АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Созылмалы бронхит

Дүние жүзі Денсаулық Сақтау Ұйымының қабылданған қаулысы бойынша созылмалы бронхит деп ең азы екі жыл қатар үш ай бойы қақырық тастаумен сипатталынатын ауруды айтады. Созылмалы бронхит - өкпенің созылмалы бейспецификалық ауруларының бірі (ӨСБА). Созылмалы бронхит тыныс жолындағы бронхтың бастапқыда кілегей қабатының қабынып, сонан соң біртіндеп оның терең жатқан қабаттары мен бронхтардың жанындағы орналасқан дәнекер тініне ауысуынан пайда болады. Бұл өте кең тараған сырқаттардың бірі болып табылады. Онымен көбінесе ересек жастағы ер адамдар қатары және шылым шегетіндер науқастанады.

Этиологиясы. Көбінесе жұқпаның әсерінен туындайды (вирустар, бактериялар, олардың ішінде пневмококк, стрептококк жиі кездеседі).Соңғы жылдары вирусты – микоплазмалы флоралар қаумдастығының орны да дәлеленді. Бронхтың кілегей қабаты жұқпаның әсерінен қабынып, қызарып, ісінеді. Басында гипертрофиялық дәріс дамиды, бара – бара атрофиялық дәріске ауысады. Бронх қабырғаларында дәнекер тіні өсіп, олар серпімділік қасиетінен айырылады. Өзгерістерге ұшыраған бронх талшықтарының өткізгіш қабілеті төмендеп, демікпеге әкеліп соқтырады. Осымен қатар сыртқы ортаның, қоршаған атмосфералық ауаның қолайсыз әсерлері, шылымды жиі шегу және басқа жағымсыз мәнбірлер қатары ықпалын тигізеді. Мысалы, ауаның құрамындағы түрлі химиялық зиянды заттар тыныс алу жолдарын зақымдағандықтан, бронхтың кілегейлі қабаты үнемі өзгеріп, белсенділік қасиеті тежеледі. Сөйтіп бронхтың тарамдарының сілекей қабаттары бактериялардан қорғану қабілетін жоғалтады.

Сонымен бірге әсер ететін мәнбірлерге адам жынысы (жиі ер адамдар сырқаттанады), жасы (40 жастан кейін жиі кездеседі), тұқым қуалаушылық, жиі тумаулау, маскүнемдік де жатады. Уақытында емделмеген жедел бронхит созылмалы түріне ауысуы мүмкін.

Жіктемесі. (А.Н.Кокосов, 2002ж)

І.Функциналдық қызметіне байланысты:

· Созылмалы обструкциялық емес бронхит

· Созылмалы обструкциялы бронхит

ІІ.Себебіне байланысты:

· Бактериялық

· Вирустық

· Микоплазмалық

· Басқа мәнбірлерден дамыған түрі

ІІІ.Клиникалық –зертханалық мінездемесіне байланысты:

· Созылмалы жай (қарапайым) бронхит.

· Созылмалы сілекейлі - іріңді немесе іріңді бронхит.

ІҮ.Ағымына байланысты:

