АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Каталепсия

Кататониялық қозу – мағынасыз, мақсатсыз қозу, кейде моторлы сипат алады. Науқас қимылдары біртекті және қыртыс астылық гиперкинездер болып табылады; агрессивті, импульсивті әрекеттер, эхопраксия, негативизм байқалуы мүмкін. Беттің кейпі жиі қалыпқа сәйкес келмейді; кейде парамимия байқалады: беттің жоғарғы бөлігі мимикасы қуанышты көрсетеді, көзі күлімсірейді, ал аузы ызалы, тістеніп алған, еріндері қатты қапсырылған, кейде керісінше болады. Кейде мимикалық ассиметрия байқалады. Ауыр жағдайда сөйлеу жоғалады, мылқау қозу жағдайы бақыланады немесе науқас ырылдайды, мыңғырлайды, үзік-үзік сөздер, буындар, дауысты дыбыстарды айтады. Кейбір науқастард тоқтаусыз сөйлеу бақыланады. Бұл кезде сөз оғаш, жоғары жұпты, сөздік стереотипиялар, эхолалия, сөз үзілуі, вербигерация – бір сөзді екінші сөзге мағынасыз қаптастыру байқалады. Кататониялық қозудан ступорлы жағдайға немесе ступордан қозу жағдайына ауысу мүмкін.

Кататонияны люцидті және онейроидты түрлерге ажыратады. Люцидті кататония кезінде сана күңгірттенбейді, негативизмді ступор, сіресу немесе импульсивті қозу байқалады. Онейроидты кататонияда сана онейроидты күңгірттенеді, сасқалақтаумен кататониялық қозу немесе

Кататониялық қозуы бар науқас

балауыздық иілгіштікпен ступор күйі көрінеді. Кататониялық синдром жиі шизифрения кезінде, кейде - эпилепсия немесе экзогенді - органикалық психоздар кезінде диагностикаланады.

Гебефрениялық синдром шығу тегі мен көріністері жағынан кататонияға ұқсас. Қимыл-әрекеттің, сөздердің мәнерлілігімен, оғаштығымен, алаңғасарлықпен сипатталатын қозу. Көңілділік, қисаңдау және әзілдері қоршаған ортадағы адамдарда көңілділік туыдрмайды. Науқастар келемеждейді, гримасалар жасайды, бала тәрізді сөйлейді, аунайды, билейді. Кататония мен гебефрения арасында ауысулар байқалады. Жасөспірімдерде баяу ағымды шизофрения шеңберінде кейде гебоидтылық – алаңғасарлық, жүріс-тұрыс дөрекілігі қалдықтарымен, әуестік бұзылыстарымен және ассоциальды тенденциямен көрінетін толық дамымаған гебефрениялық жағдай диагностикаланады.

Геберфрениялық қозу

Алаңғасарлықпен науқастың бос көңілшектігі

Бұзылған сана синдромдары

Сана - қоршаған ортаны бейнелеудің, адамның сыртқы әлем және өзі жөнінде білімінің жоғарғы формасы. Сана тек адамзатқа тән, ол қоғамдық тұрмыстың және адамдардың ұжымдық еңбектік қызметінің тарихи дамуы нәтижесінде пайда болады. Біз тек сана арқылы қоршаған ортаны түсініп, әр түрлі әрекеттерімізді болжап, оның маңызын, мақсатын түсініп, біле аламыз. Осылайша, сана біздің психикалық қызметіміздің жеке саласы бола алмайды. Фокустағы сияқты, санада адам психикасының белсенділігі және оның әртүрлі мәні концентрацияланады. Сана айқындылығын жеке психикалық салалар түрінде емес (қабылдау, ойлау т.б.), жалпы, бүтін психикалық акт ретінде бейнелеу көрсетеді. Сондықтан галлюцинация, сандырақ, жабысқақтықтар және т.б. түріндегі психикалық бұзылыстарды, оларда бұзылған сана элементтері бола тұра заттық сана патологиясына жатқызбайды. Сана белсенділігінің өзгерістеріне деперсонализация және дереализация сияқты күрделі интеграцияланған бұзылыстар сезімтал болып табылады. Бұл өзгерістерді рецепторлық және интрапсихикалық бұзылыстар шекарасындағы патологияға жатқызады, және «өзінді сана бұзылысы» түсінігінде біріктіреді. Бұл өмірде дереализация деперсонализацияның бір түрі болып табылады, нақтырақ айтқанда аллопсихикалық деперсонализация: қоршаған ортаның жаттануы, шынайы емес қабылдануы. Соматопсихикалық деперсонализация (өз денесінің немесе бөліктерінің бөтенденуі) және аутопсихикалық деперсонализация (өз ойларының, сезімдерінің, қозғалыстарының, әрекеттерінің, өзіндік Меннің бөтенденуі).

