АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Созылмалы энцефалопатия.

Корсаковті психоз (алкогольді саладану, полиневрологиялық психоз). Көбінесе 40-50 жастағыларда, ал сирегірек 30 жастағыларда дамиды. Ол көбінесе делиримен, не Гайе-Верниктік жедел алкогольді энцефалопатия құрылысына ұқсас. Егде жастағы адамдарда ауру еріксіз дамиды. Психоздың өршу кезеңіндегі психикалық бұзылыстар үш симптоммен анықталады: амнезия, бағдарының бұзылуы, конфобуляция. Бекіту амнезиясы ес қабілетіне әсерін тигізеді. Әсіресе ретроградты амнезия. Уақыт ағымын бағалау да зардап шегеді. Науқасты сұрастырғанда конфобуляция көріністері көрінеді.

Алкогольді жалған салдану – қазіргі кезде егде жаста дамитын сирек ауру. Ауыр өтетін делириден кейін және жедел алкогольді энцефалопатиядан кейін дамиды. Психикалық және неврологиялық бұзылыстар үдейтін салдануға ұқсайды. Әсіресе дементивті және экспансивті формалары. Оларда ойлау қабілеті төмендейді, алдында болған білімдері төмендейді, өз-өзіне және қоршаған ортаға деген критикасы болмайды, қоршағандарды сыйламайды, ұлылық сандырағы болады. Кей кезде құбалжу депрессиясы Котар сандырағыменг қосарлана келеді. Ес қабілетінің бұзылысы үнемі сақталады. Неврологиялық симптомдардың ішінде саусақтардың дірілдеуі, тілдің, мимикалық бұлшықеттердің дірілдеуі, дизартрия, Гудден симптомы, невриттер, сіңір рефлекстері болады. Егер де жалған салдану жедел психозбен қосарланатын болса, оның ағымы регридентті болуы мүмкін. Осы жағдайдан кейін азырақ және көбірек органикалық төмендеулер болады. Егер ішкілікке салыну кезінде ауру біртіндеп дамиды. Негізгі ауруға қосымша (бас миының зақымдалуы,тамыр патологиясы әсер етеді).

Алкогольді энцефалопатияның сирек кездесетін түрі. Ал-ал симптомымен энцефалопатия, В1 витаминінің жетіспеушілігінен дамитын зат алмасулық полиневропатия. Неврогиялық бұзылыстар көрініс табады. Клиникалық көрінісінде пеллаграсы бар энцефалопатия РР никотин қышқылыныңсозылмалы жетіспеушілігі дамиды. Тері жабындысының түсінің өзгеруі диагнотикалық мағынасы бар. Теріде қызыл не сұр, қоңыр қабыну ошақтары кездеседі.

Психобелсенді заттар – бір рет қолданғанда қолданушының көзқарасына сай қажетті әсерді шақыратын, ал жүйелі түрде қолданғанда – психикалық және физикалық тәуелділікті шақыратын табиғи немесе синтетикалық заттар.

Есірткі – үш критерийге тәуелді заттар:

* медициналық – ОНЖ-не арнайы әсер ететін заттар.

* әлеуметтік – үлкен көлемде пайдаланатындықтан, қолдану зардабы

әлеуметтік маңызға ие болады.

* заңды – есірткі заттардың ресми тізіміне енетін заттар.

Нашақорлық – психикалық және физикалық тәуелділікті шақыратын және есірткі заттарды жүйелі түрде пайдалануынан пайда болатын ауру.

Токсикомания – есірткі заттардың ресми тізіміне енгізілмеген заттармен шақырылатын тәуелділік.

Аддикция – есірткі және улы заттарды қолдануға тәуелділіксіз бейімділігі.

Қазіргі жаңа әдебиеттерде тәуелділік термині жиі кездеседі. Бұл ұғымға нашақорлықпен токсикоманиядан басқа, ойынға құмарлық (гэмблинг), теледидарды асыра көрушілік, компьютерлік ойындар, интернет, белсенді тағамдық және сексуальды көріністер жатады.

Психобелсенді заттарды адамзат мыңдаған жылдар бойы қолданған. Алғашқы қауымды адамдардың өзі де табиғатта көңіл-күйді көтеретін, сергітетін және тыныштандыратын заттар бар екенін білген. Бірақ, есірткіні діни мақсатта ғана қолданған. Тарихта психобелсенді қасиеті бар өсімдік ретінде көкнәр (мак) қолданылды. Оны 5 мың жыл бұрын қазіргі Ирак шекарасында тұратын шумерлер медициналық мақсатта пайдаланған.

Ацтектер галлюциногенді саңырауқұлақтарды діни мақсатта қолданған. Оңтүстік Америка елдерінде қазіргі кокаиннің негізі – кок жапырақтары кең таралған. Оны бақсылар діни рәсімінде, жауынгерлер сапарда ашығу сезімін және шаршағыштықты жеңу үшін қолданған. Сібірлік бақсылар мухоморды экстаз жағдайына ену үшін қолданды. Европа күшті әсерлі есірткілерді ХIII ғасырдың аяғына дейін білген жоқ. Опиумнан бірінші препаратты Парацельс жасады. Оны ол лауданум деп атады. Нашақорлықтың таралуына 1853 жылы шприцтің жасалуы түрткі болды. 1938 жылы лизергин қышқылы синтезделіп, кең масштабты нашақорлықтың жаңа класстың қолдануына әкелді. Санаға жаппай тәжірибелер жасау басталды. 60 жылдары жастар арасында есірткілерді қолдану эпидемиялық сипат алды (хиппи қозғалысы).

