АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Ауыздан тыс тексеру

Жалпы жағдайды бағалау сұрастыру барысында және бақылау тәсілімен жүргізіледі. Науқасқа бір қарағанда оның психоэмоциональды жағдайын (тыныш, қозғалғыш), физикалық дамуын (шын жасына сәйкестігі, артта қалуы, озуы), келбетін (дұрыс, патологиялық), жүрісін (еркін, қиын), дене бітімінің түрін (үйлесімді, гипостеникалық, гиперстеникалық) бағалауға болады.

Жақ-бет аймағының сыртқы қарауы стоматологиялық креслада жүргізіледі, бұл кезде дәрігер науқасқа қарама-қарсы отырады.

Бет пен мойынның симметриялылығы аздап өзгерген немесе қалыпты болуы мүмкін, бұл жағдайда асимметрия тұрақты сипатқа ие. Үдей түсетін асимметрия қабынулы, жарақаттық немесе ісікті зақымданулар дамыған кезде болуы мүмкін.

Құлақ қалқанында туа пайда болған деформациялар болуы мүмкін, бұл жақ-бет аймағы эмбриогенезінің қалыпты ағымының бұзылуын дәлелді және дәрігерден жақ-бет аймағының толық тексеруін талап етеді.

Теріні қалыпты жағдайда таза ретінде сипаттайды. Оның өзгерістері (құрғауы, қабыршақтануы, қызаруы, қабынулы элементтері) дәрігерге бірқатар соматикалық және стоматологиялық аурулардың болуы туралы ақпарат береді.

Еріннің қызыл жиегі қалыпты жағдайда таза, біркелкі ылғал. Қызыл жиектің құрғауы және қабыршақтануы ерінді жалау әдеті туралы, тістесудің бұзылысы туралы немесе соматикалық патологияның болуы туралы дәлелдейді.

Мұрынның жағдайы: қалыпты жағдайда мұрын кеңсірігі жіңішке, мұрын кіреберісіне жолдар сопақша немесе дөңгелек. Тұрақты ауызбен дем алу кезінде кең мұрын кеңсірігі және мұрын кіреберісіне саңылау тәрізді жолдар қалыптасады.

Лимфо түйіндерінің жағдайын бағалау – ауыз қуысы мүшелерінің, сонымен қатар толық ағзаның ісік тәрізді, иммунологиялық, инфекциялық ауруларын анықтауға мүмкіндік беретін стоматологиялық тексерудің маңызды сатысы. Дәрігер ауыз қуысы тіндерінен лимфа қай лимфа түйіндері топтарына ағатынын білуі қажет. Қалыпты жағдайда лимфа түйіндері тіпті пальпацияланбайды немесе пальпацияланады, бірақ 1 см-ден аспайды, жұмсақ, қозғалмалы, ауырсынбайды, тегіс беткейі бар, қоршаған тіндермен дәнекерленбеген. Лимфа түйіндері жағдайының барлық басқа нұсқалары патологиялық болып табылады, дәрігер сақ болуы қажет және науқасты сәйкес мамандарға (стоматолог-хирургқа, педиатрға, терапевтке, гематологқа, онкологқа, иммунологқа) жіберу қажет.

Қарау және пальпация кезінде лимфа түйіндері келесі реттілікте зерттеледі: шүйде, құлақмаңы, жақасты, иекасты, беткей мойын, паратрахеальды. Лимфа түйіндерінің пальпациясын жүргізгенде науқастың басын тексерілетін жаққа төмендетеді (бұл тексерілетін жақта мойын бұлшықеттерінің босаңсуы үшін қажет). Егер оң жақты тексерсе, лимфа түйіндерін сол қолдың үш саусағымен, науқастың сол жағын тексерген кезде – оң қолдың үш саусағымен пальпациялайды, бұл кезде бос қолды басын қажетті жаққа төмендете отырып науқастың басына қояды.

