АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Минералды заттар. 42 страница

Шаңның құрамы бөлмелердің тағайындалуына байланысты болады. Мысалы, инкубаторлық цехтарда шаң негізінен балапандардың қауырсындарынан тұрады. Өсіп келе жатқан және ересек құстарды ұстайтын жайларда шаңның құрамында азықтық қоспалар, антибиотиктер, қауырсындар, мамықтар, әр түрлі микрофлора болады. Оның үстіне, құс өсіретін фабрикалардағы ауаның бактериалды ластануы мал шаруашылығы кешендерімен салыстырғанда аса жоғары болып келеді. Құс шаруашылығында жұмыс істейтіндерде биологиялық белсенді заттардан аллергияға ұшырау деңгейі жоғары, себебі құстарға берілетін жем биологиялық белсенді қоспаларға бай болып келеді. Аллергиялық ринопатиялар, созылмалы демікпелі бронхит, бронх демікпесі, аллергиялық конъюктивиттер жиі кездеседі, ал сирекірек дерматиттер мен экземалар кездеседі.

Қой өсіретін шаруашылықтарда қойды мал бағудың отарлық жүйесін қолданылады. Мұндай жүйеде шабандар ұзақ уақытқа тұрақты мекен жайынан ұзақ уақытқа шығып кетеді. Бүкіл жұмыс күнін, олар ашық ауада өткізеді, әр түрлі ауа райы және климат жағдайларының әсеріне ұшырайды. Қойлардың жүнін қырқу, қоздату кезінде қойшылар сарыпты, аса қауіпті және трансмиссивті жұқпалы ауруларды және басқаларды жұқтыру қаупіне ұшырайды. Терінің іріңді зақымдалулары мен шеткері жүйке жүйесінің қабыну үрдістері жиі кездеседі. Қой бағумен айналысатын әйел адамдарда қынап пен жатырдың төмен түсуі, жыныс мүшелерінің қабыну аурулары кездеседі.

Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығындағы еңбек жағдайын сауықтырудың негізгі жолдарына өндірістік үрдістерді, әсіресе ауыр дене еңбегі қолданылатын жерлерде: малдарды суару, қоректендіру, сауу, қора-қопсыларды жайларды тазалау сияқты жұмыстарды автоматтандыру және механикаландыру жатады. Ауаның ластануын төмендету үшін қораларды тезектен, жем науаларын – оқтын-оқтын зарасыздандырып жемнің қалдықтарынан мұқият тазалап отыру керек. Микробтармен ластануын азайту үшін, сондай-ақ бактерицидті шамдардың сәулесімен әсер етіп тазартуға қол жеткізу керек. Жасанды желдетуді ұйымдастыру және фрамугалар мен басқа да құрылғылар көмегімен табиғи ауа алмасуын күшейтудің маңызы зор. Шаң пайда болатын көздері, мысалы, жем дайындайтын цехтарда жергілікті сормалы желдету құрылғысы бар қалқалармен жабдықталуы тиіс, ал технологиялық үрдіс механикаландырылған және автоматтандырылған болуы керек. Жылжымалы жем тартып беретіндер ретінде, ауаны тракторлар сияқты жанған жанар май (выхлопной) газдармен ластамайтын және қарқынды шуыл шығармайтын электрокарларды қолдану керек.

Антибиотиктерді қолдану мен оны мөлшерлеуді қораларды уытты және биологиялық белсенді заттардың аэрозольдерімен өңдеуді, пестицидтер қолданылуын қатаң гигиеналық бақылау қажет. Олармен жұмыс істегенде респираторлар, көзілдіріктер және арнайы киімдер кию керек. Дисбактериоздың алдын алу үшін биологиялық белсенді заттармен жұмыс істейтіндер, ашытылған сүт өнімдерін алып тұруы тиіс.

