АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Бронхоэктаз ауру

Бұл өкпенің іріңді аурулар қатарына жататын сырқаттардың бірі болып табылады. Сырқаттың түпкілікті маңыздылық мағынасының негізі, бронх жапырақшаларының түбі кеңейіп, оларға қақырықтың жиналып, жұқпамен қоздырылып қабыну дәріс ағысының өтуін түсіндіреді. Осының салдарынан бронх қабырғасы мен бронх жанындағы жатқан тіндер де қабынады.

Этиологиясы. Созылмалы бронхит, өкпе қабынуы, көк жөтел, өкпе туберкулезі және тағы басқа да сырқаттардың әсерінен дамиды.

Патогенезі. Негізінің түсініктемесінде бронхының ішіне жиналып, кідіріліп қалған қақырық жөтелге әкеліп соқтырады. Жөтелген сайын бронхылардың қабырғаларына күш түскендіктен олар патологиялық өзгерістерге ұшырап, серпімділік қасиетін жоғалтады. Бронх қабырғаларының ұсақ тармақтарында әртүрдегі ауытқулар пайда болады. Осы ұсақ тармақтардың әртүрлі өзгерістік ауытқуларға ұшырауы салдарынан, қақырықты шығынның шамадан тыс көп жиналуы іріңді сырқаттар түрлерін тудырады.

Жіктемесі. (А.Н.Кокосов, 1999 ж)

І. Бронхоэктаздардың жүре пайда болған және туа пайда болған түрлері болады.

ІІ. Бронх ауытқулардың пішініне байланысты: қап тәрізді, ұршық тәрізді, аралас түрде болып кездеседі.

ІІІ.Бронхоэктаздар бір жақты немесе екі жақты, жеке және көпше түрде байқалады.

ІҮ.Ауырлығына байланысты: жеңіл, орташа, ауыр түрлері бар.

Ү.Асқынулары: амилоидоз, қан кету, өкпе және өкпе-жүрек жетіспеушілігі.

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың өту ағымы 3 кезеңмен сипатталады. Аурудың 1 кезеңінде созылмалы бронхиттің клиникалық белгілері байқалады. Бұл кезеңде пациент жөтеліп, кеудесі ауырсынады. Қақырығы кілегейлі немесе іріңді болып келеді. Науқас әлсізденеді, ауру қайталанып келген кезеңде уыттану белгілері айқындалынады: дене қызуы көтеріледі, басы ауырады, тамаққа тәбеті тартпайды. Сырқаттың ерекше белгісінің бірі – науқас жыл бойына үздіксіз жөтеліп шығады. Әсіресе таңертеңгі уақытта ауызы толып, көп мөлшерде жағымсыз иісті қақырықтың білінуі. Қақырықтың мөлшері тәулігіне 0,5 литрға дейін болады. Көп тұрып қалған жағдайда қақырық шығыны үш қабатты бөлікті құрайды: алғашқы бөлігінің қабаты көпіршікті болып келеді, екінші орта бөлігі – сарғыш, бір түстік сипатта, ал астыңғы үшінші қабат бөлігі өкпе тінінің элементтер үгіндісінің қалдығынынан тұрады.

Тыңдаған кезде, тықылдатқанда сырқаттың белгілерін анықтау қиынға түседі. Өкпенің төменгі бөліктерінде дымқыл сырылдар естіліп, жөтелгенен кейін сырылдар саябырсиды. Аурудың 2 кезеңінде бронхоэктаз сырқатының белгілерінің көрінісі айқын білінеді. Пациент жөтелгендегі шығарған қақырығы іріңді болып келеді. Сырқат қозу кезеңің қайталануында дене қызуы көтеріледі, әсіресе қақырық сыртқа шықпай қалғанда уыттану белгілері өрши түседі. Ал қақырық бөлініп сыртқа шыққанда дене қызуы төмендеп, науқас жағдайы жеңілдей түседі. Сырқаттың жалпы клиникалық белгілеріне тез шаршағыштық, әлсіздік, басының ауырсынуы жатады. Науқас жағымсыз қақырықты иісті бөлгендігінен өз - өзін қоршаған ортада қолайсыз сезініп, психикалық күйі өзгереді.