Науқастың жақ-бет аймағы қызметтерінің жағдайын стоматологиялық креслода бағалайды, дәрігер науқасқа қарама-қарсы отырады.

Дыбыстарды айту сапасы анамнез жинау кезінде бағалануы мүмкін. Көбінесе 6-7 жасқа таман балада сөйлеу қалыптасқан және таза, дұрыс болып сипатталады. [ш], [з], [с] дыбыстарын айту бұзылысы тілдің бұлшықеттері тонусының бұзылысы туралы дәлелдейді (сондықтан жиі жұтыну патологиясымен қосылады). [р] дыбысын айту ақауы тілдің қысқа үзбесі немесе оның бұлшықеттерінің бұзылған тонусы туралы дәлелдейді. Дыбыстарды айту бұзылыстарын анықтаған кезде баланы логопедке консультацияға жібереді.

Самай-төменгі жақ буынының (СТЖБ) жағдайын екі қолдың екінші, үшінші және төртінші саусақтарын құлақ бүртігі алды аймағына қойып және науқасты аузын ашып, жабуын, жақпен жанына қозғалтуын сұрай отыра анықтайды. Қалыпты жағдайда СТЖБ-да қозғалыстар еркін, ауырсынбайды, сықырлау жоқ. СТЖБ патологиясы стоматолог-хирургтың консультациясын талап етеді.

Тыныс алу қызметі. Қалыпты жағдайда адам мұрынмен тыныс алады, бұл кезде еріндері жымдасқан. Егер қарау барысында науқас ауызбен дем алса, онда тыныс алу қызметінің бұзылысы қаншалықты күрделі екенін анықтау қажет. Егер науқастың кең мұрын кеңсірігі, жіңішке танауы, құрғақ еріндері болса – ауызбен тыныс алу ұзақ уақыт болғанын дәлелдейді және бұл мұрын жолдары өтуінің органикалық бұзылысымен немесе ауызды жауып тұратын бұлшықеттердің әлсіреуімен байланысты. Егер мұрынның формасы және тістесу өзгермеген болса,онда мұрын жолдары өткізгіштігінің уақытша бұзылуы (тұмау) туралы ойлауға болады. Мұрын жолдарының өткізгіштігін тексеру үшін науқасты мұрын кіреберісін кезекпен жаба отырып, жабық ауызбен тыныс алуын сұрайды. Егер мұрынмен тыныс алу мұрын жолдарының нашар өткізгіштігі себебінен қиын болса, онда баланы оториноларингологқа консультацияға жіберу қажет, өйткені мұрынмен тыныс алудың бұзылысы патологиялық тістесудің қалыптасуына әкелуі мүмкін.

Жұтыну қызметін зерттеген кезде жұтыну үрдісінде ауырсынатын бетінің қисаюы және иек бұлшықеттерінің жиырылуы («оймақ» симптомы) жоқ па соны бақылайды. Жұтыну қызметін қосымша клиникалық бағалау үшін науқастың ернін саусақтармен аздап ашылған жағдайда ұстап тұрады және тілдің ұшының орналасуын бақылай отырып науқасқа сілекейді жұтынуын сұрайды. Қалыпты жағдайда 4-5 жасқа таман соматикалық жұтыну қалыптасады: мимикалық бұлшықеттердің ширығуынсыз жұтыну, тіл алдыңғы күрек тістердің мойын аймағында таңдайдан итеріледі және тістер арасында көрінбейді. Жұтыну кезінде 5 жастан жоғары науқастарда бетінің қисаюы, тістер арасына тілді қоюы, тілдің алдыңғы тістерден немесе ұрттан итерілуі жұтыну қызметінің бұзылысы туралы дәлелдейді, бұл патологиялық тістесудің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.