Тәуелділіктің пайда болу кезеңдері:

1. Қолданудың басталуы

2. Тәжірибелеу

3. Әлеуметтік қолдану

4. Әдеттік қолдану

Адам осы кезеңдердің әрбіреуінде қолдануды тоқтатып, тұрақтанып немесе келесі кезеңге өтуі мүмкін. Әдеттік қолдану кезеңінде психикалық тәуелділік белгілері және төзімділіктің өсуі байқалады (төзімділік – шыдамдылық – қолданушыға қажетті әсер ететін заттардың мөлшері). Бұл кезең тәуелділікке ауысуы мүмкін.

Жалпы тәжірибелік дәрігерлердің тәуелділікті алдын алуда, анықтауда және емдеуде мүмкіншіліктері мол, өйткені психобелсенді заттарды қолданатын адамдар ең алдымен жергілікті дәрігерлерге қаралады. Дәрігердің келесі стратегиялары бар:

· Біріншілік алдын алу – оған психобелсенді заттарды әлі қолданбаған тұрғындар тобы кіреді.

· Екіншілік алдын алу – ол тәуелділіктің дамуына жоғары қаупі бар адамдар.

· Ерте диагностикасы (рутинді скрининг), емдеу немесе мамандандырылған көмекке бағыттау.

Опиоидты нашақорлық (опиоидты қолдану нәтижесіндегі психикалық және тәртіптік бұзылулар (F11))

Опиум – бұл опиумды көкнәр шырынының құрамындағы негізгі зат (Papaver somniferum). Опиумнан 20-ға жуық алкалоид алады, оның ішінде морфин неғұрлым белгілі болып келеді. Құрамында опиумы бар жартылай синтетикалық алкалоидтарды (героин, кодеин, гидроморфин), сонымен қатар толық синтетикалық (меперидин, метадон, пропоксифен) алкалоидтарды алуға болады.

Морфин – концентрациясы 4 – 21 % опийдің негізгі құрамды бөлігі. Ол ең күшті әсер ететін есерткілер қатарына кіріп, ауырсынуды басатын қасиеті бар зат. Морфин әр түрлі заттар құрамынан, соның ішінде микстура (роксанол), ұзақ әсерлі дәрілер (MSIR және MS-контин), свечалар, ішке енгізілетін препараттар құрамынан табылады. Оларды оральды, тері астына, бұлшықетке, тамыр ішіне енгізуге болады. Төзімділік пен физикалық тәуелділік өте тез дамиды. Тек опийден алынатын морфиннің аз бөлігі тура қолданылады, ал көп бөлігі героинге және басқа туынды заттарға өңдеп шығарылады.

Героин – морфиннен синтетикалық жолмен алынатын ең күшті есірткі. Героин морфиннен нашақорлық әсері бойынша бірнеше рет күшті және тәуелділікті тезірек шақыртады. Оған не бәрі 3-4 рет қолдану жеткілікті. Героинді 1 ай бойы қабылдағаннан кейін есірткіден өз күшімен кете алмайтындай, абстиненциясы өте жоғары болатындай есірткіге құмарлықтың екінші сатысы басталады: «Ломка – қатты, көздері көз алмасынан шығып тұрады, денесі бөлшекке бөлініп, іші қатты ауырып, барлығы тұманда болғандай көрінеді». Героиннің улы (токсикалық) әсері оның екі бос гидроксильді топтары ацетильді қалдықпен «жабылуынан» көрінеді. Ағзаға түскеннен кейін бұл топтар босатылып, героин алғашқысынан алынатын морфинге айналады. Медицинада героинді басқа есірткіге қарағанда қолданбаған. Әлемде бірде-бір фирма оны сатпайды және сатып алмайды. Бұл есірткінің токсикалық әсері соншалық ол туралы ақпаратты таратпайды. Бірақ, мұның өзі нашақорлардың санын азайтпайды.

Тіпті АҚШ-тың өзінде 1 млн. адамға жуық героинді қолданып, ал әрбір оныншы адам үнемі қабылдайды. Олар есірткі үшін соңғы киімін беріп «героинді» наркомафияға үлкен табыс әкеледі. Жасырын (подпольный) героин көбінесе дәмі ашты, иісі жағымсыз, сұр-қоңыр түсті көптеген қоспасы бар болып сатылады (таза героин таза ақ түсті). Оны сірке қышқылы ангидрид қосылысымен синтезделу нәтижесінде ол сірке қышқылы және экстракцияға қолданылатын, организмге (бауырға) токсикалық әсер ететін органикалық ерітінділермен сіңеді. Героинді көбінесе тамыр ішіне енгізеді, бірақ таза героинді иіскеуге немесе тартуға болады.

Героиннің тағы бір түрі «қара шайыр (смола)» АҚШ аумағында кең таралған. Қара шайыр героині Мексикада өңдіріліп, табу жұмыстарында қолданылатын гудрон сияқты жабысқақ немесе көмір сияқты қатты және оның түсі қою қоңыр түстен қара түске дейін өзгереді.

