АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

ГОСУДАРСТВЕННОЕ АВТОНОМНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ 3 страница

Зерттеулер көрсеткіші бойынша ұзақ жасаушы тұратын үйде, я олар үйлесімді (үйдің тарлығы, қаражат қиындығына, жанұя мүшелерінің ауруына, олардың жас ерекшеліктерінің әртүрлі болуын немесе жынысына жән тағы басқа объективті факторларға қарамастан), я болмаса, керісінше бұл «себебі» көп болғандықтан, бірақ негізгі себеп ұзақ жасаушының бар екендігін болып табылатындықтан, бұл жанұяларда «нағыз тозақ».

Заттардың мұндай жағдайын әлеуметтік-экономикалық (материалдық) немесе әлеуметтік-психологиялық (ұзақ жасаушының жақсы немесе жаман мінез-құлығы) факторларымен түсіндіруге болмайды. Себептері одан да терең. Л.Н.Толстой жазғандай және әлеуметтік-геронтологиялық зерттеулер қолданған ұзақ жасаушының психикасындағы өзгерістерді тек медицина ғана объективті интерпретациялай алар еді.

Ұзақ жасаушы және оның отбасы – жалпы біздің қоғамда және әлеуметтік медицина бөлігіндегі өзекті мәселелердің бірі. Бұл проблема қоғамдық та, халықтың әлеуметтік қорғанышын нығайтатын үкіметтік шаралармен де, тағы медициналық жолмен тіпті шешілмейтін сияқты. Біздің елімізде пайда болған ұзақ жасаушыларға арналған хоспистер біріншіден, жақсы идеялары үшін қаншама ақша талап ететіндіктен, екіншіден, батысқа қарағанда басқа концепция болғандықтан, әзірге толық көмексіздікті демонстрациялауда. Италия мен Испаниядан басқа Европалық елдерде қалыптасқан. Бұл дәстүр АҚШ пен Францияда да бар. Ресейде ата-ана өз баласының біреуімен тұратын болғандай, яғни отбасылардың біреуімен тұратынындай, Израйльде бөлек тұарды. «Өз үйім» - орыс пен Европалық үшін екі бөлек ұғым: Европалық үшін – бұл, оның бала-шағасы туылған үй, орыс үшін (Италиялық пен Испаниялық сияқты) – бұл, оның өзі туылған үй. Европалық үшін хоспис – оның ата-анасының жақсы (жақсы ақша төлейтін) жағдайға көшуі. Орыстар үшін хоспис қарттар үйінен де жаман, өйткені, бұл табыт алдындағы аралық этап. Қайта құру кезінде біздің елде денсаулық және қойылымдық, өздеріне қартаң адамдарға қарау қызметінің бір бөлігін алатын фондтар пайда бола бастады. Зерттеу барысында автордан, қартаң азаматтар топтарының психикалық ерекшеліктеріне ғана емес, сондай-ақ өмірлері өткен және өтетін олардың әлеуметтік-экономиканың (тұрмыстық, материалдық) жағдайларына тәуелді екендігі байқалады.

Август Вейман (Германия) «Қартаю механизм эволюциясының ескі өз бетімен өмір сүруші организмін тазалаудың бір жолы процесінде жасанды, яғни зақымдалған генетикалық материалы бар дербес организмді өмірлендіреді». Бірақ, екінші жағынан қартаю керек емес, себебі егер консулсия болмағанда дені сау дербес организмдер көп болар еді және бұл тиімді. Медицинаның барлық сәттіліктері өмір ұзарту рамкасын жасартуда, бірақ оның максиальды жалғасуы бұрынша қалуда.

ІІ тарау. 1. Қарт адамдардың әлеуметтік-психологиялық сипаттамасы.

Тұрғындардың демографиялық қартаюы жылдам өсіп келеді. Егде жастағы адамдардың әлеуметтік мәселесін шешу олардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін, темпераментін, мінез-құлқын жинақтауын, осы жастағы адамдардың жеке қасиеттерін барынша назар аудара зерттеу қажеттілігін анықтайды.

