АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Жеделдетiлген нормалау . 11 страница

Күкіртті газдың басқа тірі ағзалардың - өсімдіктердің, ормандардың, гидробионттардың жойылуында да рөлі аз емес. Оның әсері тікелей де, сонымен бірге, қышқылды жаңбырлардың пайда болуына қатысуымен де жүреді. Күкірттің қос тотығының қышқыл жауындардың пайда болуына қосатын үлесі шамамен 70% құрайтыны көрсетілген.

Автокөліктердің пайдаланылған жанармай газдарының және өнеркәсіп кәсіпорындарынын, ЖЭС, әр түрлі от жағылатын қондырғылардың шығарындыларының құрамында көміртек және күкірт тотықтарымен бірге тұрақты түрде, NO, NO₂, N₂O қоспасы түрінде азот тотықтары кездеседі. Олар ауадағы су буларымен жеңіл қосылып, азотты және азот қышқылдарына айналады. Сонымен бірге, азоттың шала тотығы, топырақта және суда жүретін денитрификация үрдістерінде, органикалық қалдықтардың және адам топыраққа енгізген құрамында азот бар тыңайтқыштардың ыдырауы нәтижесінде түзіледі. Ал, азоттың қос тотығы негізінен техногенді болады. Атмосфераға азот тотықтарының түсуі жыл сайын өсіп келеді. Соңғы жылдарда олардың атмосфераға шығарылу деңгейі, негізінен автокөлік есебінен, 30-40% жоғарылады. Ірі қалаларда азот тотықтарының ауаға түсетін шығарындылардың көлеміне автокөліктің қосатын үлесі өте үлкен болғандықтан, ауадағы азот қос тотығының концентрациясы орташа тәуліктік ШРЕК-тен 2-3 есе артық болады. Азот тотықтары күшті тотықтырғыш болып табылады, сондықтан, олар тыныс жолдарының шырышты қабықтарына және өкпе тініне тікелей әсер етіп, ринит, фарингит, бронхит, пневмосклероз, өкпе эмфиземасының дамуына әкеп соғады.

Азот тотықтарының үлкен концентрациялары уланудан болатын өкпенің сулы ісігін тудыруы мүмкін. Уландыратын әсері, сонымен қатар, миокардиттер, гастриттер, гепатиттердің дамуымен білінеді. Метгемоглобин түзетін әсерінің нәтижесінде гипоксия дамуы мүмкін. Азот тотықтары, сондай-ақ, фотохимиялық тұмандардың негізгі құрам бөліктерінің бірі болып табылады, олар және улылығы өте жоғары фотооксиданттар түзілу үрдістерінің басталуына қозғаушы болады, ал азот қышқылы түрінде жоғары агрессивті қышқылды жаңбырлардың түзілуіне қатысады. Атмосфераның ластануына және қолайсыз эффектілерінің дамуына басқа да газ түріндегі қоспалар (метан, фреондар, күкіртсутек, күкірттегі) өз үлесін қосады.

Ауаны ластайтын заттардың арасында тұрғындардың денсаулығына айқын әсер ететін жетекші орындарының бірін қорғасын алады. Оның көздері автокөлік, түсті металлургия, машина жасау, аккумулятор жасайтын, құрамында қорғасын бар бояулар өндіретін кәсіпорындар.

Ірі қалалардың көбінде байқалатын ауаның қорғасынмен жоғары деңгейде ластануы жағдайында тұрғындарда қорғасыннан созылмалы уланудың әр түрлі белгілері анықталуы мүмкін. Мысалы, гипохромдыанемияның, астено-вегетативтік бұзылыстардың дамуы, балалардың ой өрісінің, мінез-құлық реакцияларының және оқуға қабілеттілігінің төмендеуі, бауыр мен бүйректің, асқазан-ішек жолдарының уланудан зақымданулары, жүктілік және босану барысының бұзылулары байқалады. Гипертония ауруының және миокард инфарктарының, энцефало- және полинейропатиялардың даму қаупі едәуір жоғарылайды. Ауадағы қорғасынның жоғары концентрациясы, оның ана сүті мен сүйектерде жиналуына әкеп соғады. Қазіргі адамдардың сүйегінің құрамындағы қорғасынның мөлшері, бірнеше ғасыр бұрын өмір сүрген адамдарға қарағанда, 700-1200 есе жоғары екендігі көрсетілген. Сүйектердегі қорғасынның қоры улануды үзбей жалғастырып отыратын фактор болып табылады және бұдан басқа, ол сүйектерде қорғасынның өзіне тән өзгерістері дамуына ықпал етеді. Қорғасынның ана сүтімен шығарылуы рұқсат етілген деңгейден ондаған есе жоғары болуы мүмкін, бұл емшектегі балалардың психомоторлық дамуының тежелуіне және басқа да уланудан болатын көріністердің дамуына әкеп соғады.