8 сурет Барабан таяқшалары тәрізді саусақтар

Науқастың бет әлпетінің келбетінде көгеру (цианоз) білінеді, беті домбыққан, саусақтары барабан таяқшасы тәрізді, тырнақтары дөмбекшіген тәрізді болып байқалады. Бұл белгілер ағзаға іріңнің жайылып, уыттану дәріс белгілерінің дамуына ықпал жасайтының түсіндіреді. Перкуссия кезіңде анық белгілерді анықтау мүмкін емес. Кеуде қуысының қозғалыс қимылы төмендейді. Аускультацияда зақымдалынған жерлерде әр түрлі сырылдар естіледі, жөтелгеннен кейін сырылдар мөлшері азаяды. Бронхоэктаз сырқатының 3 кезеңі ауыр өту ағым көрініс сипатымен мінезделеді.

Науқаста созылмалы өкпе – жүрек шамасыздығы байқалып, ентігу, көгеру үдей түседі. Уыттану белгілерінің көрінісі нақты түрде байқалады. Тәулігіне 0,5 – 1 литр жағымсыз иісті қақырық шығуы мүмкін. Кеуде қуысы бөшке тәрізді түрде сипатталынады. Жұмысқа деген қабілеті жойылады. Бронхоэктаз сырқаты көктем – күз мерзімінде қайталанып қозып отырады.

Жалпы қан тексерісінде: лейкоцитоз білініп, ЭТЖ артады, қан аздық белгілері байқалады. Биохимиялық қан анализінде сиал қышқылдары көбейіп, диспротеинемия байқалады.

Жалпы қақырық анализінде: көп мөлшерде лейкоциттер және эритроциттер, әр түрлі жұқпалар айқындалынады.

Аспаптық тексерістерде: Бронхография және бронхоскопия тексеріс түрлерінің қорытынды нәтижесінде бронх жапырақшаларының кеңейгендігін, өзгергендігін көріп байқауға болады. Тиффно индексінің көрсеткіші төмендейді (ауа шығуы мен өкпе сиымдылығының қатынасы). Спирографияда өкпе сиымдылығының мөлшерлік көрсеткіші төмендегенін анықтауға болады. Рентген тексерісінде бронхтардың пішіні өзгеріп, кеңейгенің байқауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар эмфизема мен пневмосклероз белгілері де байқалады.

Асқынулары. Сырқаттың ауыр түрлерінде созылмалы демікпелік бронхит, бронх демікпесі, іріңді өкпе қаптың қабынуы, пневмоторакс дамуы мүмкін. Кейде өкпеден қан кетуі де байқалады. Созылмалы өкпе іріңді ауруларында өкпелік жүрек, қан аздық, амилоидоз дамиды

9 сурет Сол жақ өкпенің бронхоэктаздары

Дерт анықтамасы. Пациенттің шағымын сұрастырған кезде жиі жөтелетінің, жағымсыз иісті қақырық бөліп шығаратындығын, әсіресе таңертеңгі уақытта, уыттануға қатысты белгілерін анықтауға болады. Науқастың саусақтары барабан тәрізді және тырнақтары томпайған қалыпта болуы сырқаттың дерт анықтамасын өткізуге жеңілдік туғызады. Бронхография әдісі бронх жапырақшаларының кеңейіп өзгергенің көрсетеді.