Бұзылған заттық сана критерийлеріне мыналар жатады:

1) шындық өмірден ажырау, қоршаған ортадағы құбылыстарды дұрыс қабылдау мүмкінсіздігі немесе оларды фрагментарлы бейнелеу;

2) уақыт, орын, өзіндік тұлға бойынша бағдарлау бұзылысы;

3) ойлау анық еместігі, ситуацияны толық, дұрыс қабылдай алмау;

4) осы шақ оқиғаларының бөліктік немесе толық амнезиясы.

Сананың барлық бұзылыстарын екі топқа бөлуге болады:

1) Сана деңгейінің толық өшу дәрежесіне дейін төмендеуі,

2) Сана күңгірттенуі.

Бірінші топқа есеңгіреу, кома, сопор жатады, екінші топқа - делириоздық, онейроидты, аментивті сана бұзылыстары жатады. Күңгірттенген сана жағдайының ерекшелігі продуктивті психопатологиялық симптомның бірге жүруі болып табылады (иллюзиялар, галлюцинациялар, сандырақ т.б.). Сана бұзылуының бірінші тобында психикалық қызмет әр түрлі дәрежеде қиындайды.

Есеңгіреу - психикалық үрдістердің кедейленуімен және психиканың патологиялық өнімінсіз сана белсенділігі төмендеуінің жеңіл дәрежесі. Бұл жағдайда барлық сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдау табалдырығы жоғарылайды және жауап реакциясының жасырын (латентті) кезеңінің ұзақ болуы тән, нәтижесінде науқас тек күшті тітіркендіргіштерге жауап береді, айналадағы құбылысты қиыншылықпен, толық емес қабылдайды. Ойлау қабілеті қиындаған, науқас тек жеңіл сұрақтарды, оны бірнеше қайталағанда түсінуге қабілетті, жауаптары толық емес, біртекті, жұпыны. Айналадағы құбылыстарға қатыспаушылық, тежелу, жиі ұйқышылдық (сомнолентті жағдай) жағдайы болады. Түс көру болмайды, бағдарлау әртүрлі дәрежеде өзгерген. Есеңгіреу кезіндегі жайттарды еске түсіру қиын, үзікті немесе мүлдем еске түспейді.

Есеңгіреудің бастапқы көрінісі обнубиляция болып табылады, бұл кезде сана біресе айқындалып, біресе қарауытады.

Жағдайдың ауырлау дәрежесіне қарай есеңгіреу сопорға немесе комаға ауысады. Сопор кезінде аурумен сөйлесу мүмкін емес, бағдарлаудың барлық түрі бұзылған, тек күшті тітіркендіргіштерге қимылдық және мимикалық реакциялар сақталады. Кома кезінде сана және сыртқы тітіркендіргіштерге реакция жоқ. Есеңгіреу, сопор, кома кез-келген соматикалық және психикалық ауруларда дамуы мүмкін. Психиатриялық практикада бұл жағдай эпилепсия ұстамасынан кейін, электротырысулық және инсулиндік-шокты терапиясын қолданғанда бақыланады.

Делирий – сананың жедел пайда болатын күңгірттенуі. Бұл кезде уақыт және орын бойынша бағдарлау бұзылса да, өзіндік тұлғасын бағдарлау сақталады, иллюзиялар, сахна тәрізді көру галлюцинацияларының ағынымен, аурудың күрт қозуымен, бұл жағдайдан шыққаннан кейін бөліктік амнезиямен көрініс береді.

Делирийдің үш сатысын ажыратады. Бірінші сатысы гиперестезиямен (әсіресе есту, көру анализаторлары саласында), көңіл-күйдің өзгеруімен (сөзшеңдікпен көтеріңкі көңіл-күйден қорқынышпен, шошынумен үрейлі күйге дейін), әртүрлі айқын елестер ағыны түрінде естеліктердің жандануымен, бір орында жай таппаумен сипатталады. Делирийдің алғашқы симптомдарының бірі ұйқы бұзылуы болып табылады. Әртүрлі қорқынышты түстерден шошып ояну нәтижесінде ұйқы бұзылады. Екінші сатысында ауру көрген түсі мен шындықты ажырата алмайды, айналасындағы құбылыстарды иллюзия түрінде қабылдайды, қозу күшейеді. Үшінші сатысында, делирийдің ең жоғарғы шегінде, шындық өмір түгелдей галлюцинаторлық бейнелермен, сандырақтық оқиғалармен (жедел сезімдік және бейнелік сандырақ) алмасады, осының барлығы шынайы кеңістіктен қабылданады өтіп жатқан құбылыстардың кейіпкері науқастың өзі болып табылады.