Басқа, қауіптілігі қорғасыннан кем емес, жаһандық таралу алған, атмосфералық ауаны ластайтын заттарға сынап пен кадмий жатады. Олар ауаға түсті металлургия кәсіпорындарының, коксохимиялық, химиялық және аспап жасайтын зауыттарының шығарындыларымен түседі. Мысалы, тек 1 тонна мысты қорытқан кезде, ауаға 80 кг дейін сынап шығарылады.

Бұл жағдайда сынаптың концентрациясы селитебті аймақтың ауасында максималды бір реттік ШРЕК-тен 2-40 есе және одан да артық асуы мүмкін. Сынап орталық, шеткі жүйке және жүрек қан тамыр жүйелерін, асқазан ішек жолдарын, бүйректі зақымдайтын улы зат болып табылады. Атмосфералық ауамен сынаптың аз мөлшерде ұзақ уақыт ағзаға түсіп отыруы, микромеркуриализмнің (меркуриализм - сынаптан улану) дамуына әкелу мүмкін. Микромеркуриализм неврастения синдромы, вегетативтік - қан тамырлары дисфункциясы, миокардиодистрофия, ишемия кұбылыстары, артериялық қан қысымының жоғарылауы, жүйке-психикалық бұзылыстар, саусақтардың треморы, қызыл иекте сынаптын әсерінен пайда болған жиек, гингивиттер, стоматиттер түрінде және өздігінен болатын түсіктер жиілігін көбеюі және басқалар түрінде байкалады.

Улылығы өте қауіпті токсиканттарға кадмий жатады. Атмосфералық ауаның және басқа да қоршаған орта нысандарының кадмиймен жоғары деңгейде ластануы әлемнің көптеген елдерінде байқалған. Кадмий айқын уландыратын әсерін бүйрекке тигізеді, бұл әсері; сонымен қатар, қатерлі артериялық гипертония мен остеомаляцияның дамуына әкеп соғады. Тұрғындардағы протеинурия жиілігінің соңғы жылдарда жоғарылауы кадмийдің әсерімен байланысты деп есептейді. Бүйрек эпителийінің некрозы нәтижесінде бүйректегі реабсорбция үрдістерінің бұзылуы сүйектердің сынғыштығының жоғарылауына және олардың сынуына ықпал етеді. Сонымен қатар, кадмийдің канцерогендік қасиеттері де бар.

Суперэкотоксиканттарға, ең уытты заттардың бірі болып табылатын және канцерогенді әсері өте жоғары, ПХДД жатады. Диоксиндердің жартылай ыдырау кезеңі 5-7 жылды құрайды, олар органикалық фазаға тез өтіп, ағзадағы зат тасымалдану үрдістеріне қосылады. Олардың негізгі көздері - гербицидтер өндірісі, целлюлоза-қағаз өнеркәсібі, отынды жағу үрдістері, соның ішінде, тұрмыстық және өндірістік қалдықтарды жағу, әр түрлі химиялық өндірістер. Диоксиндердің халыққа қарқынды әсерінің салдары туралы алғашқы мәліметтер өткен жүзжылдықтың 60-ншы жылдарында жарияланды. Бұл жағдай Вьетнамда АҚШ соғыс кезінде болған. Америка әскерлері, өсімдіктерді жойып, вьетнамдықтардың жүріп отырған жолдарын білу үшін, өсімдіктерді жоятын дефолиант гербицидтерді қолданған. Бұл гербицидтерде диоксиндердің қоспалары бар екендігі анықталды. Олар туа біткен кемістіктерімен (қолсыз, аяқсыз туылуы) туылатын балалар санының күрт жоғарылауына, өздігінен болатын түсік жиілігінің көбеюіне, бедеуліктін және қөптеген мүшелерде қатерлі ісіктердің дамуына себеп болды. Көптеген мүшелер мен жүйелердің: орталық жүйке, жүрек – қан тамырлары, зәр шығару, тыныс алу, эндокриндік жүйелерінің және жыныс бездерінің зақымдануы байқалды. Ондаған жылдар бойы жойылмайтын терідегі безеу тәріздес бөртпелердің (хлоракне) пайда болуы да диоксиндердің әсеріне тән белгі болды.