Героин нашақорға эйфория, ұйқышылдық, тыныс алу жетіспеушілігі, қарашықтың тарылуы, жүрек айнуы сияқты әсер етеді. Аса көп мөлшерде қолданылған героиннен кейін адамда баяу және беткей тыныс, суық және ылғалды тер, тырысу, кома дамып, кейде өлімге әкелуі мүмкін.

Метадон – бұл морфинмен және оның синтетикалық туындыларымен (героин, дионин т.б.) шақырылатын нашақорлықты емдеуге арналған дәрілік препарат. Метадонның дәрілік әсері ретінде организмге арнайы опиатты рецепторлардың морфинді есірткімен байланыстыруда бәсекелістікке түседі. Сонымен қатар морфиннен кем түспейтін жансыздандырушы әсері бар. Бұл препарат әлсіз ғана эйфорияны шақырып, көп уақыт қабылдағаннан кейін де

жанама әсері болмайды (ай, жылдар бойы). Бірақ, метадонды тым көп пайдаланса, есірткілік улануды шақыруы мүмкін.

Неміс ғалымдары екінші дүниежүзілік соғысы кезінде морфиннің жеткіліксіздігі нәтижесінде метадонды синтездеді. Химиялық тұрғыдан ол морфинге де, героинге де ұқсамаса, оның әсері оларға ұқсас. Алғаш рет 1947 жылы АҚШ-та ауырсынуды басатын зат ретінде (долофин) пайда болса, қазіргі кезде ол нашақорлықты емдеу үшін пайдаланылады (метадон).

Героин (диацетилморфин) – опиоидтарды қолдану X ғасырдан бастап байқалады, бірақ үш оқиғаның нәтижесінде – морфин және героиннің бөлінуі, шприцтің пайда болуы. XIX ғасырда оларды пайдалану арта түсті.

Қазіргі кезде опиаттарға және опиоидтарға опиоидты көкнәрдің табиғи өнімдері және синтетикалық опиат тәрізді қосылыстар жатады. Бірінші топқа морфин, кодеин, екінші топқа – метадон, героин, фентанил жатады.

1. Табиғи:

Опий-сырец (шикізат) – ұйықтатын көкнәрдің құрғатылған шырыны. Егер құрғақ затқа айналдырсақ құрамында 10-11% морфин және 1% кодеин бар.

Омнопон (пантопон) – алколоидты опийдің гидрохлоридті қоспасы, оның 50% морфин.

Опийдің таза алкалоидтары: морфин, кодеин, фенантрен тобының басқа алкалоидтары.

Көкнәрдің саломкасы (ересек құрғатылған дәнінен босатылған, бұзылған қорапшалары) көбінесе құрғақ түрінде, қайнатпа ретінде немесе арнайы химиялық өңдеуден кейін қолданылады.

2. Синтетикалық:

· Промедол

· Метадон

· Лидол

3. Жартылай синтетикалық:

· Героин (диацетилморфин)

Жартылайсинтетикалық қосылыстар морфин молекуласының химиялық құрамын өзгертіп алынса;

Синтетикалық – толық химиялық синтез нәтижесінде алынады.

Көптеген синтетикалық қосылыстар морфиннің негізгі құрамын қарапайым ету арқылы алынады.

Енгізу жолдары:

· Тері астына

· Бұлшықетке

· Көк тамырға

· Ішке – per os

· Тыныс алу арқылы

· Шегу арқылы

· Соңғы екі әдісті қолданғаннан тәуелділік баяу дамиды.

Опиаттар асқазан-ішек жолына, мұрынның шырышты қабатына, өкпе капиллярларына жақсы сіңеді. Героин және кодеин өзінің гидрофобты әсері нәтижесінде гематоэнцефалды кедергі арқылы жақсы өтіп, ОНЖ-не күшті әсер көрсетеді.

Опиоидтардың есірткілік әсері ұқсас, бірақ олар бір-бірінен абстинентті синдромның пайда болу күшімен, тәуелділіктің қалыптасу ретімен, интоксикацияның ерекшеліктерімен сипатталады.

Морфинмен улану сатылары:

Бірінші саты –

10-30 секундтан кейін денеде төменнен жоғары өрлейтін, сан және іште жылудың және әлсіз ғана сипалау сезімімен көрінеді. Беті қызарады, қарашығы тарылады, ауызы құрғайды. Басы неғұрлым жеңіл болып, қуаныш сезімі билейді. Науқастың сана-сезімі тарылған және науқасқа денелік әсерлері ғана көңіл аудартады. Бұл жағдай тек қана 5 минутқа созылып, есірткіні жаңадан пайдаланатын адамдарда байқалады.

Екінші саты –

«Кайф» немесе ләззат деп аталады. Ол еріншекті жақсы әсерге, тыныштыққа бөлейді. Масайған адам әлсіз, аз қозғалатын, аяқ-қолдарында ауырлық және жылу сезімі болады. Сыртқы тітіркенгішті бұрмалап қабылдайды. Кодеинді қабылдағаннан кейін бірінші саты қозғалтқыштық және психикалық қозуға ауысады. Масайған адам тірілген, күлкінішті, қатты сөйлейтін, бір орнында отыра алмайтын, тез сөйлейтін болады. Бұл 3-4 сағатқа созылады.