Тұрғындардың осы категориясынң көптеген әлеуметтік мәселелерін түрлі ғылымдарың зерттеу нысаны болып табылады. Бұл мәселені іртүрлі тарихи кеезңде философтар мен педагогтер, әлеуметтанушылар мен саяси қайраткерлер өз заманында қозғап отырды.

Егде жастарғылардың ең белснеді қорғаушысы Рим саяси қайраткері және философы Марк Тулий Цицирон (106 – 43 б.э.д.) болды, ол «Үлкен катон немесе қартық туралы» 44 жылы диалог жазды. Цицирон адам үшін өмірдің бүкіл қоғам үшін аса құнды деп қарттық жасты шебер қорғай білді жәнемадақтады. Цицирон тіліменайтқанда, ақылды адам үшін өмірдің осы кезеңі ең бағалысы болып саналады, өйткені осы кеезңде адам ақыл ойын эмоция мен құндылыққа жеңілдірмейді. Сондай-ақ, қарт адам өмірлік тәжірибе сияқты байлыққа ие болады.

Марк Цициронның қорытындысы бойынша, адам үлкен биіктіктерді мінез күші мен сауатты ойды меңгере отырып, ақыл-ай арқылы игереді. Оның пікірінше, осы жағынан алғанда қарттар жастардан басым түседі.

Тарихшы-философтар егде жаста жастық шаққа қарағанда аса құнды, асыл текті кезең деп санады, осы себепке байланысты қарттық әлсіздікті тәкаппарлықпен көтере білу керек деп білді.

Сонымен қарттар өздерін қоғам үшін пайдалы деп есептеуді атап өтті, адам өмірі бірқатар мынадай факторларға бағаланады және анықталады деді: саяси, экономикалық және мәдени даму, материалдық өзара қатынас, жергілікті және ұлттық дәстүрлер.

Белгілі бір тарихи дәуірлерде қарттық өлім алдындағы өткел ретінде қабылданды, өлімнің жақындай бастауы оны өзінен алыстату тілегін тудырды. А.Шопенгауэрдің «Жас ерекшелігі туралы» философиялық этюдінде осы туралы қызықты ой қортындылары орын алған. Миф қаһармандары мінездерімен өмір кезеңдерін салыстыра отырып, Шопенгауэр әр кезеңге өз есімін қояды. Алғашқы онжылдықта Меркурий билік етеді: адам өмір бойлап жеңіл және жылдам жүреді. Бұл білім алу, ойын, дүниемен танысу жылдары. Өмірдің 20 жасында махаббат құдайы Венераға бағынады. 30 жасқа қарай күшке, ерлікке ие Марс өмірді ауыстырады. Адам 40 жасында пайдалыққабағынады, Цецера патшалығы күшіне сенеді, 50 жасында адам биліктен ләззат алады, ол тәжірибе мен білімге бай болады. 60 жасында өмірдің Сатурн кезеңі басталады. Құнарлық оты сөнеді, жан тұрақты қалыпқа көшеді. Егер кейбір тін кемшіліктері бомаса, адам тыныштық пен бақытты қарттықты бағалайды. Сондай-ақ, басқаша бір көзқарас табар. Мәселен, Шекспир қарттықты қуанышсыз кезең деп біледі. Оның ойынша қарттық әлсіздік, тісі жоқтық, көзің нашар көруі, нашар естуі, балалыққа берілуі, алжуы, бір сөзбен айтқанда үмітсіздік деп бағалайды. Гете, Л.ТОлстой қарттықты өмірден толық сусындаған, ерік күшіне ие, ақыл-ой қабілетін ие деп сүреттейді. Ақындар жырлаған көптген көркем шығармаларда қарттық күш-қуатты ретінде сүреттеледі. Егер адам осы кезеңде күш-қуатты бола білсе, әрине, қарттық қуаныш сыйлайды деп түсінеді.