Диоксиндердің әр түрлі көздерден сыртқа түсетін шығарындылардың құрамында болуы мүмкін екендігі анықталғанда, олардың әсер ету мүмкіндігінің қауіпі 20 ғасырдың 70-нші жылдарының өзінде ақ, жалпы планетарлық масштабқа жетті. Тұрғындардың денсаулығына ортаның диоксиндермен ластануының теріс салдарға ұшырататын әсері, олардың тек жоғары қауіптілігі мен улылығына байланысты емес екендігі көрсетілген. Сонымен қатар, диоксиндер ағзадағы ксенобиотиктердің детоксикациялау үрдістерін бұзып, оның ксенобиотиктердің әсеріне сезімталдылығын күрт жоғарылататындығы, сондай-ақ, диоксиндер көптеген улы қосылыстардың синергистері мен активаторлары болып табылатындығы анықталды.

Ауаның ластануы бронх-өкпе жүйесінің обырмен және дененің басқа жерлеріндегі қатерлі ісіктерімен аурушаңдылығының жоғарылауына әкеп соғатын ең маңызды факторлардың бірі болып табылады. Ауаның құрамында бенз(а)пирен, ПХДД, ПХДФ, бензол, асбест, N-нитрозоқосылыстар, радионуклидтер және т.б. сияқты канцерогендер үнемі кездесетін, ірі қалалардың тұрғындарының ішінде өкпенің қатерлі ісігінің даму мүмкіндігі, кіші-гірім елді мекендердің тұрғындарына қарағанда, 20-30% жоғары болады.

Ауаның ластаушы қатты бөлшектердің күрделі қоспасының тұрақты компоненті - шаң болып табылады. Шаңның адам ағзасына әсері оның құрамымен анықталады, ол осы аумақтағы табиғи немесе антропогенді шаң түзуші көздердің болуына байланысты. Көбінесе шаңның құрам бөліктері отынның жануы кезінде түзілетін ұшқыш күл, күйе, түрлі металдар мен олардың тотықтары, силикаттар, кремнийдің қос тотығы, әр түрлі органикалық аэрозольдер, т.б. болып табылады.

Өте шаңданған ауамен тыныс алу, тұрғындарда жоғарғы тыныс алу жүйелерінің әр түрлі қабыну-дистрофиялық аурулардың, бронхиттер, бронх демікпе, өкпенің қатерлі ісігі, әр түрлі аллергиялық реакциялардың дамуының қауіп-қатер факторы болып табылады. Мысалы, асбестпен кәсіби қатынаста болмаған, бірақ құрамында асбесті бар ауамен тыныс алған адамдарда, өкпенің қатерлі ісігі, өкпе қабының мезотелиомасы дамуы мүмкін. Ауа жоғары деңгейде күлмен ластанғанда, өкпеде силикоз алдындағы өзгерістер байқалады. Сонымен қатар, ауаның шаңдылығы күн радиациясының ультракүлгін бөлігінің сіңірілуіне, жалпы жарықтығының төмендеуіне және тұмандардың пайда болуына әкеледі.Ауасы өте жоғары деңгейде шаңмен ластанған қалада тұратын әрбір адам, орта есеппен алғанда, 4 жылға жуық өмірін жоғалтатыны анықталды.

Қазақстанның көптеген өнеркәсіп орталықтары мен ірі қалаларының ауасы шаңмен, күкірт және азоттың қос тотықтарымен, көміртегі тотығымен, бенз-а-пирен, қорғасын, формальдегид, фенол, көмірсутектермен жоғары деңгейде ластануымен ерекшеленеді.

Ластану деңгейі бойынша бірінші орынды Алматы қаласы алады, мұнда 5 зат бойынша есептелген ластанудың кешенді индексі (АЛИ ₅) 12,1 құрайды, ал ауада, ең жоғары концентрациялары ШРЕК –тен 1,5-13,6 есе жоғары болатын, араласқан қатты бөлшектер, көміртегі тотығы, азоттың қос тотығы, фенол, формальдегид кездеседі. Алматыда ауаны ластайтын негізгі көздер автокөлік және жылу электростанциялары болып табылады.