Малшылардың жұмыс режимі мен демалу режимі ұжымды ұйымдастырылуы тиіс. Жұмыс күінінің ұзақтығы 8 сағаттан аспауы керек, ал түскі үзіліс 40 минуттан кем болмағаны дұрыс. Мал шаруашылығы кешендерінде, жұмысшылар душ қабылдауға, демалуға, тамақтануға мүмкіншілігі болатын санитарлық-тұрмыстық бөлмелер (жайлар) жайлар жабдықталынуы тиіс.

Пестицидтермен жұмыс істеу кезіндегі еңбек гигиенасы. Пестицидтер – ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылатын химиялық және биологиялық заттар. Олардың бірі өсімдіктерді жәндіктерден (инсектицидтер), кенелерден (акарацидтер), микроскопиялық саңырауқұлақтардан (фунгицидтер), құрттардан (нематицидтер), бактериялардан (бактерицидтер) қорғаса, басқалары арам шөптерді (гербицидтер), ұсақ жануарларды (зооцидтер) жояды, үшіншілері жапырақтарының түсуін ынталандыру үшін (дефолианттар) қолданылады.

Пестицидтердің көпшілігі өзінің улыландыратын ағзада, жоғары дәрежеде жинақталатын қабілетіне, ағзаға әр түрлі жолдармен түсетін және қорға жиналу қабілетіне политропты әсер етуіне, байланысты, сондай-ақ қауіпті мутагенді және канцерогенді эффектілер дамытатын қабілетіне байланысты адам денсаулығы үшін өте қауіпті болып табылады.

Пестицидтердің зиянды әсер ету қаупіне улы химикаттар сақтайтын қоймаларда жұмыс істейтіндер, пестицидтердің суспензияларын дайындайтындар және мөлшерлейтін өсімдіктерге оларды тозаңдандыратын және бүркетін, дәріленген тұқымдарды себумен (егумен) айналысатын, ауылшаруашылық дақылдарын өсіру кезіндегі механикаландырылған және қолмен атқарылатын жұмыстарды орындайтын адамдар, мал шаруашылық және құс шаруашылық кешендерінің жұмысшылары және басқалары ұшырайды.

Өндіріс жағдайларда пестицидтер ағзаға көбінесе тынысалу жолдары арқылы түседі, бірақ ағзаға тері арқылы және шырышты қабықтар мен асқазан-ішек жолы арқылы да енеуі мүмкін.

Пестицидтер ретінде химиялық қосылыстардың әр түрлі топтары қолданылады: фосфорорганикалық қосылыстар (ФОҚ), хлорорганикалық (ХОҚ), сынапорганикалық қосылыстар (СОҚ), карбамин, тио- және дитикарбамин қышқылдарының туындылары және т.б. қолданылады. Олардың әсер ету механизмі мен клиникалық көріністерін VIII бөлімнің 9.2 тарауынан қараңыз.

Пестицидтермен жұмыс істеу кезіндегі уланулардың алдын алу бірқатар шаралар жүргізуді қарастырады. Олардың ішіндегі ең тиімдісі аса улы заттарды улылығы аз және тұрақтылығы төмен заттармен алмастыру болып табылады. Жұмыстарды толық автоматтандыру және механикаландыру, сондай-ақ, қатар тұқымдарды дәрілеу кезінде жабдықтарды герметизациялау мен сормалы желдетуді ұйымдастыру аса маңызды. Өсімдіктерге пестицидтерді тозаңдандыру мен бүрікудің ранцтік әдісінде жұмысшыға алдын ала қауіпсіздік техникасы жөнінде нұсқау беру және олардың жеке басты қорғайтын заттарды: арнайы киімдердің, аяқ киімдердің, қолғаптарды көзілдіріктерді, респираторларды, ал қажет болған жағдайларда-ұшқыш пестицидтермен жұмыс істеген кезде - противогаздарды қолдану міндетті түрде болып табылады. Улы химикаттардың тозаңдану радиусы мен жоғары деңгейде булануын шектеу мақсатында бүркуді таңертеңгі немесе кешкі сағаттарда, желсіз немесе әлсіз желді ауа райында, желдің бағытын ескере отырып жүргізеді. Тракторға орнатылған тозаңдатқыштар мен бүркіштерді қолданған кезде трактордың кабинасы саңлаусыз болып жабылуы керек және таза ауа берілуі қамтамасыз етілуі тиіс. Ең жақсы нұсқасы бүріккіштердің жұмысын қашықтан басқару болып табылады