Емі. Сырқаттың емі консерватикалық немесе хирургиялық түрде жүргізіледі. Емдәм терапиясы бойынша қолданылатын тағамдардың құрамы жоғары коллорияда, құнарлы болуы тиіс.Тағам құрамында ақуыз мөлшері тәулігіне 100-120гр дейін көбейеді, ал майлар 70-90 гр шектеледі. Қабынуға қарсы антибиотиктер мен сульфаниламид тобына жататын препараттарын қолданады. Бұл препараттарды кеңірдекке шприц арқылы жергілікті түрде қолдануға болады. Антибиотиктерді қолдану алдында қақырықты антибиотик сезімталдығына тексеріп алу қажет. Көбнесе цефалоспориндер (цефотаксим, цефпиром) және пенициллиндер (ампициллин 4-6 гр тәулігіне, амоксициллин 2-3 гр тәулігіне) тағайындалынады. Бронхоспазмның болу мүмкіндігіне байланысты бронхолитиктер тобының дәрілерін қолданады. Кеңейіп, өзгерген бронхэктаздарда тұрып қалған іріңді қақырықты сыртқа шығару мақсатымен постуралдық (позициялық) дренаж жүргізіледі: қақырықты ыңғайымен шығару жағдайын туғызу – науқасты намаз оқығандай етіп еңкейтеді немесе басын төсектен төмен түсіріп жатқызады, төсектегі науқастың қалыпын жиі – жиі ауыстырып отырады. Сонымен қатар қақырықты жібітіп сыртқа шығарып, түсіретін дәрі – дәрмектерді береді.Ағзаның иммундық жүйесін нығайтып, күшейту үшін анаболикалық гормондарын (неробол, ретаболил), В,С тобының дәрумендерін береді. Науқастарды бірте – бірте шынықтырып емдік жаттықтыру тағайындап, қолданған жөн. Физиотерапиялық емі (УВЧ, УФО) жүргізіледі. Егер консервативтік ем көмектеспесе хирургиялық емін қолданады.

10 сурет. Постуралдық дренаж

Алдын алуы. Біріншілік алдын алу ағзадағы жұқпаларды алдын алып, санация жүргізу болып табылады. Сонымен бірге тыныс алу мүшелерінің ауруларын уақытында емдеп отырған жөн. Қызмет көрсету орнына байланысты келтіретін зиянды мәнбірлерді және шылым шегу, ішімдікті қолдануды шектеу керек. Екіншілік алдын алуда диспансерлік нұсқау бойынша пациенттер учаскелік терапевтпен жылына 2 рет тексеріліп отырады. Қаралған сайын қан, қақырық анализдерін тапсырады. Аспаптық тексерістерден өтеді: бронхография, спирография, компьютерлік томографиядан. Бронхитті, өкпе қабыну сырқаттарын, тұмауды асқындырмай уақытында емдеу керек. Әр адам өзін - өзі шынықтыратын жаттығу түрлерін өткізуге дағдылатып, қалыптасу керек. Міндетті түрде пациенттерге позициялық дренаж жасау ережелерін үйреткен жөн.

Бақылау сұрақтары

1. Өкпе іріңді ауруларына жалпы түсініктеме беріңіз.

2. Сырқатқа әкеліп соғатын мәнбірлерді атап шығыңыз.

3. Өкпе іріңдігінің клиникалық бейнесінің кезеңдеріне қысқаша сипаттама беріңіз.

4. Өкпе іріңдігінің рентген суретінде қандай патологиялық өзгерісті көруге болады?

5. Бронхоэктаз сырқатына анықтама беріңіз.

6. Бронхоэктаз сырқатының ерекше клиникалық белгілерін атап шығыңыз.

7. Өкпе іріңді ауруларының емдік қағидасының негізі.

8. “Постуралдық дренаж” деген терминді қалай түсінуге болады?

9. Алдын алу шараларының түсінігін беріңіз.

Өкпе туберкулезі

Туберкулез – бұл өзіне тән жұқпа түрімен қоздырылатын жұқпалы сырқат. Қазіргі кезде дүние жүзінде туберкулездің ашық түрімен сырқатталынған 15 млн адам бары анықталған. Жыл сайын 4 млн адам туберкулезбен ауырса, оның ішінде 0,5 млн сырқат өлімге ұшырайды. Қазірге дейін туберкулез сырқатының мәселесі анық шешілген жоқ. Туберкулез ауруы ерте заманнан келе жатқан сырқаттардың біріне жатады.