Көмір шығаратын өнеркәсіптерден, жылу энергетика, қара металлургия кәсіпорындарынан және автокөліктерден шыққан шығарындылардан ауаның ластануының жоғары деңгейі (АЛИ₅- 10,7) Қарағанды қаласына тән. Шымкент, Темиртау; Ақтөбе және Өскемен қалаларының ауа ортасы да едәуір ластанған. Шымкентте түсті металлургия мен мұнайхимиялық өнеркәсіп кәсіпорындары жұмыс істеуде, Теміртау мен Өскемен қалаларында Қазақстанның түсті металлургиясының негізгі кәсіпорындары, ал Ақтөбеде қара металлургия мен хром қосылыстарының кәсіпорындары шоғырланған.

Атмосфераның жаһандық техногенді ластануы жалпы планетарлық масштабтағы қауіпті зардаптарға әкеп соқты. Ол тек адам өмірі мен оның денсаулығына ғана емес, сонымен бірге, бүкіл биосфераның тіршілік етуіне де қауіпті болып табылады. Оларға парниктік эффект, қышқылды жаңбырлар, озон ойықтары жатады.

Парниктік эффект деп, 30 – ға жуық парниктік газдардың: СО ₂ , метан, азот тотықтары, фреондардың және т.б. жиналуы нәтіжесінде Жердегі температураның көтерілуін айтады. Табиғи жағдайда Жер күн радиациясының әсерінен қызып, ұзын толқынды радиация түрінде жылу бөледі, бұл жылуды су булары және көмір қышқыл газы жақсы сіңіріп алады, сол себептен жер бетінен жылудың берілуіне және оның едәуір салқындауына кедергі жасайды.

Парниктік газдар атмосферада жиналғанда, жылу сақталуының қарқындылығы едәуір жоғарылайды, нәтижесінде атмосфералық ауаның температурасы өседі. Негізгі парниктік газ көміртек қос тотығы болып табылады, оның парниктік әсерге қосатын үлесі 50 ден 65% дейін құрайды. Басқа парниктік газдардың үлесі аздау: метанның - 20% жуығы, азот тотықтарының - 3-5%, фреондардың - 8%, басқа газдардың 5 - 10%.

Қазіргі кезде ауада көмірқышқыл газының концентрациясының жоғарылау жылдамдығы жылына 0,3-0,5% құрайды. Бұған көмірқышқыл газының техногенді көздерден түсуі ғана емес, сонымен бірге, оны өсімдіктердің ассимиляциялауының төмендеуі, және ең алдымен, «планетаның өкпесі» деп саналатын, тропикалық ормандардың жойылуы мен деградацияға ұшырауы да себеп болып отыр. Сонымен қатар, атмосфераның метандану үрдістері де жоғарылауда. Оның себептерінің бірі, Арктика мен Антарктидадағы мұз қалқандарының жеңілденуі (мұздықтардың шегінуі) болып табылады, бұл, арктикалық және антарктикалық шельфтердің материктермен біріккен жерлерінде орналасқан, негізгі газогидраттар қорынан метанның босап шығуына әкеледі. Техногенді метанның ауаға түсуі де едәуір жоғарылайды, ол атмосфераға түсетін метанның жалпы мөлшерінің 25 % құрайды.

Соңғы жүзжылдықта Жердегі жылдық орташа температура 0,3-0,6º С жоғарылады. Болжам бойынша, парниктік газдардың жиналуы қазіргі деңгейде сақталатын болса, 2100 жылға қарай жер бетіндегі температура 3,5ºF-қа жоғарылайды. Бұл, полюстардағы мұздардың қарқынды еруіне, Әлемдік мұхит деңгейінің 2 м-ге жоғарылауына, құнарлы жерлерді су алуына, табиғи аймақтар шектерінің ауысуына, штормдар мен дауылдардың санының көбеюіне, климаттық жағдайлардың өзгеруіне, жануарлар мен өсімдіктердің жойылуына, жұқпалы және жұқпалы емес аурулардың жоғарылауына, тамақ өнімдерінің күрт азаюына және т. б. әкеп соғады

Ғалымдардың пікірінше, парниктік эффектінің соңғы салдарын тек жаһандық ядролық соғыспен салыстыруға болады. Сонымен қатар, парниктік эффектінің пайда болуына кедергі жасайтын үрдістер де жүріп отырады. Мысалы, бір жағынан, артық СО ₂ сіңіріп отыратын, әлемдік мұхит және фотосинтез әлі де күшті буферлік жүйе болып отыр. Екінші жағынан, жер бетіне түсіп отырған күн радиациясы, өнеркәсіп көздерінен, эрозияға ұшыраған топырақтың үлкен алаңдарынан және вулкандардың атқылауының күшейуі салдарынан атмосфераға түсетін шаңнан шағылысуы нәтижесінде, азайып, жылыну үрдістерінің тежелуіне әкеледі.