Аса улы заттармен жұмыс істеу уақытының ұзақтығы 4 сағаттан аспауы тиіс, ал аз зиянды заттармен - 6 сағаттан аспауы керек. Жасы 18-ге жасқа толмағандар және жүкті әйелдер мен бала емізетін әйелдердің жұмыс істеуіне рұқсат етілмеуі керек. Улану мүмкіншілігін болдырмау үшін пестицидтермен өңделген алаңдарда дала жұмыстарын тек бірнеше күн өткеннен кейін ғана жүргізуге болады.

Улы химикаттар сақтайтын қоймалар ауаны сорып әкететін шкафтармен және енбелі-сормалы жалпы ауа алмастыратын желдету түрімен жабдықталуы тиіс. Пестицидтерді сақтау үшін металлдан жасалған ыдыстарды пайдаланады. Мезгіл-мезгіл залалсыздандыратын және дегазациялайтын заттарды қолданып ылғалды жуып-тазалау жүргізілуі керек. Қоймаларда жеке басты қорғайтын заттарды қолданып жұмыс істейді.

Пестицидтермен жұмыс істеуге қарсы көрсетілімдері жоқ адамдарды қабылдайды. Кәсіби патологияның алдын алу үшін кезеңдік медициналық тексерулерді жүргізеді, емдік-профилактикалық тамақтану және басқа да ағзаның төзімділігін жоғарлататын заттарды тағайындайды.

14. Өндірістік жарақаттану және оның алды алу.

Өндірістік жарақаттану кәсіпорында механикалық, физикалық, химиялық факторлардың әсер етуі нәтижесінде кенеттен пайда болған тіндердің зақымдалулары, ағзаның немесе мүшенің қызметінің бұзылуы. Оларға жарақаттар, терінің сыдырылуы, соғылулар, сынықтар, қан құйылу, сіңірлерінің үзіліп кетуі, дененің немесе оның бөліктерінің компрессиялық жаншылып қалуы, термиялық және химиялық күйіктер, электр тоғының соғуы, дабыл жарғағының жарылып кетуі, көзге бөгде денелердің (зат) түсуі және т.с.с. жатады. Жарақаттардың дамуына қауіпсіздігі тұрғысынан жетілдірілмеген өндіріс үрдісінің технологиясы, жеткіліксіз механикаландырылуы, еңбекті ұйымдастырудағы, техникаларды пайдаланудағы талаптардың өрескел бұзлулары, қауіпті нысандардың қоршалмауы, жұмысшыларға қауіпсіздік техникасының ережелерін оқыту мен нұсқаунама жүргізілуіне нашар аз бақылау жасалуы, жұмысшылардың өздері оларды орындалмауы ықпал етеді.

Жұмыс бөлмелерінің аудандары өндірістік үрдістің талаптарына сәйкес келмеуі, тар өткелдер мен жолдар, зауыт ішілік транспорттың жұмысын, тиеу және түсіру жұмыстарын дұрыс ұйымдастырмау жарақаттанулардың даму қауіп-қатерін күрт жоғарлатады.

Қолайсыз гигиеналық жағдайлар да жарақат алу мүмкіншілігін анықтайтын жанама факторлардың бірі болып табылады. Мысалы, дене қыздыратын немесе салқындататын микроклимат жағдайларында, бөлмелерге, көруді нашарлататын, жеткіліксіз жарық түсуі, қимыл-қозғалысқа кедергі жасайтын ауыр арнайы киім киіп, жұмыс істеу, шудың уландыратын заттардың деңгейі жоғары, еңбек үрдістері едәуір ауыр және қауіртті болған кезде жұмысшының реакциясының жылдамдығы мен ширақтығының және зейін қоюйының төмендеуіне, көріп қабылдауының қиындауына, қажуға, жұмыс кезіндегі абайсыздыққа алып келеді, осыған байланысты жарақаттану қаупі де өседі.