Үшінші саты –

2-3 сағатқа созылған беткей ұйқы сатысы.

Төртінші саты –

Нәтижелер сатысы, мұнда науқастың жағдайы нашарлап, басы ауырып, мазасыздыққа, уайымдау, жүрек айну, бас айналу, қолдың треморына шағымданады.

Опиоманияның дамуы

1-ші саты – есірткінің физикалық әсері бұл сатыда өзгермеген. Нашақор аз ұйықтап, ұйқысы беткей болғанмен, ұйқысының қанбай қалу сезімі жоқ. Есірткіге аздап қана құмарлық пайда болады. Біріншілік әсерге жету мақсатында есірткі мөлшері арта түседі. Есірткінің болмауы нашақор ағзасында 1-2 тәуліктен кейін психикалық бұзылыстар ретінде көрінеді: ол қысылған, психикалық дискомфорты бар, есірткіні енгізгісі келіп жүреді. Сонымен қатар, бірінші саты есірткіге бұрмаланған реактивтілік синдромымен (жүйелі түрде қабылдау, қышынудың болмауы, толеранттылықтың 3-5 ретке өсуі) және де психикалық тәуелділік синдромымен көрінеді.

2-ші саты – бұрмаланған реактивтілік синдромы толығымен қалыптасқан, психикалық тәуелділік синдромы жоғарғы шегіне жетеді. Нашақорлықта енгізу үнемі болады, оның даралық ырғағы болады. Терапевттік мөлшеріне қарағанда есірткіге толеранттылығы 100-300 есе өседі. Науқастар ауруханаға есірткінің мөлшерін төмендету мақсатында түседі. Масаю сипаты өзгереді. Есірткінің физиологиялық аффектісі жоғалады: нәжісі және диурезі қалыптасып, суық тигенде жөтел пайда болып, ұйқысы қалыпқа келтіріледі. Бірақ, қарашықтың тарылуы әлі де сақталады. Нашақордың мінезі өзгереді. Егер нашақор бірінші сатыда инъекцияға дейін сергек болса, ал одан кейін мінез-құлқы тежелсе, онда екінші сатыда керісінше инъекцияға дейін әлсіз болып, одан кейін сергейді.

Абстинентті синдромның белгілері және кезеңдері:

1- ші кезең –

Психикалық тәуелділік көріністері: есірткіге дейінқызығушылық,қанағаттандырылмаған жағдай, мазасыздық.

Соматовегетативті реакциялар: қарашық кеңейген, есінеу, жас

ағушылық, түшкіру, тәбетінің жоғалуы, науқас ұйықтай алмайды. Бұл көріністер 8-12 сағаттан кейін ғана байқалады.

2-ші кезең –

Қалтырау сезімі ыстықтау сезіміне ауысып, қатты тершеңдік, әлсіздік, «қаз терісі» үнемі байқалады.

Арқа бұлшықетінде, одан аяқ, мойын, қолдарында ыңғайсыздық, дене бұлшықеттері кернеулі (напряжены), шайнау бұлшықеттерінде ауырсыну пайда болады.

Қарашық кеңейген, жиі түшкіреді (50-100 ретке дейін), жиі есеңгірейді, жас ағады. Бұл есірткіні қабылдағаннан 30-36 сағаттан соң көрінеді.

3-ші кезең –

Бұлшықетінің ауырсыну басталады. Арқа, аяқ-қол, сирек мойын бұлшықеттерінде тартып, айналдыратын ауырсыну болады. Кейбір науқастарда перифериялық бұлшықеттерінің тырысуы байқалады.

Науқастың көп қозғалғысы келеді. Қозғала бастағаннан кейін ауырсыну азайса, одан кейін лезде арта түседі. Науқастар өзіне орын таба алмай жатып, тұрып, жүреді.

Буынның ауырсынуы болмайды.

Науқастар ашуланшақ, депрессивті, уайымшыл болып келеді.

Есірткіге құмарлық – компульсивті.

Бұл жағдай есірткіні алып тастағаннан кейін екінші тәулігінде дамиды.

4-ші кезең –

Жаңа симптом пайда болады – диспепсиялық бұзылыстар. Іштің ауырсынуы, ішектік диспепсиялар байқалады. Бірнеше сағаттан кейін құсу және іш өту болады. Тенезмдермен жүретін, тәулігіне 10-15 ретке дейін жететін іш өтулер байқалады.

Есірткіні алып тастағаннан кейін бұл жағдай үш тәуліктен кейін көрініп,

5-10 күнге дейін созылады.

Абстинентті синдромның өтуін график түрінде парабола сияқты көрсетуге болады. Науқастар тамақ іше алмай, ұйықтай алмайды, дене массасы азаяды. Абстиненция симптомдарының кері қайтуы литикалық түрінде өтеді.

Физикалық тәуелділік синдромы пайда болады, опиомания сатысы 5-10 күн.