Дегенмен, болжамдардың маңыздылығы мен көзге көрініп отырған климаттың жаһандық өзгеруі, 1998 жылы Киото қаласында әлемнің 160 елінің өкілдерінің өзара келісімге қол қоюына негіз болды. Бұл келісім бойынша, әрбір қатысып отырған ел үшін, атмосфералық ауаға түсетін парниктік газдардың шығарындыларына шектеу орнату бекітілді.

Атмосфераға түскен химиялық ластаушылардың шығарындылары да «озон тесіктерінің» пайда болуының негізігі себептерінің бірі болды. «Озон тесіктері», стратосфераның озон қабатында озон концентрациясының едәуір төмендеуі байқалатын, кеңістік аралығы болып табылады.

Ең үлкен «озон тесігі» Антарктида үстінде орналасқан. Оның ауданы континент шегінен шыққан және мөлшері бойынша АҚШ ауданынан асады, ал озон қабатының қалындығы 40% азайды. Ғалымдардың пікірі бойынша, егер, Антарктидада ел қоныстанған болса, онда, әлем бүтіндей континент елінің жойылуына тап болар еді. Мөлшері кіші «озон тесігі» Арктика үстінде байқалып отыр. Оның ауданы (10 млн км ²). «Озон тесіктері» Жердің басқа да аймақтарының үстінде байқалып отыр және олардың орны үнемі өзгеріп отырады («кезбе тесіктер»). Мұндай «тесіктердің» ауданы 10 нан - 100 мың км ² дейін аутқиды, ал озонның мөлшері қалыпты деңгейден 20-40% дейін төмендейді.

Озон қабатының сарқылуы адам және басқа тірі ағзалар үшін де өте қауіпті, себебі, әдетте озон қабатында ұсталып қалатын, энергиясы жоғары, күннің қысқа толқынды ультра күлгін және рентген сәулелері, бұл жағдайда озон тесіктері арқылы өтіп кетеді.

Осы сәулелердің айқын фотохимиялық, мутагенді және канцерогенді әсері салдарынантұрғындардың арасында қатерлі ісіктер, катаракта, тері аурулары, иммундық зақымданулар, әр түрлі ақаулары бар ұрпақтардың туылу санының жоғарылауы, репродуктивтік қызметтің төмендеуі және т.б. міндетті түрде байқалады.Барлық экожүйелердің тіршілік барысында да аса күрделі зардаптар байқалатын болады.

Ультракүлгін сәулелері фотосинтез және ферментативті реакцияларды, көбею мен даму үрдістерін баяулатады, осыған байланысты, мұхит суларында фитопланктонның, балықтардың, жоғары сатыдағы өсімдіктер және жануарлар өнімділігінің төмендеуі, олардың арасында патологияның жоғарылауына, ең сезімтал түрлердің жойылуына, сонымен қатар, флора мен фаунаның генофондысының өзгеруі болжамдалады. Топырақтағы бактерияларды жоятын әсері салдарынан, топырақтың құнарлылығы мен ондағы өздігінен тазару үрдістерінің тиімділігі төмендейді.

Қазіргі көзқарастар бойынша, озонның азайуында жетекші рөлді техногенді ластаушылар: фреондар (хлорфторкөмірсутектер), төрт хлорлы көміртек, метилхлороформ, азот тотықтары, әр түрлі аэрозольдер және т.б. атқарады. Фреондар пластмасса өндірісінде, электрондық өнеркәсіпте және аэрозольді баллондарда, мұздатқыш қондырғыларында кеңінен қолданылады. Озон қабатына жетіп, фреондар ультракүлгін сәулесінің әсерінен Cl атомын босатады, бұл, бірнеше секунд ішінде озонмен әсерлесіп, оны ыдыратады:

Cl+O₃=ClO+O₂

Хлордың бір атомы озонның 100000-ға жуық молекуласын ыдыратады. Хлорфторкөмірсутектерге қарағанда, бромдалған фторкөмірсутектер озонды одан да жоғары деңгейде ыдыратады. Фреондар ыдырауға ұшырамай, 70-100 жылға дейін атмосферада болуға қабілетті, сондықтан егер, атмосфераға олардың шығарылуын тоқтатпаса, онда озонның бұзылуы үрдісін тоқтату қиынға соғады.

