АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Лекция №2 8 страница

²îñûíäûëàð

Öèòîïëàçìàíû» ò½ðàºñûç êîìïîíåíòòåíði.

Îëàð æàñóøàëàðäà¹û ìåòàáîëèçì æà¹äàéûíà ºàðàé ïàéäà áîëûï æ¸íå æîéûëûï ò½ðíàäû.

²îñûíäûëàð òðîôèêàëûº, ñåêðåòîðëûº, ýóñêðåòîðëûº æ¸íå ïèãìåíòòiê ò¾ðëåðiíå á¼ëiíåäi.

Òðîôèêàëûº ºîñûíäûëàð¹à – ãèàëîïëàçìàäà æèíàºòàë¹àí íåéòðàëüäi ìàé òàìøûëàð æàòàäû. Æàñóøàëàðäû» ¼ìið òiðøiëiãiíäå á½ë òàìøûëàð ºîðåêòiê çàòòàð áîëûï òàáûëàäû. ºîñûíäûëàðäû» áàñºà ò¾ði ãëèêîãåí äå ãèàëîïëàçìàäà æèíàºòàëûï, ðåçåðâòiê ºîðåêòiê çàò ááîëûï òàáûëàäû. Áåëîêòû ò¾éiðøiêòåðäi» æèíàºòàëóû, ýíäîïëàçìàëûº òîðäû» áåëñåíäiëiãiíå áàéëàíûñòû.

Ñåêòîðëûº ºîñûíäûëàð – ò¾ðëi ê¼ëåìäåãi äîìàëຠïiøiíäi º½ðûëûìäàð, º½ðàìûíäà¹û áèîëîãèÿëûº àêòèâòi àêòèâòi çàòòàð æàñóøàíû» ¼ìið òiðøiëiê áàðûñûíäà ïàéäà áîëàäû.

Ýêñêðåòîðëûº ºîñûíäûëàð - ºðàìûíäà ôåðìåíòòåðäi íåìåñå áàñºà áið àêòèâòi çàòòàðäû ¼íäiðìåéäi. Á½ëàð æàñóøàäàí ñûðòºà øà¹àðûëàòûí, çàò àëìàñóäà ïàéäà áîë¹àí ¼íiìäåð.

Ïèãìåíòòi ºîñûíäûëàð – ýêçîãåíäi æ¸íå ýíäîãåíäi áîëûï á¼ëiíåäi. Ýêçîãåíäiëåðãå (êàðîòèí, áîÿóëàð, øà» - òîçà»äàð) æàòàäû.

Ýíäîãåíäiëåðãå – (ãåìîãëàáèí, ãåìîñèäåðèí, áèëèðóáèí, ìåëàíèí, ëèïîôóñèí) æàòàäû.

Öèòîïëàçìàäà æèíàëóû ½ëïàëàðäû», îðãàíäàðäû» ò¾ñòåðií óàºûòøà ¼çãåðòåäi íåìåñå ò½ðàºòû ò¾ðäå ºàëäûðàäû.

Ядро және митоз.

Ядро клетканың, белоктың синтезін реттеуші және гинетикалық детерминацияны орындаушы құрылым, екі функциясы бар:

1. ДНК – ның тізбектерінің құрылымын өзгертпей сақтау және ондағы төтенше бұзылыстарды өз ферменттері арқылы жою жолы. Метоз кезінде ДНК тізбегінің екі еселенуін қамтамасыз ету.

2. Клетканың, белоктың синтезін реттеу үшін РНК–ның информациялық тасымалдаушы және рибосомалық түрлерін синтездеу. Қалыпты интерфазалық клеткада көбінесе бір немесе бірнеше ядро болуы мүмкін. Ядро хроматиннен, ядрошықтан, ядролы белоктың негізі (матрикс) кариоплазмадан және ядролық мембромадан тұрады.

Хроматин – микроскоппен зерттелетін тығыз зат ретінде көрінеді, бояуларды жақсы қабылдайды. Гректің proma-бояу, түс деген сөзден шыққан.

Хромасомалар методикалық бөліну кезінде көріне бастайды. Хроматин ДНК тізбектерінен және белоктардан тұрады. Интерфазалық клеткада хромасомалар босаңсиды, декондисацияға ұшырайды. Босаңсу неғұрлым күшті болса клеткадағы синтетикалық процеске соғұрлым жылдам болады. Максималды тығыздалу метоз кезінде тығыздалады. Мұнда тығыз денешік хромасома түзіледі, тек гинетикалық ақпаратты жаңа клеткаға өткізеді. Хроматин ДНК – дан басқа гистонды, гистонды емес белоктар және РНК олардың қатынасы 1-1,3.