3-ші саты – бұл сатыда есірткінің әсері өзгереді. Эйфориялық әсері толығымен жоғалады, есірткілер ауруларға тек қана жұмысқа қабілеттілігін сақтау және абстинентті синдромды жою үшін енгізеді. Есірткі мөлшері 1/8 – 1/10 есе төмендетіліп, адамның қалыпты жағдайына жеткізу үшін үнемі енгізіліп отырылады. Өзіне қажетті мөлшердегі есірткіні қабылдағаннан кейін науқас есеңгіреп, жұмысқа қабілеттілігі артады. Есірткіні енгізу тәулігіне 3-4-5 ретке дейін жетеді.

Физикалық тәуелділікте өзінің сапасын өзгертеді. Абстиненция ауыр, есірткіні алып тастағаннан кейін бірінші тәулігінде дамиды.

ЕМ КЕЗЕҢДЕРІ:

1-ші кезең – дезинтоксикациялық ем. Соматоневрологиялық бұзылыстарды қалпына келтірумен жүретін абстинентті синдромды жою, психопатиялық бұзылыстарды түзету (коррекция).

2ші кезең – бұзылған метаболизмдік өзгерістерді тұрақтандыруға, тәртіпті және психикалық жағдай бұзылыстарын қалпына келтіруге бағытталады.

3-ші кезең – негізгі симптомдар жинағын анықтап, оған қатысты терапияны жүргізу болып табылады.

4-ші кезең – рецидивтің алдын алы тұрақты бір деңгейде ұстап тұру қолдаушы (поддерживающая) емін қолданамыз.

Нашақорлықтың емі жедел абстинентті бұзылыстарды жоюдан басталады. Шетел мен біздің елде осы сұрақты шешуде әртүрлі көзқарастарды ұсынған. Шетелдерде ұзақ мерзімдік алмастырушы ем ретінде метадон немесе метадон препаратына балама (альтернатива) лево-альфа-ацетилметадол (ЛААМ) сияқты пролонгирленген опиат агонистерін тағайындайды. ЛААМ метадонға қарағанда ұзақ әсер етеді және эйфориялық қасиеті аздау болып келеді.

Метадон біріншілік терапия үшін екі мақсатта қолданылады: қысқа мерзімді детоксикация және науқастарды ұзақ бір қалыпты деңгейде емдеу. Одан әлсіз есірткілерге тәуелділігі бар науқастарға қарсы көрсеткіш болып саналады.

Қазіргі кезде абстинентті синдромның емі келесі қосылыстардан тұратын дезинтоксикациялық ем жүргізуден басталады:

· Витаминдер, әсіресе В тобының – В1 (тиамин)

· Аскорбин қышқылы (С витамині)

· РР витаминінің ерітіндісі

· Магнезия ерітіндісі

· Глюкоза ерітіндісі

· Ноотропил

· Инсулиннің бөлшекті мөлшері

· Форсирленген диурез

· Гемосорбция

· Гемодиализ

· Плазмафарез

· Реополиглюкин

· Гемодез, натрий хлорид ерітіндісі

Кейбір асқынулардың болуына байланысты тырыспаға қарсы препараттар, холинолитиктер жиі қолданылады. Алгиялық синдромды жою үшін анальгетиктер тағайындалады. Ішкі ағзалардағы ауырсынуды (висцералгияны) емдеу үшін анальгин, n-холинолитиктермен (диколин және т.б.) бірге амидопирин және m-холинолитиктер (ридинол және т.б.) тағайындалады. Артралгиялар кезінде фенилбутазон, трамал, ибупрофен және дәрілік емес әдістер (массаж, душ, ванна және т.б.) қолданылады.

Аффективті және психопатиялық бұзылыстар (көңіл-күйдің төмендеуі, ашушаңдылық, үрейлілік, апатия, қызушылық) кезінде аминазин ерітіндісі (хлорпромазин) немесе тизерцин ерітіндісі (левомепромазин) көрсеткіш болып келеді. Ұйқысыздықты жою үшін 1% 1-2 мл димедрол ерітіндісін тәулігіне 1-2 реттен тағайындайды.

Депрессия кезінде антидепрессанттар (сертралин, флувоксамин, лудиомил) қолданылады, керек жағдайда оларды жеңіл нейролептиктермен (сонапакс, терален, пипортил, неулептил) біріктіріп беруге болады.

Патогенетикалық дезинтоксикация әдістеріне катехоламин нейромедиациясының жүйесіндегі дисбалансты қалпына келтіретін заттарды қолдану жатады. Осы препараттарға клофелин жатады:

Клофелин (клонидин, гемитон, катапрессан) – орталық нерв жүйесінің α- адренорецепторларының агонисті. Ол опиоидты абстинентті синдром кезіндегі соматовегетативті бұзылыстарды тежейді, бірақ психопатологиялық бұзылыстар мен ұйқы бұзылыстарына әсер етпейді. Оның гемодинамикаға әсері бұл жағдайда жанама әсер болып саналады.

Хлорметиазолдың (геминеврин) кардиоваскулярлы, седативті, гипноздық, тырысуға қарсы әсерлері бар. Абстинентті синдром дамуынан бастап, әлсіздік, шаршағыштық, тәбетінің жоғалуы кезінде, тершеңдік, ұйқысының бұзылуы, ашушаңдық, басының ауырсынуы және буындарының ауырсынуы, көңіл-күйдің төмендеуі, үрей, қалтырау кезінде, сонымен қатар айқын неврологиялық бұзылыстарды (сіңірлік рефлекс өзгерістерін, нистагм және атаксияны және т.б.) геминевринмен емдейді.