Мазасыздық жедел аффективті-қанық қозу жағдайымен алмасады, оның мазмұны сандырақ тематикасымен анықталады: ашу-ыза, қорқыныш жағдайында науқас әлдекімге шабуыл жасайды немесе өз басын сауғалайды, жасырынады, қашуға тырысады. Науқастың патологиялық күйзелістері мен аффективті жағдайы және жүріс-тұрысы арасында гармониялы бірлік бар. Жағдай түнге қарай ауырлай түседі, ал күндіз сананың біршама айқындалу кезеңдері болады. Делирийден шығу жиі критикалы сипатта, ұйқы кезеңінен кейін болады. Болған оқиғалар жөнінде естеліктер толық емес, үзінді түрінде болады.

Делирийдің аса ауыр түрінің варианттары кәсіптік делирий немесе мусситирлеуші делирий болып табылады, бұл варианттары үшінші сатысынан кейін дамиды. Кәсіптік делирийде науқас күйзелісі мен қимыл-әрекеті өзінің мамандығына, қызметіне байланысты болады. Науқас өзін күнделікті қызмет жағдайында тұрмын деп ойлап, мамандығына байланысты әртүрлі сөздер айтып, қимылдар жасайды. Ауыр соматикалық ауруларда пайда болатын мусситирлеуші делирий кезінде қозу төсек деңгейімен шектеледі, қимылдар «тартқылау» және қармау түрінде көрінеді. Науқас үздіксіз, бәсең дауыспен, түсініксіз сөздерді айтады, үстінен көрпені ысырады, аяқтарын мағынасыз қозғалтады. Бұл жағдай бұдан әрі коматозды жағдайға ауысып, өліммен аяқталуы ықтимал.

Делирийді (мусситирлеушіден басқасын) экзогенді типтегі қатерсіз реакцияға жатқызады. Делирий соматикалық, инфекциялық ауруларда, бас-ми жарақаттарында, мидың қантамырлық патологиясында дамуы мүмкін. Алкогольді делирий өзіндік нозологиялық форма болып табылады.

Онейроид жағдайындағы науқас

Онейроид – бағдарлау және өзіндік сана бұзылысымен, фантастикалық күйзелістермен және елестермен, субъективті әлемде қабылданатын көріністермен және кататониялық симптоматикамен бірге жүретін түс тәрізді, сананың қиял тәрізді күңгірттенуі. Психипатологиялық өнім молдығы, анықтығы, галлюцинаторлы және сандырақтық жағдайлардың динамикалылығы мен ауқымдылығы арасында диссоцияция жүреді және бір жағынан, науқастың аң-таң келбетпен бір қалыпта тұрып қалуы немесе біртекті кататониялық қозу жағдайында болуы – екінші жағынан. Галлюцинациялар, псевдогаллюцинациялар және сандырақ шынайылықпен араласып, науқас және айналасындағы адамдар қатысушылар болып есептеледі. Науқас атомдық соғыс, әлем күйреуі, өзге планеталарға, басқа дәуірге орын ауыстыру күйлерін кешеді (фантастикалық сандырақ). Онейроидтың бастапқы кезеңіне аффект тұрақсыздығы тән, ұйқы бұзылады, есімнен адасып кетемін деген қорқыныш пайда болады, дереализация, деперсонализация және абдырау күшейе түседі. Сахналау және интерметаморфоза сандырағы дамуы мүмкін. Сана күңгірттенуінің жоғарғы шегінде өзіндік тұлғасына қатысты қос бағдарлау, депрессия немесе экстаз жағдайы көрініс беруі мүмкін. Өте ауыр жағдайда науқас қоршаған ортадан ажырап, жауап бермейді, шынайылықты қабылдауды тоқтатады, сана толығымен паталогиялық өніммен жауланады. Онейроидтан шыққан кезде бөліктік естеліктер болады: біршама толығырақ және ретті түрде есте сақтағандары – субъективті құбылыстар, жеткіліксіз немесе толық жойылған - шынайы құбылыстар болып табылады. Науқастық фантастикалық күйзелістермен бірге және болған жайттардың есте толық сақталуымен қоршаған ортаны толық формальды бағдарлау жағдайлары кездескен – бағдарланған онейроид. Онейроид жиі кезеңдік шизофрениямен, осы аурудың өзге формаларының өткір сатыларында дамиды; кейде инфекциялық, соматикалық, интоксикациялық, эпилепсиялық психоздарда кездеседі.

Аменция – кеңістікті, уақытты, жеке басын бағдарлау бұзылуымен, шындықты түсіну қабілетінің жоғалуымен және осы кезеңнің толық амнезиялануымен жүретін сананың терең күңгерттенуі. Аментивті күй ауыр соматикалық және психикалық зорығу, қажу фонында (сепсис, авитаминоз, ашығу) дамиды, ұзаққа созылады (апталар және айлар) және болжамы нашар. Ағымдағы оқиғаларды түсіну қабілеті жоғалады, оларды біріктіріп қабылдай алмайды алмайды. Сағатқа қарай отырып, оның тілдерін дұрыс көріп отырса да, уақытты айта алмайды. Сөздері байланыссыз, қозу шеңбері аз кеңістікті алады, мағынасыз, хаосты және бас, аяқ-қолдарын қозғалтумен көрінеді. Аффективті көріністер өзгермелі, иллюзиялар, жеке галлюцинациялар, кататониялық бұзылыстар болуы мүмкін.