· Қозу кезеңі

· Ремиссия кезеңі

Ү.Асқынуларына байланысты

· Өкпе эмфиземасы

· Созылмалы өкпелі жүрек

· Өкпелі және өкпелі – жүрек жеткіліксіздігі

Клиникалық бейнесі. Сырқат біртіндеп басталады. Уыттану белгілері сырқат барысында айқын білінеді: науқас әлсізденеді, дене қызуы көтеріледі, тершеңдік, басы ауырады, тамаққа тәбеті тартпайды. Бронх тарамдарында шырышты қабаты ісініп, суланады. Жиылған қақырық тыныс жолдарын тітіркендіріп, жөтелді тудырады. Бастапқы кезеңде жөтел көбіне таңғы уақытты пайда болады да, қақырық бөлінгеннен кейін барып қана басылады. Қоршаған орта суық әрі ылғалды болған жағдайда жөтел күшейе түседі. Жөтел бара – бара науқасты күндіз – түні мазалайтын болады. Аурудың соңғы кезеңінде жөтелу рефлексі саябырлап, бронх тарамдарында жиналған қақырық қалыпты тыныс алуға кедергі келтіреді. Күшеніп жөтелетін болғандықтан науқас адамның беті мен мойыны қызарып, қан тамырлары кеңейгенін сырттан байқауға болады. Таңертеңгілік қиналып жөтелу созылмалы бронхиттің негізгі белгісі болып табылады. Кешкілік және түнге таман жиі қайталанатын жөтелден науқас ысылдап дем алады, тұншыққандай күй кешеді. Сырқат адамнан бөлінетін қақырық бастапқы да кілегейлі, ашық түсті болады. Тәулігіне науқастан 50 мл, ал іріңді жағдайда одан да көп қақырық бөлінеді. Мұндай құбылыстар уақыт өткен сайын өршіп ұсақ бронхыларды қамтиды да, олардың ауа өткізгіштігін кемітеді. Ағзаға ауа жетіспегендіктен ентігу пайда болады. Ентігу алғашқыда денеге шамадан тыс салмақ түскенде, дерттің асқыну құбылысы барысында дамып, тұрақты күйге ауысады. Ауруға қосылған асқынулардан кеуде торшасы бөшке тәрізденеді (эмфиземада). Тықылдатқанда өкпе дыбысының реңі өзгергенің байқауға болады. Тыңдағанда бронхиалдық дем естіледі (демнің сыртқа шығару компоненті ұзарған). Өкпеде құрғақ және ылғалды сырылдар естіледі.

Созылмалы обструктивтік бронхитте бронхтардың шырышты қабатының қабынуымен қатар обструкция (бронх тармақтарының тарылып, қысылуы) байқалады. Бұл сырқаттың дамуына темекі шегу, өндіріс пен қоршаған ортадағы шаң – тозаңның әсерлері, жұқпа – аллергиялық жағдайлар әкеліп соғады. Обструктивтік бронхиттің клиникалық бейнесіне айтылып кеткен белгілермен қатар ысқырықты тыныс алу, ентігу білінеді. Науқастың кеуде қуысы ерекше өзгеріске ұшырайды: пішіні бөшке тәрізді, өкпенің төменгі шеті төмендей түседі, тыныс және жүрек дыбыстары әлсірейді. Дем алу дәрісіне қосымша бұлшық еттер қатысады, қабырға аралықтары өзгереді. Аускультацияда көптеген сырылдар естіліп, дем шығару мерзімі ұзарады. Бронхылардың обструкциясын анықтау үшін өкпе сиымдылығын спирометрия, пневмотахометрия, пикфлоуметрия әдістері арқылы тексереді.

Қанда: нейтрофильді лейкоцитоз байқалады, ЭТЖ артады. Биохимия қан анализінде фибриногеннің, ақуыздың, сиал қышқылдардың көбеюі анықталынады.

Сонымен қатар бұл сырқатта диагноз қою үшін қақырықты тексеру әдістері маңызды роль атқарады: құрамында нейтрофилды лейкоциттер көбейеді, бронх эпителиінің торшалары анықталынады, жұқпалар табылады.

Аспаптық тексерістер: өкпенің сыртқы тыныс алу қызметін тексергенде (пневмотахометрия, спирометрия, пикфлоуметрия) бронх тарамдарының өткізгіш көлемінің көрсеткіштерінің төмендегенін байқаймыз. Бронхоскопия әдісі бронх тармақтарының ісінгенін, қабынудың дәрежесін дәлелдейді. Рентген сәулесімен тексергенде бронхылардың деформацияға ұшырағанын байқайды (пішінінің өзгеруі).

Созылмалы бронхитте байқалатын асқынулар: жөтелдің әсерінен бронхтардың соңғы талшықтары кеңейіп, өзгереді (бронхоэктаз ауруы); бронх қабырғаларына дәнекер тіні өсіп, пневмосклероз дамиды; жөтелдің әсерінен өкпе альвеолары жарылып, өкпеге ауа көп мөлшерде жиналады (эмфизема); аурудың соңғы кезеңінде өкпелі – жүрек жеткіліксіздігі дамиды.