Қарттық, әрине, бірден келіп бастамайды, бұл – ұзақ процесс. Қарттықты орта жастан бөліп тұратын әмбебеп шекараны анықтау қиын. Жеке адамдар мен жеке топтардың қартаюы бір уақтта жүремйді: біреулердеол ертебасталса, біреулерде кеш басталады. Сондай-ақ, өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы соңғы жылдары жас кезеңдеріне деген көзқарасы өзгеруді.

Көп жағдайларда, бұрын немесе қазірде зерттеушілер қарттықтың хронолоиялық қалпына, белгілі бір өмір кезеңіндегі әлеуметтік және экономикалық статусымен байланыстырады. Түрлі жас ерешкелігі классификацяларын әртүрлі ғалымдар көзқарасымен салыстыру арқылы Б.Ц.Урланис осы кезеңдер шекараны былай суреттейді. Мәселен, ХІХ ғасырдағы француз физиологы және гигиенисті П.Флуранс қарттықтың екі кезеңін бөліп көретеді: алғашқы (70-85) және екінші (85-тен кейінгі). Неміс физиологы М.Ребнер қарттықтың басталуын 50 жасдеп белшіледі, оның пікірінше, 70 жас «құрметті қарттық» деп аталады. Өткен ғасырдағы ағылшын дәрігері және статисті У.Фар былай жеп жорамалдады: 40-60 жас – интеллектілік жас, еңбекті бағалау кезеңі; 80-100 жас – соңғы кезең әрі құрметті қарттық. Сонымен, Фар қарттықтың басталуын 60 жас деп есептеді. ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы орыс статисті және демографы А.Раслевский 45-60 жаста «гүлденген» қарттық деп атады, ал 60-75 жаста «солған» жас дедеі, 75-100 және модан жоғары ұзақ жасдеп белгіледі.

Белгілі кеңес геронтологы академик Э.Ф.Френкель 70 жаста қарттықтың басталуы деп атады. Басқа бір кеңес геронтологы академик А.В.Нагорның қарттықты белгілейтін нақты бір жасты атаудан бас тартты. ОЛ қарттық 60-70 жастан басталады деді.

1962 жылы Ленинградта өткен қарттық пен қартаю кезеңдерінің класификациясыжәне номенклатурасы бойынша симпозиумде егде жастағыларды мынадай кезеңдерге бөлді: 60-74 жастағылар – егде, 75-89 жастағылар – қарттар, 90 және одан жоғарылар – ұзақ өмір сүрушілер. Қазіргі уақытта Бүкіл жүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімі бойынша қарт жас – 75 жас болып саналады, ал 60-75 жастағылар – егделер. Белгілі бір тарихи жағдайдағы тұрғындардың сапасының жүйелі шамасы болып оның жас құрылымы қызмет ете алады. Адамдардың ең табиғи қасиет - өмір сүру ұзақтығы, олардың әлеуметтік қасиеттері және байланыстарымен бірлікте болады.

Жас ерешкелгі құрамның оның басқа сапасыжақтарынан сипаттауы үшін осы кезеңдеөмір сүріп жатқан түрлі ұрпақтар жиынтығын қарастыру керек. Осы ұрпақтардың әрқайсысы белгілі бір әлеуметтік санаға ие. Олар былай құралады: біріншіден, өткен өмір қорытындысы, сол ұрпақтың жеке өмір тәжірибесінің сомасы; екіншіден, осы ұрпақ қоғам өмірінде қандай нақты тарихи оқиғаларды бастан кешіргеніне байланысты.