Қарауытқан жағдай – терең сана бұзылысының әртүрлі ұзақтықтағы пароксизмдері, қабылдау шеңберінің кенеттен тарылуымен, осы шеңбер деңгейінде күрделі әрекеттер жасау мүмкіндігімен, қоршаған ортаны бағдарлау бұзылысымен және осы кезеңнің толық амнезиясымен жүреді. Қарауытқан жағдайларға амбулаторлық автоматизм ұстамалары жатады, бұл уақытта сана бір сәтте жоғалып, науқас автоматталған, сырттай көзге дұрыс көрінетін әрекеттерін жалғастыра Аментивті қозу береді: көшеде жүру, транспортты қолдану, қағаз бетіне қаламсаппен жазу, киім тігу. Есін жинаған кезде, ол өзінің таныс емес көшеде не істеп жүргенін білмейді, өз іс-әрекеті нәтижесіне таң қалады, не болғанын есіне түсіре аламайды. Амбулаторлық автоматизмнің ұзағырақ түрі транс деп аталады: науқас бөтен қалаға кетіп қалады, саяхат жасайды, басқа жұрттың көңілін аударатындай әрекет жасамайды. Балалық және жасөспірімдік шақта сомнабулизм («лунатизм») жағдайлары болуы мүмкін – түнгі ұйқы кезінде өте күрделі автоматтандырылған қимылдар жасау. Сана қарауытуы жағдайындағы науқас әрекеттерін басқаратын елестер шеңбері дертті өнімдерден тұрады – галлюцинация, сандырақ, жедел қорқыныш және ашу аффекті. Мұндай жағдай күтпеген жерден айналадағыларға мотивсіз шабуылдармен, қатігездікпен кісі өлтірумен, ызалы қозу жағдайымен көрінеді. Қарауытқан жағдайдан шығу оның басталуы тәрізді кенеттен болады.

Сананың қарауытқан бұзылыстары эпилепсиялық ұстамалардың эквиваленті болып табылады және тырысуларға бейім адамдарда пайда болуы мүмкін – эпилепсияда, бас миының органикалық патологиясында.

Ұстамалар

Ұстамалар – кенет дамитын, қысқа уақыттық, қайталануға бейім, сана бұзылысымен, тырысулармен немесе басқа да еріксіз қозғалыстармен және вазовегативті реакциямен көрінетін ұстамалар.

Үлкен эпилепсиялық ұстама (grand mal) – бір сәтте сананың толық жоғалуымен және кенеттен құлаумен жүретін генерализацияланған тырысулық ұстама. Ұстаманың алдында бірнеше сағат немесе бір-екі күн бұрын жалпы әлсіздік, бастағы ауырлық сезімі, көңіл-күй өзгерісі, еңбекке қабілеттілік төмендеуі тәрізді хабаршы белгілері байқалады. Кейде ұстама аурадан басталады, ол грек тілінен аударғанда «леп есу» деген сөз. Аура сенсорлы болуы мүмкін, ол ауаның жеңіл қозғалысы, желдің есуі, галлюцинаторлы бейнелерді қабылдау, психосенсорлы, дереализациялық және деперсонализациялық бұзылыстармен жүреді, және моторлы болуы мүмкін, бұл кезде стереотипті автоматтандырылған қозғалыстар көрінеді, вегативтік аура вазомоторлық және секреторлы бұзылыстармен көрінеді, психикалық аура аффективті, сандырақтық және басқа көріністермен бірге күрделі күйзелістермен өтеді. Аураны санының ерекше жағдайларына жатқызады, бұл кезде науқас болып жатқан оқиғаларды ішінара түсінеді, өзінің іс-әрекетін бақылай алады, мысалы, құлап бара жатып, денесін жарақаттамас үшін жата қалу. Аура бірнеше секундқа созылады, бірақ ұмытылмайды, тіпті есінде толығымен анық сақталуы мүмкін.