Кәсіпорындарда өндірістік жарақаттанудың алдын алу үшін өндірістік үрдісті, еңбек іс әрекеттерін зауыт ішілік көліктерді, көпір крандар конвейерлер мен транспортерлер және т.б. түрінде тегіс автоматтандыру және механикаландыру керек. Механикаландыру және автоматтандыру жарақаттануды төмендетудің ең бір радикалды шара бірі болып табылады.

Сонымен бірге еңбек үрдісін, жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыру, машиналар мен қондырғылардың қауіпті жерлерін сенімді түрде қоршау, тек қауіпсіз жұмыс жағдайында ғана механизмді іске қосатын блоктау жүйесін қолдану да аса маңызды.

Жарақаттанулар дамуының алдын алатын міндетті шарттарының бірі жұмысшылардың қауіпсіздік техникасы сұрақтары бойынша сауаттылығы, үнемі жеке басты қорғайтын заттарды қолдану жатады. Бұл тұрғыда жаңадан келгендерге қауіпсіздік техникасы жөнінде жұмысқа міндетті түрде кіріспе нұсқаунама, сондай-ақ жұмыс істеушілерге кезеңдік нұсқаунама жүргізіп тұру айтарлықтай рөл атқарады. Жұмысшылар арасында цех дәрігерлері, орта медицицналық қызметкерлер жүргізетін санитарлық-ағарту жұмыстарының да рөлін кемітпеу керек. Дәрістер оқу, сұқпаттасу, жарақаттанулар жөніндегі материалдармен көрмелер ұйымдастыру, жарақаттанудың алдын алу жөнінде бойынша көрнекі білім алуына мүмкіндік береді.

Медицина қызметкерлері кәсіпорын әкімшілігімен, кәсіподақ және қоғамдық ұйымдармен, СЭБ мекемелерімен бірлесіп жұмысшылардың еңбек және тұрмыс жағдайларын сауықтыру, жарақаттанулардың алдын алу жөнінде шаралар жоспарын жасауы тиіс, өндірістік жарақаттану мен уланудың себептерін тексеруге қатысуы керек, қауіпсіздік техникасы ережелерінің сақталуына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек жағдайына, жұмысты ұтымды етуге, жұмыс орнының ұйымдастырылуына бақылау жүргізуі тиіс.

XII- ТАРАУ. РАДИАЦИЯЛЫҚ ГИГИЕНА

1. Иондаушы сәулеленулер және олардың сипаттамасы

Өндірістік орта жағдайында және күнделікті тіршілік етуі барысында, адам ағзасына ультракүлгін, инфрақызыл, лазерлік, оптикалық және радиожиілік диапазондарындағы электромагниттік сәулеленумен қатар, иондаушы (иондандырғыш) сәулеленулер (ИС) де әсер етуі мүмкін.

Рентген сәулеленуінің және радиактивті ыдыраудың ашылуымен қатар адам бір уақытта - иондаушы сәулеленудің зақымдаушы әсерінен қорғану туралы мәселеге кездесті.

XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың бірінші жартысы ИС-ге байланысты көрнекті жаңалықтар ашылуымен есте қалды:

- 1895 ж Вюрцбург университетінің физика ғылымының профессоры Вильгельм Конрад Рентген қатты денелерден өтетін, ауада бірнеше метрге таралатын қабілеті бар Х- сәулеленуді ашты. Кейін бұл сәулеленулер рентген сәулелері деп аталды, ал адамзат тарихындағы бірінші рентгенограмма Рентгеннің әйелі – Бертаның қол ұшының бейнесі болды;

- 1896 ж Анри Беккерель уранның өздігінен көзге көрінбейтін сәулелер шығаратынын байқады. Бұл құбылыс белсенділік деп, ал сәулеленудің өзі – иондаушы сәулелену деп аталды;

- 1899 ж француз физигі Пьер Кюри және оның әйелі, Польшаның көрнекті ғалымы Мария Склодовская-Кюри радий мен полонийдің белсенділік қасиетін ашты. Пьер Кюри радийдің әсерін өз қолының терісінде зерттеді, ал Мария Склодовская-Кюри зерттеу үрдісі кезінде ол затты және зертханалық ыдысты жиі қолында ұстады. Олардың ғылыми қол жазбаларының радиация деңгейі қазіргі уақытқа дейін үлкен екені белгілі;

- 1899 ж көрнекті ағылшын физигі Эрнест Резерфорд белсенді заттардың (РЗ) ыдырауы кезінде шығатын альфа- және бета-сәулеленулерді ашты. Мұнан әрі қарай ол РЗ-нің ыдырау теориясын құрды, ал одан кейінгі жылдарда азот атомдарын альфа – бөлшектерімен сәулеленуге ұшыратқанда оттегі атомдары пайда болатыны байқады, яғни алғаш рет жасанды ядролық айналымдардың мүмкіндігі ашылды.

- 1930 ж бериллий, литий және бордың ядроларын бомбалау (сәулеленумен әсер ету) кезінде протондармен қатар сәулеленудің өзгеше белгісіз түрі пайда болатыны анықталды, оны алғашында бериллий сәулелері деп атап, кейін ағылшын физигі Дж. Чедвик және онымен бір уақытта осы сәулеленуді зерттеген Фредерик Жолио-Кюри, олардың бейтарап бөлшектер күйінде болатынын көрсетіп, нейтрондар деп атады;

- 1935 ж Ирэн Кюри және Фредерик Жолио-Кюри жасанды белсенділік саласында жаңалықтар ашты;

1928 ж Стокгольмде болған радиологтардың II Халықаралық конгресінде рентген сәулелері мен радий сәулелерінен қорғау жөнінде Халықаралық комиссия құрылды, ол 1950 жылы радиациядан қорғау жөніндегі Халықаралық комиссия (РҚХК) деп қайта аталып, халықтың әр түрлі санаттарының сәулелену әсеріне ұшырауының рұқсат етілген деңгейлері бойынша ұсыныстар дайындауда маңызды роль атқарады.

Сонымен, иондағыш сәулелену – бұл, затпен өзара әрекеттескен кезде, заттың атомдары мен молекулаларының иондануына және қозуына әкеп соғатын сәулелену. Иондаушы сәулеленулер өзінің физикалық табиғатына байланысты электромагниттік (фотондық) және корпускулярлық (бөлшектер) болып бөлінеді.

ИС-тің бірінші тобына энергиясы жоғары рентген және γ-сәулеленулері жатады. Физикалық қасиеттері бойынша, рентген және γ-сәулелері арасында негізінде айырмашылық жоқ. Фотондық сәулеленудің шығу тегіне байланыссыз, энергиясы олардың 250 кэВ дейін болған кезде, олар рентген сәулесіне, ал 250 кэВ – тан жоғары болғанда, гамма- сәулеленуге жатады.

Егер, ИС-тің бұл түрлерінің шығу тегіне келсек, сәулеленудің тежелулік және характеристикалық(характеристические) деп аталатынтүрлерге бөлінетінін айта кету керек. Тежелулік сәулелену жылдамданған зарядталған бөлшектердің (электрондардың) атом ядроларының электрлік өрістерінде тежелуі кезінде пайда болады. Характеристикалық сәулелену электронның сыртқы орбиталарының бірінен ішкі орбитада пайда болған бос орынға өтуі кезінде пайда болады. Негізінен, тежелулік және характеристикалық сәулеленуді рентген сәулелеріне, ал ядролардың өзгеруі кезінде пайда болатындарын – гамма-сәулеленуге жатқызады. Мұндай бөліну кезінде рентген және γ- сәулелерінің спектрлері бірінің спектрін бірі жабады.