Қарттықтың басталуы денсаулық пен тән күшінің нашарлауы, әлеуметтік-кәсіби рөлдер құрылымы санаының сазаюы және өзгеруі, отбасының өмірден айрысуымен сипатталады. Адамның есеюі де, қартаюы да біркелкі жүрмейді. Бұл оның геронтологияда психо-физиологиялық процестер және әлеуметтік жағдайлардың өзгеруі жақсы зерттелінеді де, ал олардың өзіндік санасы мен ішкі дүниесі аз зерттелген.

Жас өскен сайын адам өзін-өзі бағалуы да өзгеріп оытрады. Егде адамдар өзінің сырқты бейнесіне аз назар аударады, бірақ ішкі және тән қалпына, өзін-өзі сезінуіне жете мән береді. Олар өздерінің зейін қабілетін жастарға қарағнада дұрыс бағалай біледі. Егде адам басқлардың қылығына дұрыс баға береді. Кейбір егде адамдар басқа біреулердің адамгершіліктін тыс қылықтарына жауапкершілік мінез танытады. Кейбір егде адамдар кең дүниетанымға ие бола отырып, жасы келген сайын жұмсаы бола бастайды. Олар өздері бұрын өмір үсрген жағдайдан басқаша өмір сүру принципіне жол береді. Әсіресе, өздерінің немерелеріне жасыга байланысты өзіне деген жалпы сенім де азая түседі, мұның өзі психо-физиологиялық (жадының, дене күшінің, сыртқы диапазоонының тарылуы) өзгерістермен байланысты болады. Бұл адамдардың жеке ерекшеліктерімен қзымет саласына да байланысты. Егде адамдар олардың қоғамдағы өмір жолын кезеңдестіру және соған байланысты жас ерекшелігі стереотиптерін есепке алады. Алайда, өздерін көбі «кәріміз» деп есептемейді, көпшілігі өздерін «орта жастағылармыз» деп есептейді. Өздерін кәрі деп санау көбінесе ауру адамдарда я болмасы соңғы жылдары жағдайы нашарлаған адамдарда кездеседі.

Барлық жалпы алғанда егде адамдар қоғамдық санада қабылданған кәрілік стереотипін мойындайды. Адамның өзіндік «мені» қарттықтың стереотпті образының жағымсыз қасиеттерін ендірмейді. Егде адамдардың уақытша перспективасы өзгеріп отырады. Егде адамдар өзінің жеке, ішкі мәселелрімен қалып қоймайды. Әлем тағдыры оларды жастарға қарағнада көбірек ойландырады. Өткенге көз салу аса қарт адамдарға тән, басқалары болашақ туралы әңгімелейді және ойлайды. Жас ұлғаюына байланысты уақытша перспектива да қысқара түседі.

Балалар санасы сияқты егде адмдарда да жақын болашақ алыс болашаққа үстем орын алады. Жеке өмір перспективаларыда қысқара түседі. Егде адамдар менжастардың уақыт образын салыстыру, біржағынан алғнада өмірдің тез өтуін көрсетсе, екінші жағынан алғанда, түрлі уақиғалардың аз болуымен сипатталады. Көп жағдайда олар өткен өмірлерін еске алады.

Балалар санасы сияқты егде адамдарда да жақын болашақ алыс болашаққа үстем орына алады. Жеке өмір персективалары да қысқара түседеі. Егде адамдар мен жастарыдың уақыт образын салыстыру, бір жағынан алғнада өмірдің тез өтуін көрсетсе, екінші жағынан алғнада, түрлі уақиғалардыңаз болуымен сипатталады. Көп жағдайда олар өткен өмірлерін еске алады.

Алғашықлар үлкен оптимизмге, болшаққа сенімді. Көп жағдайда егде адамдар өмірдің осы кезеңін қайраткерлікті кезең деп біледі. Олар өмірге сеніммен қарсы, көбіне тығыз уақиға ортасында жүргенді қалайды. Қоғамға, қоршаған ортаға пайдалы болғысы келеді.