Опиоидты абстинентті синдром емдеудің патогенетикалық әдістерін өңдеп жасау мақсатында нейропептид тобының дәрілік препараттары зерттелген. Соның ішінде абстинентті синдромға тән мидағы нейрохимиялық процестерді қалпына келтіретін холицистокенин препараты.

Холецистокинин (панкреозимин) абстинентті көріністердің ұзақтығын қысқартады және оның айқындылығын төмендетеді. Ауырсыну синдромын, вегетативті және соматикалық бұзылыстарды тез, эффективті түрде жояды, ал астениялық және неврологиялық бұзылыстарды кешірек басады. Такус (церулитид) – дельта-ұйқыны шақыратын декапептид және дельторан-пептидтің де осындай әсерлері бар.

Апротинин – протеолитикалық ферменттердің ингибиторы – жедел опиоидты абстинентті синдромы кезіндегі алгиялық, сенестопатиялық және вегетативті бұзылыстарды біршама мөлшерде редуцирлейтіні анықталған. Апротининді тамыр ішіне тамшылы инфузия жолымен 10000 – 30000 бірлікте бір рет немесе әсер етуіне байланысты 2-3 күндей енгізеді.

Клиникалық зерттеулер арқылы верапамил мен нифедипиннің антиабстинентті және тимолептикалық қасиеті анықталды. Есірткіні қайта қабылдау мақсатын әлсіретіп және оның жағдайын жылдам тұрақтандыруға жету үшін абстиненцияның қалдықты құбылыс сатысындағы науқастарға нифедипинді тағайындайды. Ал верапамилді жедел абстинентті синдром кезінде емдеу мақсатында қолданады.

Морфин, промедол сияқты наркотикалық анальгетиктерді жедел және созылмалы түрде енгізу кезінде, бауыр, ми және жүректің мембраналық клеткаларында липидтердің асқын тотықты қышқылдану процесінің активациясы жүретіні тәжірибелік зерттеулерден дәлелденген. Бұл кезде липидтің асқын тотығының құрамы өсіп, Е витамині, аскорбин қышқылы сияқты – антиоксидантты факторлардың, ураттардың және қан плазмасының құрамындағы сульфгидрильді топ белоктарының концентрациясы төмендейді. Мидың мембраналық құрылымына есірткінің әсерін түзету мақсатында α-токоферол табиғи антиоксидантын қолданумен жүргізілген табысты тәжірибелерден кейін, детоксикациялық кезеңінде қолдануға болатын қосымша зат ретінде α-токоферолға клиникалық талдау жасалған.

Басқа әдістердің ешбір әсері болмаған кезде детоксикацияның экстракорпоральды әдістері қолданылады. Әртүрлі есірткілерді қолданумен шақырылған жедел психоздар кезінде, есірткі заттармен айқын уланулар кезінде, ауыр өтетін абстинентті синдром кезінде, жүргізілетін емге жоғары резистенттілік болса, токсикалық және вирусты гепатит сияқты қосымша аурулары болған уақытта осы әдісті қолданады. Сонымен қатар осы емге плазмофорез бағдарламасын енгізуге болады. Ол жүргізілетін емге сезімталдықтың жоғарлауына, науқастардың субъективті сезімінің және объективті клиникалық көрсеткіштерінің жақсаруына әкеледі.

Психобелсенді заттарға деген патологиялық әуестіктің өршуін жою үшін нейролептиктер мен тырысуға қарсы заттарды пайдаланады. Псевдоабстинентті синдромның компульсивті әуестігі кезінде бутирофенон және фенотиазин қатарындағы нейролептиктерді біріктіріп қолданғанда жақсы әсер береді: 5-10 мг галоперидол және 50 мг аминазин тамыр ішіне, гемодинамикалық бұзылыстардың алдын алуы үшін оларға 2 мл кордиамин аналептигін қосып береді. Компульсивті әуестікті басқаннан кейін науқастарға антидепрессанттар тағайындалады.

Обсессивті түрінде әуестікті литикалық түрде бір мезгілде жоюға болмайды, бұл кезде атипті нейролептиктер қолданылады:

Оланзапин (зипрекс) тәулігіне – 5-10мг

Эглонил – тәулігіне 400-600 мг.

Негативті белгілер болған (анергия, тежелгіш) кезде бұл препараттардың әсері жоғары болады. Эглонилдің сонымен бірге ынталандырушы және антидепрессивті әсері де бар.

Тырысуға қарсы заттардың да әсері зор:

финлепсин – тәулігіне 600-800 мг

конвулекс – тәулігіне 450-900 мг бірнеше айға дейін.

Патологиялық әуестіктің аффективті компонентінің патогенетикалық емінде антидепрессанттарды қолдану ақталымды болып келеді. Бұл препараттарды енгізгеннен кейін айқын седативті және вегето тұрақтандыратын әсер береді, ал антидепрессанттарды жүйелі түрде енгізген кезде симпато-адреналды жүйенің тонусының жоғарлауына әкеледі.