ИС-тің екінші тобына, яғни, корпускулярлық сәулеленулерге, кеңістікте жоғары жылдамдықпен қозғала алатын және атомдардың иондануымен қозуын тудыратын, кинетикалық энергиясының қоры үлкен, зарядталған бөлшектер жатады. Бұл топқа электрондар мен позитрондар (β-бөлшектер), протондар (сутегі ядролары), дейтрондар (дейтерий ядролары), α-бөлшектер (гелий ядролары) және ауыр иондар (басқа элементтердің ядролары) кіреді. Бұлардан басқа, корпускулярлық сәулеленуге заряды жоқ нейтрондар және теріс зарядты мезондар жатады.

Иондаушы сәулеленудің әр түрлі түрлері - белгілі бір иондағыштық және енгіштік қабілетімен сипатталады.

α-бөлшектерінің иондандырғыш қабілеті үлкен, енгіштік қабілеті аз, ауада өтетін жолының ұзындығы 3 см – 11 см, ал адам ағзасының тіндерінде – бірнеше микронды құрайды. Д. И. Менделеев кестесінің 83 қатарынан (висмут-83) бастап, табиғи белсенді изотоптар альфа–белсенділікке ие. Жоғарыда келтірілген қасиеттеріне байланысты, альфа–сәулесін сәулелендіретіндер сыртқы сәулеленуге ұшырататындар ретінде мүлде қауіпсіз, бірақ ағзаға түскен кезде (ингаляциялық жолмен, тағам өнімдерімен, сумен) аса қауіпті.

Бета-сәулесін сәулелендіретіндер жеңіл элементтер арасында да, ауыр элементтер арасында да кездеседі. β-сәулеленудің иондағыш қабілеті, альфа-сәулеленуге қарағанда төмен, бірақ енгіштік қабілеті жоғары. Бета-бөлшектердің ауада өтетін жолының ұзындығы 10 м – 15 м, ал ағза тіндерінде – бірнеше миллиметрді құрайды.

Рентген және γ-сәулелері қасиеттері бойынша бірдей. Рентген және гамма-кванттардың ауада өтетін жолдарының ұзындығы жүздеген метрмен, ал биологиялық орталарда – ондаған метрмен есептеледі. Бұл сәулеленулердің иондағыш қабілеті жоғары емес, бірақ олардың енгіштік қабілеті жоғары болғандықтан, нысанның терең жатқан бөлігіндегі заттыңатомдарымен әсерлесе алады.

Аталған иондаушы сәулелену түрлерінің «иондандырғыш қабілеті» бойынша келесі арақатынастары белгілі:

α: β: γ = 10000: 100: 10;

сондай-ақ, «енгіштік қабілеті» бойынша:

α: β: γ = 10: 100: 10000.

Нейтрондық сәулелену ядролық реакторларда - уран, плутоний ядролары ның бөлінуі үрдісінде пайда болады. Заряды болмағандықтан, нейтрондардың енгіштік қабілеті жоғары. Олардың қауіптілігі: нейтрондар тұрақты атомдардың ядроларына оңай еніп, оларды радиобелсенді етеді, нәтижесінде туындаған радиация пайда болады. Нейтрондардың бұл қасиеті жасанды радиобелсенді изотоптар алуда қолданылады.

Иондаушы сәулеленуді сипаттау үшін, сондай-ақ, «сәулеленудің энергиясы» деген түсінік қолданылады. Сәулеленулердің енгіштік қабілеті олардың энергиясына байланысты. Сәулеленудің энергиясыэлектрон-вольтпен (эВ) көрсетіледі. 1эВ – бұл электрондардың, айырмашылығы 1 вольт, электр өрісі арқылы өткен кезде алатын энергиясы. Бұл өлшем бірліктің туындылары:

1 килоэлектрон – вольт (КэВ) = 1 х 10³ эВ;

1 мегаэлектрон – вольт (МэВ) = 1 х 10⁶ эВ.