Шайнау қызметін анамнез мәліметтері негізінде бағалауға болады: науқас қатты тағамды (белсенді шайнау) қабылдайды ма немесе жұмсақ тағамды және артынан сұйық ішуге (енжар шайнау) тырыса ма соны анықтайды. Баланың шайнауының белсенділігі туралы ауыз қуысында кейбір белгілер бойынша талдауға болады: 5-6 жастан асқан балада уақытша тістердің төмпешіктерінің айқындылығы және көп тіс жұғындыларының болуы әлсіз, ағысыз немесе бір жақты шайнау туралы дәлелдейді. Шайнау қызметінің бұзылысы тістердің жегіленген бұзылысының, тістесу патологиясының, бұлшықет тонусы бұзылысының нәтижесі болуы мүмкін. Шайнаудың патологиясы патологиялық тістесудің қалыптасуына себепші болады.

Ауыз қуысы мүшелерін тексеру

Ауыз қуысын қарау стоматологиялық креслада жүргізіледі. Кішкентай балаларды (3 жасқа дейін) ата-аналары қолында ұстап отырады. Науқас креслада отырады немесе жатады, дәрігер науқасқа қарсы («7 сағаты» жағдайында) немесе кресланың бас жағында («10 немесе 12 сағат») тұрады. Ауыз қуысын қарау үшін жақсы жарықтандыру қажет. Ауыз қуысының кіреберісін бір қолдың І және ІІ саусақтарымен жоғарғы ерінді, екінші қолдың ІІ саусағымен төменгі ерінді тарта және ұстай отырып қарайды. Ұртты ІІІ және IV саусақтармен тартады, бұл кезде ІІІ саусақтар тістердің ұрттық беткейлерімен және ауыздың бұрышымен жанасады; ауыздың бұрышын бірінші молярлар деңгейінен асырмай ығыстыруға болады.

Ауыз қуысын қарау үшін стоматологиялық айна, стоматологиялық зонд және мүмкіндік болса, ауалы пистолет қолданылады.

Стоматологиялық айна жарықтың фокусталуы үшін қажет, ол үлкейген бейне береді, тікелей қарауға қиын тіс беткейлерін көруге мүмкіндік береді. Оң қолмен жұмыс жасайтын дәрігер айнаны оң қолында ұстайды, егер ол қарау үшін қолданатын жалғыз құрал болса; егер бір уақытта айна мен зонд қолданылса, онда айнаны сол қолында ұстайды. Айнаны сабының жоғарғы бөлігінен І және ІІ саусақтардың ұшымен ұстау қажет. Ауыз қуысының әр түрлі нүктелерінің бейнесін алу үшін айнаны маятник тәрізді қимылдармен еңкейтеді (вертикальмен сабының бұрышы 20⁰-тан аспауы қажет) немесе айнаның сабын оның осі айналасында бұрады, бұл кезде қолдың ұшы қозғалмайды.

Стоматологиялық зонд қарауға кедергі жасайтын тағам бөліктерін тістің беткейінен алып тастау үшін, сонымен қатар зерттеу объектілерінің: тіс тіндері, пломба, тіс жұғындылары және т.б. механикалық қасиетін бағалау үшін қолданылады. Зондты сабының ортаңғы немесе төменгі үштен бір бөлігінен оң қолдың І, ІІ және ІІІ саусақтарымен ұстайды, тісті тексерген кезде қиығын тексерілетін беткейге перпендикулярлы орналастырады. Зондтаудың мүмкін болатын зиянын есте сақтау қажет:

· зонд тіндерді механикалық зақымдауы мүмкін (жетілмеген эмаль, бастапқы тіс жегісі зонасындағы эмаль, қызылиекасты аймағының тіндері);

· фиссураларды зондтау қақтың енуіне әсерін, яғни оның терең бөлімдерінің инфицирленуі;

· зондтау ауырсыну тудыруы мүмкін (әсіресе ашық жегіленген қуыстарды зондтау кезінде);

· инеге ұқсас зондтың түрі жиі науқастарды қорқытуы мүмкін, бұл науқаспен психологиялық байланысты бұзады.