В.В.Вересаев жасөспірім шағында қартаюдан қатты қорқатын, кейінен мұнығң бәрі бекер екендігін, тәжірибе арқылы жиналған ақылдылық оның орнын толтырғандығын жаздыү Жасөспірім шағындағы қорқынышымды еске аламын, жан-дүниемді аса бөтен қиналыс билеп алған, тәнімді қорқыныш асыр салады, өзімді-өзім түсінбеймін, өмір ағысына қосылып кетудің өзі қиын..., ал қазір жанымынң қақпағы ашылғандай, оны жаралау оңай емес. Қолымда сенмді компас бардай. Рухани көздерім ашылғандай, жанымды өмірге деген нақтылық, сүйіспеншілік билейді.

Адамның қартаюы жанымды (мәселен, үлкен білім жинақтау, жоғары біліктілікке ие болу) және жағымсыз (денсаулық пен күштің нашарлауы, ойлаудың стереотиптілігі) қасиеттерге ие. Өмірде осы екң қасиетте орын алады. Адам өмірінің соңғы кезеңіне орын алған өзгерістер ең алдымен, психолитикалық, жеке мінез-құлық,, қызмет құрылымына байланысты болады. Қазіргі кезде егде адамдар өз алдын жеке қауымды құрайды. Оның құрамына қоғманың түрлі әлеуметтік таптарындағы кілдер енеді. Алайда, зейнеткерлікке, еңбек қызметінен болса да, олар белгілі бір әлеуметтік құрылымна тиісті болудан қалады. әрбір егде адам өзінің жеке қасиет дағдысы мен қажеттілігіне ие индивидиум. Егде жастағы адамдар мәдени білім деңгейі, өмір салты, интеллектілік қабілет, психо-физиологиялық конституциясы, өмір және кәсіби дәрежесін ерекшеленеді. Олар қарымқатынастың, мінез-құлықтың, эмоциялық қасиеттерге ие.

Жас ерекшелігі, денсаулық, өмір салты тұрғысынан алып қарағанда, егде жастағы адамдарды жеке қоғамдық топқа бөлуге болады.

Әлеуметтік әдебиеттерде жас ерекшеліктері елеулі белгіге ие, әлеуметтік жүйеде жас ерекшеліктері кезеңдері бір ізділік маңызға ие. Әлеуметтік жүйеде олардың функциялары ауысып отырады. Л. А. Гардон, Э. В. Клонов сияқты ғалымдар жас ерекшелігі кезеңдерін өмірлік цикл деп атайды. Әрбір кезең ерекше дәуір ретінде, өмір циклының сатысы ретінде қарастырылады. Өмір жолының сатысы деп аталатын атауда қолданылады. Жас ерекшелігі адамның психологиялық дамуы ғана емес, оның биологиялық жетілуі, түрлі толықтырулармен қамтылуы ретінде де қарастырылады. Өйткені, белгілі бір жас кезеңдері үшін адам қызметінің түрлері және белсенділіктің дәрежелері тән болады.

«Биологиялық жас ерекшелік,- деп жазады И. С. Кон,- организм қасиеттері оның жүйелерімен қатынаста болады. Әлеуметтік жас ерекшелігі қоғамдық қатынастар жүйесінде индивидттік жағдаймен бірлікте болады. Психологиялық жас ерекшелігі оның ақыл-ойымен, қызметі қатынаста болады». Көптеген зерттеулер адамның психологиялық жас ерекшеліктері туралы әңгімелейді. Адамның жас ерекшелігін кезеңдерге бөлу мәселесіне психологиялық тұрғыдан қарайды.

О.И.Даниленко атап өткнедей, бұл жағдайда күрделі мір жағдайларын игеру қабеті адамның жан саулығының шамасы болып табылады. Адам ішкі дүниесі мен өмір сүріп отырған орта арасында келісім табуы керек.