Озон қабатының жұқаруы басқа да техногенді себептерге: стратосферада жылдамдығы дыбыстын жылдамдығынан асатын ұшақтардың ұшуына, ғарыштық ракеталардың ұшырылуына, «Шатл» типті авиа ғарыштық жүйенің жіберілуіне және атмосферадағы ядролық жарылыстарға байланысты, себебі бұлардың іске асырылуы уақытында озонды жоятын отынның толық жанбаған өнімдері - азот тотықтары мен кейбір көмірсутектердің бөлінуі жүреді. Сонымен бірге, озонның өнеркәсіптік шығарындылармен, жанар таулардың атқылауы кезінде, ғарыштық шаң түрінде стратосфераға түсетін аэрозольдермен әсерлесу салдарынан да ыдырауы мүмкін екендігі көрсетілген.

Индустриалық өркендеудің тағы да бір туындысы қышқылды жаңбырлар болып табылды. Олардың түзілуіне атмосфераға әр түрлі техногенді көздерден түсетін шығарындалырдың негізінен екі құрам бөлігі: күкірт тотықтары мен азот тотықтары қатысады. Су буларымен өзара әсерлесу нәтижесінде, олар күкірт және азот қышқылына айналып, жауындармен суаттарға, топыраққа, өсімдіктерге және қоршаған ортаның басқа да нысандарына түседі. Табиғи жауын суының реакциясы әлсіз қышқыл (pH=6), ал қышқылды жаңбырлардың рН 2-4 құрайды. Бұндай жауындардағы қышқылдың мөлшері сірке қышқылындағыдан да жоғары болуы сирек емес. Қышқылды жауындар қоршаған ортаның бәріне де зиянды әсер етеді. Олардың әсерінен пайда болған суат сулапрының аз мөлшерде қышқылдануының өзі (рН-5-5,6) балық уылдырықтары мен жас шабақтардың, фито- және зоопланктондардың, балдырлардың, ұлулардың жойылуына, ал, рН 4,5-тен аз болған жағдайда балықтардың репродуктивтік үрдістерінің тоқтатылуына және олардың өлуіне әкеп соғады, нәтижесінде су қоймалары қаңырап бос қалады. Мысалы, Швецияда 2200 көл мүлде тіршіліксіз, ал 14 мың көлдерден гидробионттардың ең сезімтал түрлері жоқ болып кетті. Осындай жағдайлар АҚШ, Канада, Норвегия және басқа да скандинавия елдерде байқалады.

Қышқылды жауындар топыраққа әсер етіп, алюминий, ауыр метал (кадмий, қорғасын, сынап және т.б.) қосылыстарының ерігіштігін жоғарылатады, сөйтіп, осы қосылыстардың әсерінен өсімдіктердің тамыр жүйесінің зақымдалуына, инфекциялардың енуіне, фотосинтез үрдістерінің төмендеуіне ықпал етеді. Топырақтың қышқылдануы кезінде азот фиксациялаушы бактериялардың, редуценттер және басқа да топырақта тіршілік ететіндердің белсенділігі төмендейді, нәтижесінде, органиканың ыдырау үрдісі қиындайды, байланысқан азоттың өсімдіктерге өтуі шектеледі және топырақтың құнарлылығы төмендейді.

Қышқылды жауындар фитоценоздардың өнімділігін төмендетіп қана қоймай, сонымен бірге, көп жағдайда олардың жаппай қырылуына да себеп болады.

Қышқылды жауындар ормандарға, әсіресе, қылқан жапырақты ормандарға үлкен зиянын тигізеді. Олардың әсерінен жапырақтардың және қылқандарының некрозы, олардың түсуі және ағаштардың кебуі жүреді. Жердегі қышқылды жауындардан деградацияға ұшыраған ормандардың аумағы қазіргі уақытта шамамен 31 млн га құрайды. Ормандардың жойылуы су тасқындарының, селдер, су эрозиялары, шаңды құйындардың және шөл далаға айналулардың күшейуіне әкеледі.

Дата добавления: 2015-12-16 | Просмотры: 533 | Нарушение авторских прав