Осы себептерге байланысты зонд бейнені бұрмалайтын ауыз сұйықтығынан тістің беткейін кептіруге, онымен байланыспайтын басқа объектілерден тістің беткейін босатуға мүмкіндік беретін ауалы пистолетке жиі орын береді.

Ауыз қуысын клиникалық зерттеу келесі тәртіпте жүргізіледі:

1. Ауыз қуысы кілегей қабығын қарау:

· еріннің, ұрттың, таңдайдың кілегей қабығы;

· сілекей бездері шығару жолдарының жағдайы, бөлінісінің сапасы;

· тілдің арқасының кілегей қабығы.

3. Ауыз қуысы кіреберісінің архитектоникасын зерттеу:

· ауыз қуысы кіреберісінің тереңдігі;

· еріннің үзбелері;

· бүйір ұрттық тәждер;

· тілдің үзбесі;

· периодонт жағдайын бағалау;

· тістесу жағдайын бағалау;

· тістер жағдайын бағалау.

Ауыз қуысы кілегей қабығын қарау. Қалыпты жағдайда ауыз қуысының кілегей қабығы ақшыл-қызыл түсті, таза, біркелкі ылғалды. Кейбір аурулар кезінде кілегей қабықтың зақымдалу элементтерінің пайда болуы, оның ылғалдылығының және иілгіштігінің төмендеуі мүмкін.

Сілекей бездері шығару жолдарын қарағанда құлақмаңы аймағының массажы көмегімен сілекей бөлінуінің жоғарлауын ж.ргізеді. Сілекей таза, сұйық болуы қажет. Сілекей бездерінің кейбір аурулары, сонымен қатар соматикалық аурулар кезінде ол жеткіліксіз, тұтқыр, бұлдыр болады.

Тілді қарағанда оның түсіне, емізікшелердің айқындылығына, мүйізделу дәрежесіне, қақтың болуына және оның қасиетіне көңіл аударады. Қалыпты жағдайда тілдің арқасында емізікшелердің барлық түрлері болады, мүйізделу біркелкі, қақ жоқ. Әр түрлі аурулар кезінде тілдің түсі, оның мүйізделу дәрежесі өзгеруі, қақ жиналуы мүмкін.

Ауыз қуысы кіреберісінің архитектоникасын зерттеу. Тексеруді бекіген қызылиектің биіктігін анықтаудан бастайды: ол үшін төменгі ерінді горизонтальды жағдайға дейін тартады және қызылиек емізікшесі негізінен бекіген қызылиектің қозғалмалы кілегей қабыққа өту сызығына дейінгі арақашықтықты өлшейді. Бұл арақашықтық 0,5 см-ден төмен болмауы қажет. төменгі фронтальды тістердің периодонты үшін қаупі болады, оны пластикалық операция көмегімен жоюға болады.

Еріннің үзбелерін ерінді горизонтальды жағдайға дейін тарта отырып қарайды. альвеолярлы өсіндіні жауып тұратын тінге үзбенің (қалыпты жағдайда – тісаралық емізікшеден тыс) қосылу орнын, үзбенің ұзындығы мен қалыңдығын (қалыпты жағдайда – жіңішке, ұзын) анықтайды. Ерінді тартқан кезде қызылиектің орналасуы мен түсі өзгермеуі қажет. Тісаралық емізікшелерге қосылатын қысқа үзбелер тағам қабылдау және сөйлеу кезінде созылады, қызылиектің қанмен қамтамасыз етілуін өзгертеді және оны жарақаттайды, бұл периодонттың патологиялық қайтымсыз өзгерістеріне әкелуі мүмкін. Сүйектысына қосылатын еріннің қалың үзбесі орталық күрек тістер арасында саңылаудың болуын қамтамасыз етеді. Ерін үзбесінің патологиясын анықтаған кезде үзбенің пластикасы немесе тілу туралы сұрақты шешу үшін науқасты стоматолог-хирургқа консультацияға жібереді.