Тырысулық ұстама басталған уақытта барлық көлденең жолақты бұлшық еттердің тоникалық кернелуіне байланысты науқас «шалынған» тәрізді құлайды – бұл ұстаманың тоникалық фазасы. Дене керіледі, қол-аяғы жазылады, өйткені жазғыш бұлшық еттер күші басым болады. Тыныс алу бұлшық еттерінің жиырылу нәтижесінде кеуде қуысынан, спазмдалған дыбыс тесігінен ауа күшпен шығады да, ұстаманың басында осындай науқастарға тән айқайы шығады. Ауыз бірнеше секунд бойына ашық болады, сонан соң тістері сақылдап, тілі мен ұрты шайналады. Көз бұлшық еттерінің жиырылуы нәтижесінде көздері аларып, айналады. Тоникалық фаза 15-30 сек. созылады, артынан клоникалық фазаға ауысады, ол 20-40 сек. созылады. Бұлшық еттердің тырысулық жиырылуы босаңсу жағдайымен алмасып тұрады, науқас «ұрылып» «соғылады». Тіл бұлшық еттерінің тырысулық жиырылуы нәтижесінде сілекей көбіктенеді де ауыз арқылы сыртқа шығады, кейде қанға боялып, алқызыл түсті болып шығады. Клоникалық фаза кезінде еріксіз несеп, нәжіс немесе ұрық шығару болады. Құрысудың барлық кезеңі бойына науқас дем алмайды, тері жабындысы, әсіресе бет терісі бозарудан қою көк және қара-көк түске дейін ауысады. Құрысу аяқталғаннан кейін бірнеше минутқа дейін комотозды жағдай бақыланады, артынан – жиі ұйқы жағдайына ауысатын есеңгіреу жағдайы бақыланады. Құрусудың барлық кезеңі есте қалмайды, кейде ретроградты амнезия болады.

Кіші эпилепсиялық ұстама (petit mal) – кенеттен қысқа уақытқа сана сөнуімен тырысусыз ұстама, бұл уақытта науқас құламайды, бастапқы қалпында қалады. Ұстама бірнеше секундқа созылып, толығымен амнезияланады.

Үлкен және кіші эпилепсиялық ұстамалар генуиндік және симптоматикалық эпилепсияның клиникалық көрінісін құрайды.

Джексон ұстамасы – бір жақтық тырысулық ұстама, анық сана жағдайында бір қол немесе аяқта пайда болып, дененің бір жартысына генерализацияланады. Ұстаманың жоғарғы шегінде сана күңгірттенуі мүмкін. Мұндай ұстама бас миының органикалық зақымдануының белгісі.

Невротикалық синдромдар

Невротикалық синдромның ерекшелігі бұзылыстар деңгейінің терең еместігі болып табылады, мұнда тек астениялық, аффективті симптомдар және невротикалық (обсессивті, фобиялық, истериялық, сандырақсыз ипохондриялық) бұзылыстар жатады. Бұл паталогияның айырмашылығы психикалық бұзылыстардың парциальдылығы, оларға деген сыни көзқарастың болуы, дертті түсіне білу, қоршаған ортаны адекватты қабылдау және психикалық функцияның әлсіздігімен бірге жүретін мол соматовегативті симптоматика. Невротикалық синдромдар құрылымында заттық сана бұзылыстары, сандырақ идеялар, галлюцинациялар, деменция, маниакальды жағдай, ступор, қозу болмайды. Нағыз невротикалық бұзылыстар кезінде тұлға қасиеті сақталады. Сонымен қатар, қоршаған орта зиянды әсері тұлға, оның реакциялары, оның әлеуметтік болмысы арқылы іске асады. Көрсетілген барлық ерекшеліктер осы бұзылыстарды норма мен патология, соматикалық және психикалық аурулар арасындағы шекарада орналасқан шекаралық психикалық патология деп квалификациялауға мүмкіндік береді.

Әрбір невротикалық синдромдардан сәйкес невроздың клиникалық көрінісі қамтылады. Алайда әрбір невротикалық синдром психоз шеңберінде анықталуы мүмкін – психопатологиялық симптоматиканың әлсіз күрделенуі жағдайында. Бұл жағдайларда олар невроз тәрізді деп аталады.

Неврастениялық (астениялық) синдром тітіркенген әлсіздікпен сипатталады. Ішкі тежелудің туа және жүре пайда болған жетіспеушілігінде қозу ешнәрсемен шектелмейді, ол тітіркенгіштікпен, шыдамсыздықпен, зейін әлсіздігімен, ұйқы бұзылуымен көрінеді. Астенияның гипер және гипостениялық түрлерін ажыратады. Гиперстениялық астенияда қоздыру үрдісінің қалыптылығы, тежеу үрдісінің әлсіздігі эксплозивті реакцияларға бейімділікке ықпал етеді. Гипостениялық астенияда тек тежеу үрдісінің ғана емес, қозу үрдісінің де әлсіздігі көрінеді: ой жұмысы және физикалық жүктеме кезінде аса шаршағыштық, еңбекке қабілетінің төмендеуі, өнімсіздік, есте сақтаудың нашарлауы.

Бұл жағдайларға бас ауруы, вегетативті бұзылыстар, сыртқы тітіркендіргіштерге жоғары сезімталдық қосылады.