Үш циклді және гетероциклді антидепрессанттар ең перспективті болып табылды. Оларды тамыр ішіне тамшылатып енгізеді: мелипрамин, амитриптилин, людиомил.

Содан кейін науқастарды пероральды антидепрессанттарға ауыстырады. Енгізудің бұл әдісі көптеген жағдайда ұйықтатын, седативті және басқа да әсерлері бар қосымша тағайындауларды қажет етпейді. Науқастар инфузиядан кейін медикаментозды ұйқыға кетіп, ұйықтатын заттар мен нейролептиктерді қолданған кезде байқалатын қалдықты құбылыстарсыз науқас таңертеңгі уақытта жақсы көңіл-күймен оянады.

Орталық нерв жүйесінің метаболизмін қалпына келтіру үшін ноотропты препараттар қолданылады: фенибут – седативті және ноотропты әсері бар, пантогам – мөлшері бірдей, пикамилон, инстенон.

Ноотроптарды 2-4 аптаға дейін тағайындайды. Мұндай ем науқастардың жағдайын жылдам жақсартуға және тұрақты терапевттік ремиссияның қалыптасуына мүмкіндік беріп, көмектеседі.

Гашишизм дамуы:

Нашақорлықтын бірінші сатысы психикалық тәуелділіктің дамуымен сипатталады. ол эйфория тудыратын заттарға обссессивті әуестену және гашиштің болмауына мазасыздануымен көрінеді. Есірткіні және өзі тәулігіне 2-3 рет шегеді, яғги жүйелі түрде боладығ гашишоман белсенді түрде өзінің есірткісін іздейді. Масаю формасының ауысуының басталуы (қорқынышсыз, үрейсіз) қорғаныш реакциялардың жоғалуы (бет гиперемиясының азаюы, мидриаз, бұлшықет босаңсуы), толеранттылық дамуын өзгерген реактивтілік синдромы анықтайды.

Нашақорлықтың екінші сатысы:

2-3 жылдан кейін ретті шегу кезінде дамиды. Алдыдағыдан физикалық тәуелділік және өзгерген реактивтілік синдромдарының жаңа сапасымен, психикалық тәуелділік дамуымен ерекщеленеді. Интоксикация кезінде нашақор өте қысқа алғашқы психосоматикалық босаңсуды сезінеді. Кейін ол жинақы, күлкілі, белсенді қозғалады, жұмысқа қабілетті, ойлау жылдамдығы күшееді. Массаю 1-1,5 сағатқа дейін созылады, кейін тонусы, жұмысқа қабілеті төмендейді.гашиш нашақоға, оның қызметінде стимуляторға (ынталандырғышқа) айналады.

Есірткі толлеранттылық арта түседі. Психикалық тәуелділік синдромы толық дамиды. Есірткінің ынталандырғыш әсері психикалық қызметке жалғыз, кейін физикалық камфорт жағдайында мүмкін болып табылады. Физикалық тәуелділік синдромы- физикалық комфорт жағдайына, есірткіге массаю кезінде қолайлы жұмысқа, қабілттілікке жету мүмкіндігі түзіледі.

Шылымды қабылдау нәтижесіндегі психикалық және тәртіптің бұзылыстары.

Темекінің зиян әсері токсикоманияға апарып соғады. Осы европалықтарға табакты шегу 15 ғасырда басталған, 16 ғасырдың ортасында табак Франция қаласына таралғаң. Орта шегінде 30-жылдын 18 ғасырда Шведь оқымысты Кари Линней жануардың жіктелуін ойлап тапты. Яғни табак деген сөзге «Никотин» Жана Нико атына әсер етуші зат ретінде жапырақтан никотин шыққанын айтты.

Шылым шегу адамға көптеген ғасырлардан белгілі Ресейде XVІІ басында XVІІІ ғасырдын аяғында тарала бастаған. Қазіргі кезде токсикоманиялық бұл түрі жүз миллиондаған адамдарды қамтыған. Көптеген зеттеулерде шылым шеккен адамның өзіне ғана зиян келтірмей, оның қоршаған ортасында зияны бар екені дәлелденеген. Шылым шегу зияндықтары шылым шекен адамның қарсы тұру қабілетің төмендетеді, және қатерлі ісіктердің дамуын шақырады. Әйелдер, жасөспірімдер, балаларда ерекше зиян келтіреді. Сонымен қатар шылым шеккен адамдармен бір ортада және бірге ауа жұтатындарға ыстық шылымның өнімдері таралады. Бұл зияндықтар: осы ауруларға шылымның тура немесе қосалқы әсері, материалдық жағынан ары қарай дамуға өте кедергі келтіреді.

Шылым 30 ингредиенттен тұрады, осылардың көбі адам ағзасы үшін зиянды. Ерекше зиян келтіретін нейротропты ұлы зат болып табылатын алкалоидты никотин. Никотин шылым тыныспен өкпеге бензипирен және оның өнімдері, көмірқышқыл газы, көміртегі сияқты заттар енеді.

Никотин табак иісінен адам ағзамына тез сіңіп және бүкіл денеге тез тарайды. 2-3 минут ішінде осы түтінді иіскегенде тез арада басқа тиеді жүрек айнуы; осының арқасында темекі шегушілер тез үйреніп кетеді. Темекі шекпегендер осы түтін иісін иіскегенде тез қабылдайды кері көрсеткіштер монооксид углеродта көп бөлінеді, нитррозамин және бензпирена көп бөлінеді.