Бүйір (ұрттық) тәждерді зерттеу үшін ұртты жанына тартады және ұрттан альвеолярлы өсіндіге баратын кілегей қабық қатпарларының айқындылығына көңіл аударады. Қалыпты жағдайда ұрттық тәждер әлсіз айқын немесе орташа түрінде сипатталады. Тісаралық емізікшелерге қосылатын қатты, қысқа тәждер тіл мен еріннің қысқа үзбелері сияқты периодонтқа негативті әсер етеді.

Тілдің үзбесін қарау науқасты тілін көтеруін сұрап немесе айнаның көмегімен оны көтеріп жүргізеді. Қалыпты жағдайда тілдің үзбесі ұзын, жіңішке, бір ұшымен тілдің ортаңғы үштен бір бөлігіне, басқа ұшымен – тіласты валиктерден дистальды ауыз қуысы түбінің кілегей қабығына қосылады. Патология кезінде тілдің үзбесі қалың, тілдің алдыңғы үштен бір бөлігіне және төменгі орталық күрек тістердің периодонтына қосылады. Бұл жағдайда тіл нашар көтеріледі, науқастың тілді шығару әрекетінде оның ұшы екі еселенуі («жүрек» симптомы) немесе төменге иілуі мүмкін. Тілдің қысқа қалың үзбесі жұтыну, сору, сөйлеу ([р] дыбысын айту бұзылысы) қызметтерінің бұзылу, периодонт пен тістесу патологиясының себебі болуы мүмкін.

Периодонт жағдайын бағалау. Қалыпты жағдайда қызылиек емізікшелері айқын, бір қалыпты ақшыл-қызыл түсті, үшбұрыш тәрізді немесе трапеция тәрізді формалы, тісаралық амбразураларды толтыра отырып, тістерге тығыз бекиді. Сау периодонт өздігінен және оған сәл тигенде қанамайды. Фронтальды тістерде қалыпты қызылиек жүлгесінің тереңдігі 0,5 мм-ге дейін, бүйір тістерде – 3,5-ке дейін. Қалыптыдан ауытқулар (гиперемия, ісіну, қанағыштық, зақымдалу элементтерінің болуы, қызылиек жүлгесінің бұзылуы) периодонт патогиясының белгілері болып табылады және зерттеудің арнайы әдістері көмегімен бағаланады.

Тістесу жағдайын бағалау. Тістесу үш позиция бойынша сипатталады:

· жақтардың қатынасы;

· тіс қатарларының формасы;

· бөлек тістердің орналасуы.

Жақтардың қатынасын орталық окклюзия жағдайында жұтыну кезінде науқастың жақтарын бекітіп бағалайды. Үш жазықтықта: сагиттальды, вертикальды және горизонтальды кілтті антагонист-тістердің негізгі қатынастарын анықтайды. Ортогнатиялық тістесу белгілері мыналар:

· сагиттальды жазықтықта:

- жоғарғы жақ бірінші молярдың мезиальды төмпешігі төменгі жақ аттас тісінің көлденең фиссурасында орналасады;

- жоғарғы жақтың ит тісі төменгі жақтың ит тісінен дистальды орналасады;

- жоғарғы және төменгі жақтың күрек тістері тығыз оральды-вестибулярлы қатынаста орналасады;

· вертикальды жазықтықта:

- антагонистер арасында тығыз фиссурлы-төмпешікті байланыс болады;

- күрек тістік жабылу (төменгі күрек тістер жоғарғымен жабылады) сауыт биіктігінің жартысынан аспайды;

· горизонтальды жазықтықта:

- төменгі молярлардың ұрттық төмпешіктері антагонист жоғарғы молярлардың фиссураларында орналасады;

- бірінші күрек тістер арасындағы орталық сызық төменгі жақ бірінші күрек тістері арасындағы сызықпен сәйкес келеді.

Тіс қатарларын бағалау жымдаспаған жақтар кезінде жүргізіледі. Ортогнатиялық тістесуде жоғарғы тіс доғасы полуэллипс түріне, ал төменгі – парабола түріне ие.