Обсессивті-фобиялық синдро м әрқилы жабысқақтықтар және фобиялар түріндегі психопатологиялық өнімдермен көрінеді. Бұл кезеңде үрейлену, күдікшілдік, сенімсіздік күшейеді, астенизация белгілері көрінеді.

Ипохондриялық синдром маазмұны бойынша мынадай болады: 1) астениялық, 2) депрессивті, 3) фобиялық, 4) сенестопатиялық, 5) сандырақтық. Невротикалық жағдайда жай, сандырақсыз ипохондрия жөнінде айтылады, ол өз денсаулығына аса көңіл аударумен, оның дұрыстығына күмәнданумен көрініс береді. Науқас өз денесіндегі жағымсыз сезімдерге фиксацияланады, олардың тегі невротикалық жағдайдың өзі және оның нәтижесінде дамыған сомотовегетативті өзгерістер, депрессия және басқа да себептер болуы мүмкін. Науқас әртүрлі мамандарға жиі көрініп, тексеріледі. Зерттеудің жақсы нәтижесі науқасты біраз уақытқа тыныштандырады, бірақ артынан қайта күшейеді, ауыр дерт жөніндегі ойлар оралады. Ипохондриялық симптоматиканың пайда болуы ятрогениямен байланысты болуы мүмкін.

Истериялық синдром – кез-келген ауру симптомдарының жинағы, бұл симптомдар жоғары сенгіштіктің және өз-өзін сендірудің нәтижесі болып табылса, және де эгоцентризм, демонстративтілік, психикалық жетілмеушілік, қиял ойынының басымдылығы және эмоциональды лабильділік тәрізді тұлғалық ерекшеліктерге тән. Бұл жағдай истериялық невроз, тұлғаның истериялық дамуы мен истериялық психопатияға тән.

Психопатиялық синдром

Бұл науқасты әлеуметтік дезадаптацияға алып келетін эмоциональды және еріктік саладағы тұрақты дисгармониялылық, мінез патологиясымен көрініс береді. Бұзылыс таным үрдісіне әсер етпейді. Психопатиялық синдром жоғарғы жүйке жүйесінің туа (психопатиялар) және жүре пайда болған (постпроцессуальды жағдай) өзгерістері нәтижесінде әлеуметтік ортаның белгілі бір жағдайларында түзіледі. Бұл айырмашылықтарды айқындау үшін, шизофрениялық немесе церебральды-органикалық үрдіс нәтижесінде пайда болатын мінез өзгерістерін кейде психопатия тәрізді синдром деп атайды. Психиатрияда бұл патология шекаралық бұзылысқа жатады.

Психопатиялық синдром варианттары психопатияның клиникалық формаларына сәйкес келеді және қозғыш немесе жоғары тежелгіштік сипатымен көрінеді. Бірінші жағдайға эмоциональды ұстамсыздық, ашуланшақтық, даушылдық, шыдамсыздық, тіл табыса алмаушылық, ерік тұрақсыздығы, алкоголь және наркотик қолдануға бейімділік тән. Екінші вариантының ерекшелігі әлсіздік, тұлғалық реакциялардың зорығуы, оның жеткіліксіз белсенділігі, өзін төмен бағалау, күдіктенулерге, сенімсіздікке бейімділік болып табылады.

ТАРАУ

ПСИХИКАЛЫҚ АУРУЛАР КЕЗІНДЕГІ ДИАГНОСТИКА МӘСЕЛЕЛЕРІ

Психиатрияда диагноздың методологиялық негіздері

Ауруды немесе дертті жағдайды диагностикалау - оны дұрыс тану болып табылады. Ауруды танып-білу – бұл сезімдік танымның қарапайым үрдісіне тән тек тану болып табылмайды. Белгілі бір өмірлік тәжірибеміз бар біз қоршаған заттар мен құбылыстарды олардың тек бір белгісі арқылы ғана тани аламыз. Анық тану құбылыстың тек сыртқы табиғатын ғана емес, оның ішкі болмысын терең түсіну болып табылады.

Ауруды танып-білу танымның кез-келген үрдісіне тән көпқырлы қызмет болып табылады. Таным қызметі сыртқы әлем заттары мен құбылыстарын тікелей танудан (сезімдік таным, қабылдау), және таным үрдісі нәтижелерін бекітуге және сақтауға бағытталған тікелей емес таным (рациональды таным, ойлау) және естен тұрады. Осы сатыларға сәйкес диагностикалау жолында біз белгілі бір факттар жинақтаймыз, ауру жөнінде мәліметтер жинап, оның белгілерін жіктейміз, алынған ақпаратты талдаймыз, синтездейміз, салыстырамыз, ортақтастырамыз, қорытынды шығарамыз (диагноз түземіз) және ұйымдастырулық, емдік, профилактикалық тәжірибеде қолданамыз. Осы нәтижелерге байланысты диагностикалық концепцияның дұрыстығын тексеріп отырамыз, толықтырамыз, түзетулер енгіземіз. Осылайша, диагноз түзумен дертті анықтау аяқталмайды: ол кез-келген таным сияқты тәжірбиеге керек және тәжірибе арқылы туындап отырады.

