АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

КІРІСПЕ

Қан жүйесі ауруларын сипаттап тану осы жүйені зақымдайтын нақты нозологиялық бірліктер туралы ғана емес, сол сияқты ішкі ағзалар ауруларының дерттік физиологиялық механимздерін терең біліп тануға да негізделеді. Әсіресе ол ауруды анықтаудың бастапқы кезеңдерінде қажетті зерттеулер көлемі мен емдеу тактикасын анықтау кезінде маңызды.

Қан жүйесі ауруларына тән симптомдары аса көп емес. Ең алдымен, қаны аздық, жиі қанағыштық, көкбауыр мен лимфо-түйіндерінің, кейде бауырдың да, ұлғаюлары. Алайда, шеткі қан мен сүйек кемігін зерттеулердегі өзгерістер маңызды орын алады. Әрбір симптом тиянақты талдауды қажет етеді.

Қаны аздық тек сүйек кемігінің зақымдалу көрінісі ғана емес, ішкі ағзалардың көптеген ауруларында да кездеседі. Қан кетулер, қатерлі ісіктер, эритропоэтин түзілуінің бұзылыстары бар бүйректің сүлелі аурулары, сүлелі инфекциялар, аштық қаны аздықтың себептері болуы мүмкін. Қан кетумен асқазан мен ұлтабардың ойық жара аурулары, Менетриенің гипертрофиялық гастриті, бейспецификалық жаралы колит, геморрой, асқазан-ішектің қатерлі ісіктері асқынуы мүмкін. Жатырдан қан кету анемияның жиі себепі болып табылады. Қаны аздыққа шалдыққан адамдағы аурудың себебін анықтау науқас адам жағдайын түбегейлі тексеріп талдауды қажет етеді.

Кейде аутоиммунды процестерде, сәулелену ауруында, лейкоздар мен аплазиялық анемияда кездесетін сүйек кемігіндегі мегакариоциттік өсінді қызметінің бұзылуынан болатын жиі қанағыштық дами бастаған аурудың алғашқы белгісі болады. Басқа жағдайларда қанағыштық қантамыр жүйесінің зақымдануларынан (геморрагиялық васкулит, Рандю-Ослер ауруы) немесе қанның ұю қабілеттігінің бұзылуынан (гемофилия, диссеминациялық тамырішілік қан ұю синдромы) дамиды.

Лимфотүйіндерінің ұлғаюлары тек сүлелі лимфолейкоздар мен лимфогранулематозда ғана емес, сонимен қатар туберкулез,өкпе мен асқазанның қатерлі ісіктерінің метастаздарында, Бек саркоидозында, лимфомаларда да кездеседі. Лимфотүйіндерінің зақымдануларын анықтауда олардың биопсиясын ерекше орын алады.

Спленомегалия лейкоздар ғана емес, сонымен қатар порталы гипертензияға, безгек ауруы мен сепсистік жағдайларға да тән.

Қан жүйесі зақымдануының сипатын анықтауда шеткі қан мен сүйек кемігін зерттеуде анықталатын өзгерістерді талдау көп жеңілдетеді. Осы зерттеулердегі қанның пішінді клеткаларының сандық өзгерістері ғана емес, сонымен қатар сапалық өзгерістеріне де көңіл аудару қажет.

Эритропоэз жағдайын бағалау кезінде қаны аздық белгісінің барына ғана емес, сонымен қатар түсті көрсеткіштің, эритроциттердің көлемдері мен пішіндерінің өзгерулерін де ескеру қажет. Мәселен, гипохромия темірге, ал макро- және мегалоцитоз — В₁₂ витаминіне мұқтаждық туған жағдайларға тән болса, микросфероцитоз — гемолиздік анемияға, орақ пішінде эритроциттер — гемоглобиноздарға тән болады.

Шеткі қанда гранулоциттер қатарының жетілмеген түрлерінің (метамиелоциттер, миелоциттер, промиелоциттер) немесе тіпті бластты түрлерінің анықталуы лейкоздарға тән. Сол сияқты, лимфоидты элементтердің абсолюттік басымдығы немесе олардың атипиялық түрлерінің анықталуы да маңызды диагностикалық орын алады.

Миелограмманы талдау кезінде миелокариоциттер мен тегакариоциттердің жалпылай сандары, лимфоидты элементтердің саны, миелоидты мен эритроидты қатарлар клеткаларының қарым-қатынастығы да бағаланады. Миелоидты мен эритроидты қатар клеткаларының жетілулерін бағалау да қажет. Осы өзгерістерді әрбір нозологиялық бірліктерді талдау кезінде нақтырақ тоқталамыз. Осы оқулықта 4-ші курс студенттеріне ішкі аурулар пәнінің жұмыс бағдарламасына сәйкес жиі кездесетін қан ауруларының клиникалық көріністері, анықтаулары мен емдеу қағидалары дәлелдемелі медицина тұрғысынан көрсетілген.

I бөлім. Қанның түзілуі

Қан дегеніміз организмнің келесідей маңызды қызметтер атқаратын сұйық тіні:

· қышқылды-сілтілі және энергетикалық процестерге қажетті оттегі тасымалы,

· пластикалық және биологиялық белсенді заттар тасымалы,

· көмір қышқылы мен басқа да метаболиттерді сыртқа шығару,

· қорғаныс қызметі,

· гемостаздық қызметі (тромб түзу) және тағы басқа.

Қан жеке-дербес ағзалар мен жүйелерді бір жүйе ретінде біріктіреді. Қан сұйықтықтан (плазма) және оның көлемінің 35-45% құрайтын клеткалық (пішінді) элементтерден құралған. Ер адамда қанның көлемі орташа есеппен 5200 мл, ал әйел адамда 3900 мл болады. Қан көлемінің артуы жалпы гиперволемия, ал азаюы – жалпы гиповолемия деп аталады. Адам өмірінде қан жасушалары үнемі жаңарып отырады, тек эритроциттердің жаңаруы 4 айда бір рет, тромбоцитов – апта сайын, гранулоцитов – бірнеше сағат сайын жаңарып отырады.

1 сурет. Адамның қан түзуші ағзалары мен тіндері

Орталық

1. қызыл сүйек кемігі

2. тимус

Дата добавления: 2015-09-27 | Просмотры: 980 | Нарушение авторских прав