Хроматиннің 70% белок құраса оның 20 –25 % гистонды емес. ДНК-ның құрамында гистонның 8 молекуласы комплекс құрап, ядроның 1-5мкм жарықты сындырушы,домалақ пішінді құрылым көбнесе біреу,бінеше болуы мүмкін.Жақсы боялады.Хромасомалардың ең тығыз орналасқан жері. Интерфазды кезеңде ядрошықта ребасомалық РНК және рибасомаларды түзеді. Ядролық белоктың матрикс және негіз. Гистонды емес белоктан тұрады. Ол ядроға мембронаның төменгі беткейінің астында орналасқан ламинаны немесе шеттік фебридарлы қабатты құрайды сонымен қатар матрикс өзінің фебриральды белок арқылы циотскели құрап, ядро ішілік тордың негізін қалайды.Формуласы ядроның жалпы пішінін сақтау хроматиннің ядро ішілік кеңістікте орналасуын қамтамасыз етеді. Матриксте ДНК және РНК синтезінің ферменттерді орналастыру ядролық мембрана,ядролы клетка ішілік цитоплазманы шеттеп тұрады, екі қабаттан тұрады: ішкі және сыртқы. Екі қабатты бір-бірімен ядролық саңылаулар болады,мембрана құрылымы жағынан басқа клетка ішілік мембрананың құрамына ұқсас келеді. Мембрананың сыртқы бөлігі клетканың басқа құрамына жақсы байланысқан оның көп бөлігінде көптеген рибасомалар жақсы орналасады, ал мембрананың кейбір бөлімдері цитоплазмалық цистернасының құрамына қатысады. Ядролық саңылау диаметрі 90нм мембрананың екі қабатының бірігуінен пайда болады, саңылау ішінде күрделі глобулярлы және фибрилярлы құрылым орналасқан саңылау арқылы тасымалданатын белок молекуларының құрамын және мөлшерін реттеп отырады. Саңылаудың саны әртүрлі клеткаларда түрлі болуы мүмкін, мысалы, бауыр клеткаларының ядросында болады, өлшем бірлігінде 3000-ға жуық саңылау бар, ал сперматазоид клеткада мүлдем саңылау болмайды.

Митоз-немесе кариокинез және дұрыс емес бөлім, кез-келген эукариотты клетканың бөліну тәсілі конденсацияға ұшыраған және екі еселенген хромасомалар тығызданып бөліну ұршығы арқылы екі полюске ажырап жаңа екі клетка түзіледі. Методикалық хромасоманың морфологиясын метафазаның соңында зерттеледі. Олар жақсы көрінеді, егер центрамера екі жақтың ортасында орналасса онда хромасома метацетикалық, егер бір иығы ұзын бір иығы қысқа болса субьметацетикалық, бір аяғын ұзын болмаса акроцетикалық. Центрамераның маңында күрделі, пішіні доғалша митоз кезінде бөліну ұршығының мөлшері құрамына байланысты хромасоманың иықтары тепамерамен аяқталады. Хромасомалардың саны, өлшемі, жануарлардың әр түрінде түрліше келеді. Хромасомалардың құрылымының, ерекшелігінің, сандарының, өлшемдерінің жиынтығын кариотип деп атайды. Митоз бірнеше фазадан тұрады: профаза, метофаза, телефаза, анафаза.

Профаза кезеңінде хромасомалардың материалы екі еселенеді және конденсация процесі жалғасады. Ядрошықтар ядролық мембрана ери бастайды. Бастапқы кезең ядролық саңылаулар жойылады, ал мембрана ұсақ ферменттерге ұшырайды соңынан мембраналық көпіршікке ұшырайды. Цитоплазмалық тор қысқа цистернаға және вакуолеге айналады. Рибасома азаяды, белоктық синтез деңгейі төмендейді немесе тоқтайды. Центриоллалар екі полюске жылжи бастайды. Онда осы микротүтікшелер түзіле бастайды, соңынан түтікшелер кинетихормен клетка орталығы бір-бірімен байланысады. Бөліну ұяшығы түзіледі, онда екі типті микротүтіктер пайда болады: 1полюстерден бөліну ұяшығына дейінгі. 2 клетка орталығынан хромасомаға дейінгі.

Метафаза. Митоздың 3/1 бөлігін және бөліну ұршығына аяқталады, бұл кезеңде экватор бойында бір қатарда орналасатын метафазалық пластинка деп аталады. Метафазаның соңында хромасомалар жекеленіп орналасады, иықтары бір-біріне түйісіп жатады, ал екі хромасома арасында саңылау орналасады хроматиттер бір-бірімен центромера арқылы байланысады.

Анафаза. Барлық хромасомалар бір уақытта бір-бірінен ажырап синхронды түрінде қарама-қарсы полюсте жылжи бастайды, жылжу диаметрі 0,2-0,5мкм/мин ұзақтығы жағынан бұл кезең ең қысқа кезең.

Телофаза. Хромасомалардың диплоидты жиынтығының тоқтауы, хромасомалар орналасқан орнын өзгертпей тығыздалады және көлемі өседі. Мембрана көпіршіктерінен жаңа мембраналық ядро түзе бастайды, соңынан жаңа ядро басталады, телафаза екі клетканың түзілуінен аяқталады. Митоздың жылдамдығы көп факторға тәуелді, суықтың, әртүрлі токсиндердің әсерінен митоз баяулайды.

Тақырыпты терең оқуға арналған әдебиеттер:

1. Гистология оқулығы. Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина.

2. Гистология, цитология және эмбриологиядан лабороториялық сабақтарға арналған практикум. Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина.

3. Гистология, цитология және эмбриология атласы. Кузнецов С.Л., Мушкамбаров Н.Н., Горячкина В.Л.

4. Гистология. Юрина Н.А., Радостина А.И. М.Медицина, 1995.

5. Гистология. М. Рысулы, Омаров.

6. Гистология, цитология және эмбриологиядан лабороториялық сабақтарға арналған практикум. М. Рысулы, Омаров.

7. Лекциялық материал.

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ

ГИСТОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ ЖӘНЕ МИКРОБИОЛОГИЯ КУРСЫ

Дата добавления: 2015-09-27 | Просмотры: 782 | Нарушение авторских прав