Диагностиканы негіздеуші факттарды біз науқасты әртүрлі зерттеу әдістері - клиникалық және лабораториялық зерттеулер арқылы аламыз. Психикалық (соның ішінде психопатологиялық) акт жүйелі болып табылады. Ол көптеген функциональды деңгейлердің күрделі интеграциясының нәтижесі және жүйке жасушаларында жүретін биологиялық үрдістерді тікелей көрсете алмайды. Сондықтан лабораториялық әдістердің (электрофизиологиялық, биохимиялық т.б.) психикалық ауру диагнозын қою барысында жеке жағдайларда клиникалық зерттеулермен салыстырғанда беретін мәліметі аздау. Сұрастыру және тікелей бақылау әдісі арқылы аурудың белгілері – симптомдары мен синдромдарын анықтап, олардың пайда болу шарттары мен даму стереотиптері туралы, сыртқы биологиялық, әлеуметтік, ем әсерлеріне сезімталдығы туралы, ауру ағымының типі, стадиялары туралы мәліметтер жинауға болады. Сонымен қатар әзірге сандырақтан жабысқақтықты айыратын, баяу ағымды шизофренияны невроздан ажырататын лабораториялық әдістер жоқ. Сау адамның, шизофрениямен немесе неврозбен ауратын науқас қанының биохимиялық анализі, жұлын сұйықтығын зерттеу нәтижелері, электроэнцефалограммасы бірдей көрсеткіш беруі мүмкін. Осыған орай болашақ дәрігерлердің клиникалық ойлауын жетілдіру бойынша жұмыстардың маңыздылығы, осы жұмыстың жоғарғы деңгейін қамтамасыз ету қажеттілігі көрініп тұр.

Клиникалық әдіс артықшылығы, инструментальды әдістердің бағынышты жағдайы психиатрияда диагностиканы субъективизмге кінәлауға түрткі болады. Психиатрияда объективті диогностиканы теріске шығару психикалық ауруды және психиатрияны ілім ретінде жоққа шығару болып табылады. Бұл антипсихиатриялық жағдай бар заңдылықтарды бұрмалайды, диагностикадағы субьективті және обьективті арақатынасты қате көрсетеді. Кез-келген адамға тән таным, егер ол әлемді дұрыс бейнелейтін болса, обьективті болып табылады. Объективті патологиялық үрдісті тану ретінде диагностика формасы бойынша субьективті (өйткені дәрігер санасына тәуелді), ал мазмұны бойынша объективті болып табылады. Диагностикадағы субъективизм жөнінде жеткіліксіз білім, біржақты ойлау, эмоциональды немқұрайлық дәрігердің дұрыс диагноз қоюына мүмкіндік бермеген жағдайды айтамыз. Шынайылықты бұрмалайтын қате диагностика әрқашан субъективті. Объективті қиындықтар (науқасты тексеруге қажет жағдайдың болмауы, дерт көрінісінің күрделілігі және типті еместігі, осы ілім саласындағы даму жеткіліксіздігі және т.с.с.) тек қателікке мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндікті іске асыру үшін дәрігер тұлғасына байланысты субъективті факторлар қажет.

Зерттеу әдістерін субъективті және объективті деп бөлу дұрыс емес. Құралдардың, биохимиялық анализдердің көрсеткіштерін біз сезім мүшелерімізбен қабылдаймыз. Пальпация жасаушы қолдар стетоскоп тәрізді зерттеу құралы болып табылады, б.а. зерттеу қаншалықты «обьективті» болғанымен субьективті фактор қатысуынсыз болмайды. Сонымен қатар, инструментальды әдістерді қолдану нәтижелері, егер зерттеу трафарет тәрізді массалық тәртіпте жүргізілсе көбірек субъективизмге алып келеді. Инструмент дәрігерді науқастан алшақтатады деген пікір бар.

Дертті зерттеу үшін, ауруларды тексеру үшін қазіргі уақытта күрделі және жетілдірілген құралдар қолданылады, бұл ғылымның заманауи жоғары деңгейде дамуына және психикалық аурулардың биологиялық негізінің үдеуіне сәйкес. Шамадан тыс техницизм клиникалық зерттеуден бас тартуға алып келмегені жөн. Диагностикада фактілерді анықтау әдістері шексіз болуы мүмкін, бірақ тану тәсілі біреу ғана - диалектикалық материализм әдісі.

Психикалық аурулар жүйесі және диагнозды шифрлау

Заттар мен құбылыстарды жіктеу, олардың табиғат пен қоғамдағы орналасу ретін максимальды бейнелейтін шынайылықты танудың жоғарғы формасы. Жүйе түзуші принципке сүйене отырып осы негізде бірігетін заттардың жалпы қасиеттері - түрлері, тегі, класстары және т.б. бірігеді. Әрбір диагностикалық үрдіс аурулар жіктелуінің қандай-да бір элементімен патологияның идентификациясымен аяқталуы керек.