Емі. Науқас ауруханада емделеді. Уыттану белгілері жойылғанша төсек тәртібін сақтауы тиіс. Емдәм тәртібінің ерекшелік талабына қатысты көп мөлшерде жылы сұйықтықтарды қабылдаған дұрыс, қақырықты жібітіп, жеңіл түрде сыртқа шығаруға әсерін тигізу үшін. Ем қағидалары жағымсыз қылықтардан арылтудан басталады: темекі шегуден міндетті түрде бас тарту керек. Сонымен қатар созылмалы жұқпа ошақтарына санация жүргізген жөн. Бактерияларға қарсы 7-10 күн бойы кең спектрлі антибиотиктер мен сульфаниламидтер топтарына жататын дәрі – дәрмектер түрлерін қолданады: амоксициллин, ампициллин, цефалоспориндер, фторхинолиндер, сульфаметоксазол т.б. Бронхтардың өткізгіш қызыметін жақсарту және қақырықты түсіру үшін бронхолитик дәрілерін тағайындайды (эуфиллин, теофедрин, бромгексин, амброксал), постуральдік жағдай жасайды, массаж жүргізеді. Уыттану белгілеріне қарсы дезинтоксикациялық ем қолданады (гемодез, 5% глюкоза ерітіндісі).Созылмалы обструктивтік бронхитте бронх тармақтарының тарылуын жою мақсатымен бронхолитиктер, кортикостероид дәрі – дәрмектері парентералдық және ингаляция түрінде қолданады. Осы мақсатпен шөп қайнатпаларын қолданады. Физиоемін тағайындайды. Осымен қатар демдік дене шынықтырумен айналысқан жөн. Ауыр ағымды сырқатты емдегенде бронхоскопияның маңызы зор. Ол бронх тармақтарын шайып, олардың ішіне антисептиктерді жіберуге қолайлы (3-5 мл 1:5000 фурациллин ер-сі, 3-5 мл 0,5% диоксидин ер-сі т.б)

Алдын алуы. Алғашқы алдын алу шаралары. Өткір респираторлық жұқпаларды өткізіп алмай уақытылы ем көрсетіліп, суық тигізіп алмау мәнбірлерін қадағалап жүрген дұрыс. Денені шынықтырып, жағымсыз қылықтардан арылтуға дағдыланған жөн. Сонымен қоса жоғарғы тыныс жолдарының тазалық гигиенасын сақтаған жөн. Кәсіптік зиянды мәнбірлердің әсерін болдырмау шараларын жасап, жұмысын өзгертуге көмектесу керек. Созылмалы ошақты жұқпаларда санация жүргізіп отырған жөн.

Екіншілік алдын алу шаралары. Созылмалы бронхитпен ауыратын науқастар диспансерлік бақылау тізіміне алынып, дәрігердің қадағалауында диспансерлік нұсқау бойынша қаралып тұрады. Аурудың сатысына байланысты клиникалық қан, қақырық анализдерін тапсырады, сонымен бірге рентгенологиялық тесерістен де өтіп отырады. Көктемде және күз мезгілдерінде алдын алу емін науқастар қабылдап отырады. Иммун жүйесін күшейткен қажет.

Бақылау сұрақтары

1. Сырқатқа жалпылама түрде сипаттама беріңіз.

2. Жедел және созылмалы бронх қабынуының клиникалық бейнесінің, зертханалық және құрал – жабдық аппарат арқылы тексерістер түрлерінің бір – бірінен қандай айырмашылықтары бар?

3. Созылмалы обструктивті бронхиттің негізін айтып шығыңыз.

4. Сырқаттың емдік қағидасының негізі.

5. Аурудың алдын алу шараларына түсінік беріңіз.

Пневмониялар

Дем алу ағзалары ауруларының ішінде пневмониялар жиі кездеседі. Антибактериалды терапия арқасында бұрынғы өліммен салыстырғанда өкпенің қабынуынан қазіргі кездегі шетінеудің саны азайған. Бірақ сырқаттың емі мен күтімі дұрыс болмаған жағдайларда ауру асқынуларға әкеліп соқтырады.

