың еттік қабатының беріштенуінен, ағза ішілік жүйкелердің бүлінуінен және шажырқай тамырларының фиброздық бітелуінен болады.

Ауыр хирургиялық операциялардан кейін қатты ауыру сезімінен ішек бітелуі жиі дамиды. Бұл кезде ауыру сезімі симпатикалық жүйке жүйесін қоздырып ішек қабырғаларында тегіс салалы ет жасушалары мембранасының гиперполяризациясын туындатады, ішектердің перистальтикасын кемітеді. Ішек қабырғасында тегіс салалы ет жасушаларында мембраналық потенциалдың дерттік өзгерістері гипер- немесе гипокалиемиялар кездерінде де байқалуы мүмкін. Осындай салданулық ішек бітелуіне шажырқай тамырларының атеросклероздық бүліністері, тромбозы да әкеле алады. Өйткені бұл кездерде ішек қабырғасында ишемия дамуы, тегіс салалы ет талшықтарында энергияның тапшылығына әкеліп, олардың қимылдық әрекеттерін әлсіретеді.

Ішек бітелуі кезінде ішек қабырғасына және оның қуысына микробтардың уыттары шығарылады. Олар ішек қабырғасының миоциттерін бүлдіреді және ішектердің қимылдық қабілетінің жергілікті жүйкелік реттелулерін бұзады.

Ішектердің қимылдық әрекеттерінің әлсіреуінен астың қуыстық және іргелік ыдыратылулары бұзылады. Содан ішек қуысында сіңірілмейтін осмостық заттар жиналады. Ол өз алдына судың ішек қуысында тұтылуына әкеледі.

Ішек бітелуі кезінде сіңірілудің бұзылыстарынан организмге тәулігіне 8 литрдей сұйық түспейді және ішек қабырғасында микроциркуляцияның бұзылыстарынан және тін аралық кеңістіктерге ауысунан 4 л сұйық айналымнан шығарылады. Осыдан жасушасыртылық сұйықтың мөлшері азайып гиповолемия және циркуляциялық гипоксия дамиды. Бұл кезде бірнеше литр плазманы ауыстыратын сұйық енгізу ішек қабырғаларында қанайналымды жартылай қалпына келтіріп, қабынулық медиаторлар мен цитокиндерді жалпы қанайналымға түсіруі мүмкін. Содан көптеген жүйелердің бұзылыстары, өкпенің, мыйдың ісінулері даму қауіпі пайда болатынын есте сақтау қажет.

Ішек қабырғасында микроциркуляцияның бұзылыстары мына себептерден болуы мүмкін:

● жүйелік қанайналым бұзылыстарынан дамитын гиповолемиядан;

● гиповолемияға және циркуляциялық гипоксияға жауап ретінде ішкі ағзалар тамырларының қатты жиырылуынан;

● ішек қабырғасында қабыну дамуы және қабынуға қатысатын жасуша-лардың әсерленуінен.

Ішек қуысында қысым көтерілуінен оның қабырғасының барлық майда тамырларында стаз дамиды. Ішек қуысында бикарбонаттардың жиналып қалуынан организмде метаболизмдік ацидоз дамиды. Ішек бітелуінен қайта-қайта құсудың нәтижесінде метаболизмдік алкалоз дамуы ықтимал. Ішек қабырғасының тосқауылдық қызметі бұзылудан көптеген бактериялар мен олардың уыттары және қабыну медиаторлары мен цитокиндер денеге жайылып кетіп эндотоксиндік сілейме дамытуы мүмкін. Бұл кезде сұйық енгізіп қанда сұйылту жүйелік қабынулық серпілістерді ушықтырып жібереді. Өйткені ішек қабырғасы арқылы қан өтуінің оңалуынан (реперфузиядан) оттегінің бос радикалдары өндірілуі күшейіп кетеді.

Ішек бітелуін емдеу үшін ең алдымен оның пайда болу себебін мұқият анықтау қажет. Оған дейін басқа емдомдарды қолданудан сақ болған жөн. Пайда болу себебі анықталғаннан кейін ғана динамикалық ішек бітелуі кезінде спазмолитиктер мен қабынуға қарсы антибиотиктер қолдануға болады. Механикалық ішек бітелулері тек хирургиялық операциялар жасауды қажет етеді.

Бүйрек патофизиологиясы

Дата добавления: 2015-09-27 | Просмотры: 923 | Нарушение авторских прав