Психиатрияда жіктеу әрекеттері психикалық бұзылыстар симптомдары, синдромдары және дерттің өзі жөніндегі ақпараттың жинақталу дәрежесіне қарай бірнеше рет жасалды. Дегенмен бұл жіктелулердің барлығы да соңғы уақытқа дейін синдромологиялық принципке сүйенді және жаратылыстанудың жинақтап-суреттеу кезеңіне сай келді. Тек ХІХ ғасырда жоғары білім дәрежесіне қол жеткізуге және табиғатты біртұтас зерттеу жолына көшуге байланысты - психиатрияда жаңа клинико-нозологиялық жіктеу тәсілін іске асыру мүмкін болды. Бұл дерттің басты психопатологиялық симптом немесе синдром негізінде емес, пайда болу ерекшелігі, ағымы және аяқталу ерекшеліктеріне сүйеніп жүйеленетінін білдіреді. Жаңа принципиальды жіктеуді ХІХ-ХХ ғасырда неміс психиатры Э. Крепелин жасады. Бұл жүйеде негізгі орынды аурудың себебі, немесе этиология алады, өйткені ол аурудың ағымы мен соңын көбірек анықтайды. Симптоматика көп рет өзгеріске ұшырауы мүмкін, бір дертте әрқилы болуы мүмкін, әртүрлі ауруларда бірдей көрініс беруі мүмкін. Сондықтан психопатологиялық симптоматиканы және басты синдромды бағалау жіктеуде екінші кезекті маңыздылыққа ие.

Э. Крепелин психикалық ауруларды шығу тегіне байланысты екі топқа бөлді: 1) сыртқы орта факторларымен шақырылған - экзогендік; 2) ағзаның өзіндегі ішкі себептерге байланысты - эндогендік. Экзогенді топқа жарақаттық, интоксикациялық және инфекциялық аурулар кіреді. Жарақаттық ауруларға физикалық, физико-химиялық және психикалық травмалармен шақырылған аурулар жатқызылды. Эндогенді аурулар тобына дизаденоидтық (эндокринопатиялар кезіндегі), ерте ақыл кемдігі (шизофрения нәтижесіндегі), инволюциялық және маниакальды-депрессивті психоздар, эпилепсия, неврастения, истерия, психопатиялар жатқызылды.

Э. Крепелин ұсынған жіктеудің маңызы өте жоғары, оның пайда болуын психиатрия дамуындағы негізгі дәуірдің бірі деп санайды, психиатрия тарихы осы дәуірмен нозологиялыққа дейін және нозологиялық дәуірлерге бөлінеді.

Психикалық бұзылыстардың нозологиялық бағыттағы жүйесіне РМҒА психикалық денсаулық Ғылыми орталығында жасалған жіктеу мысал бола алады (Снежневский А.В., 1983, Тиганов А.С., 1999).

ПСИХИКАЛЫҚ АУРУЛАР ЖІКТЕУІ

Эндогенді психикалық аурулар

Шизофрения

Аффективті аурулар

Аффективті психоздар (соның ішінде МДП)

Циклотимия

Дистимия

Шизоаффективті психоздар

Егде жас функциональды психоздары (соның ішінде инволюциялық депрессия және инволюциялық параноид)

Эндогенді - органикалық аурулар

Эпилепсия

Бас миының дегенеративті (атрофиялық) үрдістері

Альцгеймерлік типтегі деменция

Альцгеймер ауруы

Сенильді деменция

Жүйелік-органикалық аурулар

Пик ауруы

Гентингтон хореясы

Паркинсон ауруы

Егде жас психоздарының ерекше формалары

Жедел психоздар

Созылмалы галлюциноздар

Бас миының қантамырлық аурулары

Тұқым қуалайтын органикалық аурулар

Экзогенді - органикалық аурулар

Бас миы жарақаттары кезіндегі психикалық бұзылыстар

Бас миының ісіктері кезіндегі психикалық бұзылыстар

Бас миының инфекциялық-органикалық аурулары

Экзогенді психикалық бұзылыстар

Алкоголизм

Наркоманиялар мен токсикоманиялар

Симптоматикалық психоздар

Инфекциялық емес соматикалық аурулар кезіндегі психикалық бұзылыстар

Инфекциялық соматикалық аурулар кезіндегі психикалық бұзылыстар

Дәрілік заттармен, тұрмыстық және өндірістік токсикалық заттармен улану кезіндегі психикалық бұзылыстар

Психосоматикалық бұзылыстар

Дата добавления: 2015-10-20 | Просмотры: 1752 | Нарушение авторских прав