Пневмония - өкпе тінінің жұқпалы қабыну сырқаты. Аурудың негізінде өкпе тіні қабынып, альвеолар суланып, дем алу дәрісі бұзылады. Басқа ішкі ағзалар ауруларының ішінде алатын мағыналық мәнінің үлесі әжептәуір. Жиі ер адамдар, балалар, жасы келген қарт адамдар сырқаттанады. Дем алу қызметінің қорғаныш механизмінің бұзылуына және пневмонияға әкеліп соғатын келесі мәнбірлер қатары жатады: суық тию, бронхтың дренажды функциясының бұзылуы, вирустық жұқпалар, иммунитеттің төмендеуі, ішімдік, жарақаттар, гипоксия және т.б.

Этиологиясы. Себебі әр түрлі жұқпалар болып табылады. Олардың ішінен көбіне пневмококктар қоздырады. Оған стафилакокктар, стрептококктар, ішек таяқшасы, Фридлендер бактериясы, легионелла, вирустарда себеп бола алады. Жедел пневмонияның дамуына химиялық және физикалық мәнбірлер де әсер етеді. Яғни бензин, тұрмыста, соғыста қолданатын улы заттарды айтып кетуге болады, жарақаттан, күйгеннен де дамуы мүмкін. Химиялық және физикалық тітіркендіргіштер бронх тармақтарының ішкі кілегей қабатын зақымдап, жұқпа қосылып, пневмонияға әкеліп соғуы мүмкін.

Патогенезі. Пневмонияның дамуы жұқпаның вируленттігіне және ағзаның қорғаныш қызметіне байланысты болып келеді. Қабыну дәрістің әсерінен альвеолар сусінділеп, газ алмасу дәрісі бұзылады. Сырқаттың ағым ауырлығы қабынудың көлеміне байланысты, неғұрлым қабыну аймағы улкен, соғұрлым сырқаттың жалпы жағдайы нашарлайды. Жедел пневмониялар қабыну ошағына байланысты екі түрде байқалады: ошақты және көлемді.

Жітемесі. Пневмонияларға әкеліп соқтырған себептеріне, өту ағымына, клиникалық белгілеріне байланысты түрлері өте көп.

Жедел пневмониялардың жіктемесі 1962 жылы ХҮ Бүкіл Одақтық терапевтер съезінде академик Н.С.Молчановтың усынысымен қабылданған. 1990 жылы О.В.Коровинамен, И.П.Замотаевпен (ресейлік пульмонологтар) толықтырылған. 1995 жылдан бастап Чучалиннің айтуы бойынша пневмониялардың келесі түрлері бар:

І.Этиологиялық себептеріне байланысты түрлері

ІІ.Дамуына байланысты түрлері:

1.Ауруханадан тыс түрі (біріншілік, амбулаторлық, үй жағдайда пайда болған)

2.Ауруханалық түрі (ауруханаға түскеннен кейін 48 – 72 сағатта білінген)

3.Аспирациялық түрі (атипті)

4.Төтемелілігі (иммунитеті) төмен адамдардағы түрі

5.Нейтропенияның әсерінен дамыған түрі

ІІІ.Орналасуына және көлеміне байланысты түрлері:

1.бір жақты, қос жақты;

2.бөлшектік, бөліктік, сегменттік, тотальді;

ІҮ.Аурудың ағымына байланысты түрлері:

1.жеңіл ауырлықты, орташа ауырлықты, ауыр ауырлықты;

2.қызу кезеңі, шешілу кезеңі, сауығу кезеңі;

Ү.Аурудың клиникалық - рентгенологиялық өзгерістеріне байланысты түрлері:

1.Клиникалық түрі (шағымдары, белгілері айқындалынады, ал рентген суреті таза);

2.Рентгенологиялық түрі (клиникасы жоқ, бірақ рентген суреті көрсетеді)

3.Аралас түрі (клиникасы да бар, рентген де өзгерістер береді)

ҮІ.Асқынулары: өкпелік және өкпеден тыс.