Егде жастағы адамдардың өмір салтына таладу жасау кезінде, оның денсаулық жағдайын бағалау мәнін ескере отырып, Т.В.Карсаевская «денсаулық» ұғымының нақтыландыра түседі. Ол денсаулықты еңбекке қабілеттілігі мен қоғмадық белснеділігін сақтап қалу деп атайды.

Егде адамның денсаулығы оның күш-қуаты, оның психологиялық және адамгершілік жағдайымен өлшенеді, осы арқылы егде адам қоғамға пайдалы қызмет атқара алады.

Қазіргі геронтология «адамның табиғи физиологиялық қартаюын, қартаю жайының ұлғаюы менбелсенді ұзақ өмір сүруін» танып отыр.

Егде адамдардың тиімді өмір алты индивидтің биологиялық мүмкіндіктерін барынша қолдану тәсілі,мезгілсіз қартаюы тосқауыл қою. Егде адамдардың күнделікті жүріс-тұрысы материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру және құндылық бағдарынан еңбекті демалысты ұйымдаструы, әлеуметтік ортмане өзара қарым-қатынасуы – мұның бәрі оның жеке өмір салтын анықтайды. Егде адам үшін өмір салты – бұл оның ақыл-ой қызметі, эмоциясы мен жүріс-тұрысы, еңбегі мен демалысы, тамақтануы және табиғат пен қарым-қатынасы. И.М.Мечников пікірі бойынша, өмір гармониясы «ортобиозға» тыныштық, психикалық сілкіністіңболмауынан болып жатқан оқиғалардан шеттеуі, айналға сезімсіз түрде қарамауы мен қол жеткізілмейді.

ІІ тарау. 2. Егде адамдар бос уақытының психологиялық-педагогикалық типологиясы және шетелдегі бос уақытты өткізудегі тәжірибесі

Қартаюшы адамдардың зейнеткерлікке шығу қиын кезең болып табылады, мұның өзі олардың өмір салтының түпкілікті өзгеруіне әкеледі. Жалпы уақыт бюджетінің қайта құру процессі өтеді. Еңбек қызметін тастай отырып, егде адамдар бос уақыты сияқты байлыққа ие болады. Осыған байланысты егде адамдардың бос уақытын үнемді өткізуі өзекті мәселеге айналды.

Бос уақыт мазмұнына түрлі анқытамалар беруге болады. Біздің көзқарасымыз бойынша, В.И.Пименованың классификациясы нақты болып табылады. Бос уақыт қызметінің үш тобын атап көрсетеді: бірінші – қоғмадық пайдалы қызмет, осының негізінде рухани құндылықтар жасалады. Оған қоғмадық жұмыс, өнертапқыштық, көркем шығармашылық түрлері оқу жатады; екінші топ – рухани құндылықтардан тұтыну, кітап, газет, журнал оқу, теледидер көру, театр, кинотеатрға бару; үшінші топ – түрлі демалыстар, яғни дене тәрбиесі, спорт, туризм сияқты, белсенді түрі мен пассив демалыс түрі.

Г.А.Евреева бос уақыты пайдаланудың негізгі үш деңгейін атап көрсетті: біріншісі – қабілетті дамыту мен шығармашылық мүмкндіктерін жасаушы әрекеттер; екіншісі – рухани және тән қажеттеліктерін қанағаттандырушы әрекеттер; үшінші – шығрамашылық және әлеуметтік потенцияны арттыру, және деструктивті (антимәдени) әрекеттер.

Бос уақытты егде адамдар қызметін ұйымдастыру жүйесі олардың қажеттіліктері, мүдделерімен, мәдени мақсаттары және идеялары арқылы анықталады. Бір қажеттілкті қанағаттандыру басқа бір қажеттілікті тудырады. Мұның өзі демалыстүрін байыта түседі.