1882 жылы Роберт Кох осы аурумен сырқатталынған науқастың қақырығынан туберкулез бацилласын тапқан. Сондықтан туберкулез таяқшасы – Кох бацилласы деп аталады. 5-6 айға дейін қақырықтағы таяқша өзінің күшін сақтайды, және де қақырық кеуіп кеткен жағдайда ол өз күшін жоймайды. Туберкулез жұқпасы көбінесе қақырықтан, іріңнен, үлкен дәреттен ауа арқылы жұғуы мүмкін. Кейбір жағдайларда туберкулез адамдарға ауру малдардан да жұғады (сүт, қаймақ, ірімшік т.б.) Сонымен бірге ағзаға туберкулез таяқшасы жараланған тері арқылы түсуі де мүмкін. БЦЖ вакцинасымен дұрыс қолданбаған жағдайлар да аурудың дамуына әкеліп соғуы мүмкін.

Жіктемесі. Мүшелердің зақымдалуына байланысты:

· тыныс алу мүшелерінің туберкулезі;

· басқа мүшелердің туберкулезі.

Дамуына байланысты:

· алғашқы түрі (ағзаға жұқпа түсе салып дамиды)

· қайталану түрі (бұрынғы ошақтың қозуынан)

1996 жылдан бастап келесі жіктелу кестесі қолданылады:

А.Негізгі клиникалық түрлері:

І топ. Балалармен жас өспірімдердің туберкулезбен улануы.

ІІ топ. Тыныс алу ағзаларының туберкулезі: бірінші туберкулездік жиынтығы, кеудедегі лимфа түйіндерінің туберкулезі, ошақты өкпе туберкулезі, фиброзды – кавернозды өкпе туберкулезі, циррозды өкпе туберкулезі, туберкулезді плеврит, жоғарғы тыныс ағзасының туберкулезі, өкпенің инфильтративтік туберкулезі, өкпе туберкуломасы.

ІІІ топ. Басқа ағзалардың туберкулезі: ми қабының туберкулезі, ішектің, іш пердесінің туберкулезі, жыныс, зәр шығару ағзаларының туберкулезі, тері, тері асты майының туберкулезі, шеткі лимфа бездерінің туберкулезі, көздің туберкулезі, сүйектің туберкулезі.

Б. Аурудың дамуына байланысты:

-белсенді кезеңі

-белсенді емес кезеңі

В. Сырқаттың асқынулары:

- өкпеден қан кету, кеуде қуысына ауа жиналу, өкпе-жүрек жеткіліксіздігі, өкпе ателектазы, бүйрек жеткіліксіздігі т.б.

Г. Аурудың аяқталуы (толық жазылу, фиброздық өзгерістер, пневмосклероз)

Патогенезі. Кейде таяқша ағзаға түссе де адам ауырмауы мүмкін. Бұл ағзаның қорғаныс күшіне байланысты. Туберкулезбен зақымдану 2 жолмен өтеді: алғашқы зақымдану, қайталанып зақымдану. Алғашқы зақымдану көбінесе жас өспірімдерде кездеседі. Ағзаға енген жұқпа өкпені қабындырады, бірақ қабыну ошағы алғашқыда біліне қоймайды. Ал қайталанып зақымдануда ағзаның күші әлсіреген кезде пайда болады. Қайталанып зақымдану (реинфекция) бұрынғы қабынған ошақты қайтадан қоздырады. Соның салдарынан эксудативтік туберкулез дамиды.

Сырқаттың өту ағымында 2 кезең байқалады. Қозу, ыдырау кезеңі және тыртықтану, сорылу кезеңі. Қозу, ыдырау кезеңінде қақырықта туберкулез таяқшасының анықталуы (ВК+) және анықталмауы (ВК-) мүмкін.