Ауруханадан тыс дамыған пневмония

Бұлардың ішінде ең жиі кездесетін түрі пневмококтік пневмониялар. Сырқат екі клиникалық түрде байқалады: крупты және ошақты. Крупты пневмонияда өкпенің тұтас бір бөлігі немесе сегменті қабынады және қасында жатқан өкпеқап қабыну дәрісіне бейім болуы мүмкін. Крупты пневмонияның патологиялы - морфологиялық көрінісі:

¨ Өкпе тініне қанның толу кезеңі (гиперемия). Өкпе тіні қанмен толып дымқылданады (3 тәулікке дейін созылады);

¨ Бауырлану кезеңі:

А) қызыл бауырлану - альвеолаларға эритроциттер шығып, өкпе бөлігі қызарады. Мерзімі 4-5 тәуліктері.

Б) сұр бауырлану кезеңі - альвеолаларға лейкоциттер шығып, өкпе бөлігі

сұрланады. Мерзімі 6 - 7 тәуліктері.

¨ Айығу кезеңі - альвеолалардағы фибрин талшықтары сіңіріліп жойылады. Біртіндеп өкпе тіні жұмсарады.

Клиникалық көрінісі: ауру күрт басталады, науқас өзінің сырқатын нақты қай уақыттан басталғанын айтып, сырқаттың мерзімі анықталынады. Дене қызуы 39 – 40⁰ С дейін көтеріліп, науқас қатты дірілдеп, қалшылдайды. Кеудесі ауырсынып жөтелгенде және қатты дем алғанда ауырсыну күшейе түседі. Бұл сырқатта ентігу тез басталады, дем алу жиілігі 30 - 40 дейін барады. Сырқаттың бастапқы кезеңіңде жөтел құрғақ болып келеді. Ал 1-3 күннен кейін қақырық бөлініп шығады. Сырқаттың бастапқы кезеңіңде қақырықтың құрамы қан аралас болып келеді. («тотты қақырық»). Бұл сырқаттың қызыл бауырлану кезеңіңде байқалатын көрініс. Содан соң қақырық шырышты түріне ауысады. Бұл сырқаттың сұр бауырлану кезеңі. Сырқаттың қабынған өкпе жағындағы бетінің ұшы қызарып, науқастың ауыз маңайының ұшына ұшық шығады. Науқастың дем алуы жиіленіп, кеудесінің зақымданған жағы өкпе бөлігінің сау жағынан тыныс алғанда қалыптан тыс кеміп отырады. Осының салдарынан өкпенің қозғалыс белсенділігінің кемуі байқалады. Тықылдатқанда қысқарған дыбыс естіледі. Науқасты тыңдағанда әлсіз везикулярлық дем байқалып, дымқыл сырылдар естіледі, бастапқы кезінде сықылдау айқындалынады (демді ішке жұтқанда). Егер дәріс өкпеқапқа жайылса, өкпеқап аралығының үйкеліс шуылы естіледі. Орталық жүйке жүйесі бұзылғандықтан уыттану белгілері дамиды: бастың ауруы, қозу, тамаққа тәбетінің төмендеуі, үлкен дәретінің кідіріп қалуы. Кейде ас қорыту ағзаларының уыттанулық зақымдануынан терісі сарғыш болуы мүмкін. Бұл жағдайларда науқас сандырақтайды. Науқас ыңғайлы жағдай іздейді, кеуденің ауырған жағына жатады. Рентген тексерісін жүргізгенде өкпенің қарайып тұрғаны білінеді (бір бөлігінің немесе сегментінің). Кейіннен айығу кезеңінде сырылдар азайып, везикулярлық демге айналады. Уыттану белгілері азаяды, науқастың жағдайы жақсарады.

Қандалейкоцитоз 15 - 30 мыңға дейін көбейеді, ЭТЖ 50-60 мм/сағ.дейін артады, биохимиялық қан анализінде сиал қышқылдары, гаммаглобулиндер, фибриноген күрт көбейеді. С-реактивті ақуыздың сынамасы айқын оң көрсеткішті болады. Қақырықта ақуыз, эритроциттер, лейкоциттер көбейеді.

Асқынулары: жедел қан - тамыр жетіспеушілігі (есенгіреу) дамуы мүмкін, эксудатты плеврит жиі кездеседі, өкпе тінінің іріңдеуі, жүрек қабатының қабынуы, миокардит, нефрит сияқты асқынулар дамуы мүмкін. Уыттану синдромы айқын байқалады.

Дата добавления: 2015-11-25 | Просмотры: 4614 | Нарушение авторских прав