Э.В.Соколов демалыс құрылымын «қабат» немесе бір-бірімен ерекшеленетін деңгей түрінде елестеді. Мұнда бір деңгей екіншісінен нақты қызмет мазмұны, ақыл-ой дәрежесі, эмоциясы, рухани белсенділігі арқылы ерекшеленеді. Э.В.Соколов демалыс құрылымында келесі деңгейлерді қарастырады: бірінші саты – демалыс ол шаршауды басады. Мұндай демалыс алыс мақсатқа мөлшерленбейді, ол өте пассив. Пассив демалдыс шексіз түрде жалғаса аламайды. Ол анағұрлым дамыған демалыс деңгейіне көтеріледі, оны көңіл көтеру деседе болады. Көңіл көтеру өзін-өзі жеңіл сезіну қажеттілігінен туындайды. Көңіл көтеру формасы ойын деп те аталады. Демалыстың бұдан да жоғары деңгейін ағарту деп атайды. Ол өзінен үлкен деңгейін шығармашылыққа өтуді талап етеді. Шығармашылық - қызметтің ең еркін түрі. Демалыс, көңіл көтеру, ағартудан өзіндік бағасы арқылы ерекшеленеді.

Егде адамдардың босуақытын өткізуі туралы түрлі пікірлер бар. Кейбір авторлар (Н.Н.Сагун, Г.Н.Москалес) тұлғаның қартаюы объективті жағдайлармен өмір салтындағы өзгерістер әсерінен егде адамдар кейбір қасиеттерін жоғалатып, оның жаңасына ие болып отырады деп есептеледі. Ал басқалары (Н.Н.Щербакова) егде адамдарға өмір бойы қалыптасқан сенім сақтап қалуға ұмтылу тән деп біледі.

Басқаларға қарағанда біздің еліміздің қарттары екі-үш есе босуақытқа ие. Ірі қалаларда қарттар көп бос уақытқа ие болады. Орта есеппен алғанда әр аптада 30-50 сағатты иемденеді. Сөйтіп олар зейнеткерлікке шыққан кезде демалысын қалай өткізу керектігін дұрыс болжай алады. Цицерон «Қарттық туралы» былай деп жазады: егер ол (жан) әрекеттен білімнен қорек алса, онда демалыстан артық ешнәрсе жоқ.

Демалысты дұрыс өткізуге қаржы тапшылығы кедергі болса, онда ол олардың өмір салтына әсер етуі мүмкін.

Өз өмір салты бірыңғай, қозғаыссыз, пассив өтетін егде адамдарға демалысқа онша құлшыныс тудырмайды. Егде адамдардың аз бөлігі ғана өз демалысын таныстары, достары, бұрынғы әріптестері, туыстарымен қарым-қатынас жасау, түрлі мәдени нәрселерге (спектакель, музей, лекция) сондай-ақ түрлі әуесқойлықпен шығылданады.

Сөйтіп, олар кенеттен бос уақыттың пайда болуын, оған бейімделуін және оны дұрыс өткізуді ұйымдастыра алады. Егде адамдар босуақытын өткізуге сенімсіздік танытса, олардың бойында депрессия болып және өзін-өзі дұрыс сезінбейді.

Егде адамдардың бос уақытты қалай өткізуі мәдени білім деңгейіне де байланысты болады. В.В.Никитенко жүргізген демократиялық талдау мынаны көрсетті: басқа жас ерекшелігі топтарына қарағанда егде адамдардың білім дәрежесі елеулі түрде төмен екендігін көрсетті. Бірақ, зейнеткерлікке шыққан адамдардың білім деңгейі бірте-бірте тұрақты түрде жоғарлайтындығын атап өтуі қажет.

1980 – 88жылдары жүргізілген зерттеулер мұны дәлелдей түседі. Зерттеулер мәдени-ағартушылық шақта демалыс түрлеріне шығынды аз жұмсайды, әсіресе ер зейнеткерлер. Кинода, театрда тіптен болмайтындар 44,5%-ды құрайды.

Дата добавления: 2014-12-12 | Просмотры: 817 | Нарушение авторских прав