Иондаушы сәулелену энергиясы жүздеген КэВ-тен бірнеше ондаған МэВ-ке дейін өзгеріп отырады.

ИС тіркеу әдістері. Иондаушы сәулеленулер заттармен (иондану, атомдардың қозуы, екіншілік сәулеленудің пайда болуы және т.б.) әрекеттесуі кезінде жүретін, өзіне тән физикалық үрдістер бойынша өлшенеді және анықталады. Барлық жағдайда да, иондануы немесе сонымен байланысты екіншілік эффектілері тіркеледі. Иондану эффектісін тікелей тіркеуге негізделген әдісі иондандыру (ионизационный)әдісі деп аталады.

Ионданудың екіншілік эффектілері фотографиялық, люминесценттік, химиялық және басқа да әдістердің көмегімен өлшенуі мүмкін.

Иондаушы сәулеленуді тіркеудің фотографиялық әдісі, олардың, көрінетін жарыққа ұқсас, фотоэмульсияны қарайтатын қасиетіне негізделген. Бұл әдіс корпускулалық сәулеленудің сыртқы ағындарын өлшеу үшін, кванттық сәулеленулердің дозаларын анықтау үшін, белсенділікті және оның әр түрлі нысандарда таралуын зерттеу үшін қолданылады.

Аралас ағындар болған жағдайда (β-, γ- сәулеленулер және басқалар) әр түрлі сәулеленудің әсерінен қараю тығыздығын жеке-жеке тіркеу үшін пленкаларды көп жолдыкассетаға салып қояды.

Фотографиялық әдісті нейтрондарды тіркеу үшін де қолдануға болатынын айта кету керек. Бұл кезде фотопленка нейтрондардың кадмий сүзгісімен өзара әсерлесуі кезінде пайда болған қайта берілетін протондар д ы тіркейді. Бұл сияқты өлшеулерге арнайы қалың қабатты («ядролы») эмульсиясы бар пленкаларды таңдап алады.

Тіркеудің сцинтиллялық әдісінде негізгі роль атқарындар иондаушы сәулеленудің әсерінен пайда болатын қозған атомдар мен молекулалар. Қозған атомдардың негізгі (бастапқы) жағдайына өтуі жарықтың жарқ етуімен жүреді. Иондағыш сәулеленудің кейбір заттардан жарық (сәуле) шығаратын қасиеті сәулеленуді тіркеу үшін қолданылады. Осы қағидаға негізделген детекторлар сцинтилляциялық есептегіштер деп аталады. Сцинтилляцилық детекторлар, көбінесе α-, β- және γ-сәулеленуді тіркеу үшін қолданылады.

Соңғы жылдарда иондаушы сәулелену әсерінен кейбір қатты денелерде жүретін ерекше физикалық құбылыстарды пайдалануға негізделген дозиметрия әдістері дами бастады. Бұл құбылыстың мәні мынада: иондаушы сәулеленудің әсерінен қатты денеде (люминофорда) сіңген энергия жиналады, бұл энергия люминофорды қосымша қоздырған кезде босап шығуы мүмкін. Қосымша қоздырудың түрлеріне байланысты люминесценцияның келесі әдістерін ажыратады: радиофотолюминесценция (алдын ала сәулеленуге ұшыратылған затты жарықпен қоздыру); радиотермолюминесценция (алдын ала сәулеленуге ұшыратылған затты қыздыру) және хемилюминесценция (химиялық реакциялар кезінде бөлінетін энергияның әсерінен қозуы).

2. Радиациялық гигиенаның пайда болуы мен дамуының негізгі алғы шарттары, оның бағыттары мен міндеттері

Дата добавления: 2014-12-11 | Просмотры: 1145 | Нарушение авторских прав