Клиникалық бейнесі. Өкпе туберкулезінің клиникалық бейнесі сырқаттың түріне байланысты. Бұл аурудың негізгі белгілерінің бірі – дене қызуының көтерілуі. Көбіне дене қызуы көтерілгенде науқас өз жағдайында болып жатқан патологиялық өзгерістерге мән бермей тұмау, өткір респираторлы сырқат деп ойлайды. Дене қызуы өте жоғарғы көрсеткішке дейін жетіп, 2-3 аптаға созылады да содан соң 37,2 – 37,4 болып төмендейді. Кейде дене қызуы бір көтеріліп, бір түсуі мүмкін. Көбіне дене қызуының көтерілуі кешкісін білінеді. Сондықтан дене қызуын әрбір 2 – 3 сағат сайын өлшеп отыруы керек. Дене қызуының тым көтерілуінен науқас қатты шаршағыш болады, тәбеті төмендейді, тершең келеді, арықтайды. Осындай патологиялық өзгерістер бола тұра, сырқаттанушылар өздерін әлсіреп, шаршаған деп ойлап дәрігерге тексерілмейді. Кейінірек жауырын тұсы аурады және жөтел пайда бола бастайды. Сырқаттың ерекшеліктерінің бірі – жөтелдің мінездемесі. Басқа өкпе қабыну ауруларынан айырмашылығы – ол аурудың бастапқы кезеңінде жөтелдің баяу білінуі, науқасты тым мазаламайтындығы, уақыт өте келе жөтел үсті – үстіне үдей түседі. Басында науқастың жөтелі құрғақ болады, бара – бара қақырық сілекейлі-серозды, іріңді болып келеді, соңында қан аралас болуы мүмкін. Туберкулездің алғашқы кезеңінде объективті тексергенде ешқандай өзгеріс байқалмауы мүмкін, ал егер өзгеріс біліне қалған жағдайда ол өзгерістер сырқаттың ауырлығына сәйкес келмейді. Тек қана сырқаттың созылмалы түрінде науқастың терісі, шырышты қабықтары көкшіл болады, уыттану белгілері айқын білініп, науқас арықтайды. Белсенді туберкулездің негізгі белгісі көкірек торшаларының ауырсынуы болып табылады. Перкуссия жасағанда өкпе дыбысы зақымданған ошақтың үстінде топастанады, ал аурудың кавернозды түрінде күңгірт дыбыс шығады. Аускультацияны өткізгенде кеудедегі бұғананың алдын және астын, жаурынның үстін және арасын тыңдайды. Себебі көбінесе өзгерістер өкпенің осы жерлерінде көп кездеседі. Обьективті тексеріс кезіңде анықталған өзгерістік мәліметтер өкпе туберкулезінің түріне, ағымына, кезеңіне байланысты. Емделмеген жағдайларда асқынулар тез арада дамып, өкпе-жүрек жеткіліксіздігіне әкеліп соғады.

Жалпы қан анализінде белсенді туберкулезде лейкоцитоз болуы мүмкін. Туберкулездің фиброзды – кавернозды түрінде қанда лейкоцитоз, эозинофилия білінеді. Сонымен қатар сырқаттың белсеңді түрінде қақырығын тексергенде ВК (+) анықталады. Спирография, пневмотахометрия әдістерін қолдана отырып, өкпе сиымдылық көрсеткіштерінің төмендегенін анықтауға болады. Рентген суретінде сырқаттың ағымына, түріне, даму кезеңіне байланысты өзгерістерді байқауға болады. Туберкулезбен сырқаттанатын науқастар аурудың ағымына, түріне, асқынуларына байланысты 4 дәрежеге бөлінеді. Неғұрлым дәреже сатысы жоғары болса, соғұрлым науқастардың жағдайы ауырлай түседі.

Асқынулары. Сырқаттың ағымында жиі кездесетін асқынуларға өкпеден қан кету, пневмоторакс, өкпе – жүрек қызметінің жеткіліксіздігі, көкірек және бронх жыланкөздері, амилаидоз жатады.

Дерт анықтамасы. Балалар мен жасөспірімдерді туберкулезге тексергенде өткізілетін Манту сынамасының мәні өте зор. Теріні спиртпен сүрткен соң, тері ішіне 0,1 мл туберкулин ертіндісін жібереді. (1: 1000). Дәрі еккен жер 72 сағаттан кейін 5мм ден артып қызарып іссе (үлкен адамдарда 21 мм) ағзада туберкулез таяқшасы бар дегенді білдіреді. Сырқаттың белсеңді түрінде қақырықты бактериологиялық тексеру маңызды болып табылады. Қақырықты үш күн бойы қайталап тексерген жөн. Құрал - жабдық аппарат арқылы тексерістердің ішінде жиі қолданатын әдістерге рентген сәулесімен тексеру, томография, бронхоскопия, бронхтардан жууынды суын зерттеу жатады.