Бөлек тістердің орналасуын бағалау жымдаспаған жақтар кезінде жүргізіледі. Әрбір тістің тіс қатарларының дұрыс формасын және тегіс окклюзионды жазықтықтарды қамтамасыз ете отырып, топтық орналасуына сәйкес орны болады. Ортогнатиялық тістесуде тістердің проксимальды беткейлері арасында нүктелі немесе жазық контактты пункт болуы қажет.

Тістер жағдайын бағалау және тіркеу. Клиникалық қарау барысында тіс сауыттары тіндерінің және сәйкес жағдайларда түбірдің жалаңаштанған бөлігінің жағдайын бағалайды. Тістің беткейін кептіреді, содан кейін визиальды, сирек тактильді зерттеу әдістерімен келесі ақпаратты алады:

· тіс сауытының формасы туралы (қалыпты жағдайда бұл тіс топтарына тән анатомиялық эталонға сәйкес келеді);

· эмальдың сапасы туралы (қалыпты жағдайда эмальдың тұтас макроқұрылымы, біртекті тығыздығы бар, ашық түске боялған, жартылай мөлдір, жылтырайды);

· реставрацияның, ортодонтиялық және ортопедиялық алынбайтын құрылымдардың болуы және сапасы, олардың қасындағы тіндерге әсері туралы.

Тіс сауытының әрбір көрінетін беткейін зерттеу қажет: оральды, вестибулярлы, медиальды, дистальды, премолярлар мен молярлар тобында – окклюзиондыны да.

Ештенені жіберіп алмау үшін тістерді қараудың белгілі бір реттілігін сақтайды. Қарауды жоғарғы оң жақтың соңғы тісінен бастайды, жоғарғы жақтың барлық тістерін кезекпе-кезек қарап, төменгі сол жақтың соңғы тісіне түседі және қарауды төменгі оң жақтың соңғы тісімен аяқтайды.

Стоматологияда әрбір тіс және тістердің негізгі жағдайлары үшін шартты белгілер қолданылады, бұл жазуды айтарлықтай жеңілдетеді. Тіс қатарлары төрт квадрантқа бөлінеді, олардың әрқайсысына қаралу реттілігіне сәйкес реттік сан беріледі: тұрақты тістесуге 1-ден 4-ке дейін және уақытшаға – 5-тен 8-ге дейін (сур. 4.1).

Жоғарғы Жоғарғы

жақ, жақ,

оң жағы сол жағы

Төменгі Төменгі

жақ, жақ,

оң жағы сол жағы

Сур. 4.1. Тіс қатарларының квадранттарға бөлінуі.

Күрек тістерге, ит тістерге, премоляр мен молярларға шартты сандар беріледі (табл. 4.1).

Әрбір тістің белгіленуі екі саннан тұрады: бірінші сан тіс орналасатын квадрантты, ал екіншісі – тістің шартты саны. Осылайша, жоғарғы оң жақ тұрақты орталық күрек тісі 11 тіс түрінде («бір бір тісі» деп оқу қажет), төменгі сол жақ тұрақты екінші моляр – 37 тіс түрінде, ал төменгі сол жақ уақытша екінші моляр – 75 тіс түрінде белгіленеді (қара сур. 4.2).

Таблица 4.1

Уақытша және тұрақты тістердің шартты сандары

Таблица 4.2

Тістер жағдайының шартты белгілері

Тістер жағдайының ең кең таралған нұсқалары үшін ДДҰ 4.2 таблицада келтірілген шартты белгілерді ұсынады.

Сур. 4.2. Тұрақты және уақытша тістесудің тіс қатарлары.

Стоматологиялық құжатта «тіс формуласы» болады, оны толтыру кезінде барлық қабылданған белгілер қолданылады.

Дата добавления: 2015-10-19 | Просмотры: 1754 | Нарушение авторских прав