Емі. Өкпе туберкулезінің қазіргі кездегі емдеу қағидасы кешенді түрде өткізіледі. Анықтап айтқанда ағзаның қорғаныс күшін жоғарлатып, қабынуға қарсы арнаулы антибактериялдық, дезинтоксикациялық, десенсибилизациялық, симптомға қарсы жүргізілетін ем болып табылады. Кешенді емнің бірі – құнарлы тамақтану. Тамақ құнарлы, ақуыз, витаминге бай болуы керек. Туберкулезде ақуыз мөлшері 200гр, май 60 – 80гр, көмірсу 300 – 500гр, тұз 8 гр болуы керек. Сонымен қатар кальцийді, фосфорды, В – витаминін тағам құрамында көбейту керек. Туберкулездің емі дәрежесіне байланысты, яғни туберкулездің емі қазіргі кездің жаңа көз қарасына сай ДОТС стратегиялық бағдарламасы бойынша емін қолданады. ДОТС стратегиялық бағдарламасымен туберкулездің емі ауруханада 2 айдың ішінде қарқынды химиялық арнаулы дәрі – дәрмектермен жүргізіледі. Олар 3 топқа бөлінеді: Ітоп – «А» тобы: рифацин, рифобутин, изониазид, фтивазид, метазид т.б. ІІтоп – «Б» тобы: әсері орташа дәрі-дәрмектер – стрептомицин, канамицин, циклосерин, биомицин, этамбутол, этионамид. ІІІтоп – «С»тобы: әсері төмен дәрі-дәрмектер – тибон т.б. Кәзіргі кездерде туберкулезге қарсы қолданатын жаңа дәрі-дәрмектер шықты: альдазон, максаквин, офлоксацин т.б. Науқас ауруханадан шығып амбулаторлық түрде емді жалғастырады. Жалпы емдеу уақыты 2 айдан 4-6-12 айға дейін созылады. Туберкулезді емдеу кешеніне хирургиялық тәсілдер де жатады.

Алдын алуы. Фтизиатр пациентті диспансерлік есепке алып, диспансерлік нұсқау бойынша бақылайды. Аурудың алдын алуы екі түрде өтеді: арнайы емес және арнайы. Туберкулездің алдын алуында санитарлық – гигиеналық, педагогикалық аспектіде жұмыс жүргізу, жыл сайын тұрғындардың флюрография тексерісінен өтуі арнайы емес түріне жатқызады. Туберкулездің жұқпалы түрімен сырқаттанатындардың үйінде дезстанция мен бірлесе отырып жан – жақты зарасыздандыру шаралары жүргізіледі. Сырқат адам үйінде қалған жағдайда зарасыздандыру күнде жасалып отырады. Міндетті түрде жұқпаға қарсы ағзаның иммунитетін көтеру үшін БЦЖ вакцинасы жаңадан туғандардың бәріне жаппай егіліп, әрбір 5 жылда қайталанып отырады. Бұл арнайы алдын алу түріне жатады. Туберкулез қауіпін тудыратын сырқаттардың жан ұясына химиялық алдын алу жүргізіледі. Екі – үш айлық мерзімде химиялық дәрілерді қолданады. Бронхитті, өкпе қабыну сырқаттарын, тұмауды асқындырмай уақытында емдеу керек. Әр адам өзін - өзі шынықтыратын жаттығу түрлерін өткізуге дағдылатып, қалыптасу керек.Темекіден және ішімдіктен бас тарту керек. Физикалық күш түсіруге ағзаны бейімдеткен жөн.

Алғашқы медициналық – санитарлық көмектің міндеттерінің бірі – тұрғындармен педагогикалық санаттағы жұмыс жүргізу болып табылады, яғни оларды туберкулездің алғашқы белгілерімен, сақтану жолдарымен лекциялар арқылы таныстыру. Мысалы:

Дата добавления: 2015-11-25 | Просмотры: 3263 | Нарушение авторских прав