Жедел никотинмен улану

Келесі көріністер бойынша.

ұйқының бұзылуы;

жақсы ұйықтау;

эмоциональді тұрақсыздық;

- дереализация;

- жүйкелік тозу;

- жүрек айну, құсу;

- тахикардия;

- жүректік аритмия.

Алғаш шылым шеккен кезде адамда тамағының жыбырлауы, жүрек айну, құсу сияқты жағымсыз сезімдерді шақырады, одан кейін адам шылым шегуді жалғастыра берсе жағымсыз әсерлер болулар қайтады, және шегуге әдетке алады. Шылым шеккен адамдарда никатиндік синдром қалыптасады. Алғашқы кезінде никотиндік синдром жағымсыз әсерлер болмайды. Никотинді синдром 3 кезеңге бөлінеді.

М.М. Кабанов психикалық бұзылысы бар науқастардың реабилитациясының 4 негізгі принциптерін ажыратамыз:

Науқас пен дәрігердің бірлестігі;Шаралардың жан-жақтылығы;Психоәлеуметтік және биологиялық әдістердің бірлігі;Олардың сатылануы

Науқас пен дәрігер серіктестігі науқастын емдік қалыптастыру процессін жақсарту үшін бағытталып, оның белгілі функцияларының қалыптасуына (мысалы, ес және назар) және әлеуметтік байланыстар әсер етеді. Науқасты белсенді қатысуынсыз ресоцианализациялау мүмкін емес.

Шаруалардың жан жақты принципі реабилитация бағдарламаның құрылуы бойынша берілген процеске психологиялық, кәсіптік, отбасылық, қоғамдық, тәрбиелік, мәдени бағыттардын қосылуын қарастырады. Науқас қарым қатынасының бұзылуын қалыптастыру және оның жаңа тіршілікке бейімделуі науқас ресоцинализациясы және реабилитациясының психологиялық негізін құрайды.

Психоәлеуметтік және биологиялық әдістердің бірлігініің принципі психосоматикалық аурулардағы психикалық бұзылыстардағы дәріге тәуелділік туралы ұғымнан шығып, психологиялық және патофизиологиялық түсінуді керек етеді. Сондықтан психотерапиялық жұмыстардан басқа компенсация, адаптация және қорғаныс принциптері қарастырылады. Жалпы түрде бұл принципті психологиялық және физиологиялық қорғаныс механизмдерін белсенді түрде қарастыруға болады. Реабилитация тек дәрілік тәуелділік кезінде интоксикация әсерін емдік ұйымдастыруғана емес, сонымен қатар ремисияныұзартып, рецидивті болдырмау үшін комплексті шараларды ұйымдастыруға бағытталған.

Сатылы принцип өткізілетін әсермен ұйымдасудын дозасын (психоәлеуметтік, биологиялық), өзара ауыстыру және науқас үшін ең жағымды әсерді қарастырады.

Психикалық бұзылыстары бар науқастарды реабилитациялық кезеңге бөледі:

1. Қалыптсатыру терапия

2. Реадаптация

3. Реабилитацияның өзі

Қалыптастыру терапиясы науқастын психикалық деффектісін жәнеинвалидизация дамуының болдырмауға бағытталған. Қалыптастыру емнің негізгі міндеті науқастын компенсаторлы механизмдердің (саногенез), функция бұзылыстарының және әлеуметтік байланысын қалыптастыру болып табылады. Бұл кезеңде емнің биолигялық әдістерін, медикаментозды, физиотерапиялық, емдік дене шынықтыру және психоәлеуметтік әсер(ортамен емдеу, боссыздық, арт терапия және т.б.) қолданылады.

Реадаптация кезеңінің негізгі міндеті сыртқы орта жағдайларына науқастын бейімделуі болып табылады. Бұл этапта психоәлеуметтік әсер басым болады, науқастардың әлеуметтік белсенділігі күшейтіледі, еңбектік терапия қолданылады, науқаспен және оның туысқандарымен тәрбиелік жұмыстар жүргізіледі. Биологиялық ем осы кезеңмен шектеледі.

Өзіңдік реабилитациялық кезең науқастын құқығының жеке және қоғамдық құндылықтарын, ауруға дейін қоршаған қарым-қатынастарын қалыптастыруға бағытталған. Бұл кезеңде әлеуметтік шаралар басты орын алады. Бұл кезде науқастын жедел ресоциализациясын қалыптастыратын тұрмыстық,және еңбектік жағдайына, қатынастарын ұйымдастыруынакөмек туралы айтылған. Бұл ойда әсіресе клібтық жұмыстар, анонимді алкоголиктер немесе анонимді нашақорлар, П.К.Иванова және басқа клубтар түріндегі қоғамдық ұйымдарға біріктірілу жұмыстары жемісті болады.

Психотерапия - бұл әсер арқылы психикаға, ал психика арқылы- бүкіл организмге және науқас тәртібіне әсер ету жүйесі.

Топтық психотерапия - бұл психотерапиялық әдіс емдік мақсатта топтық динамикаға бағытталған.

Топтық психотерапия – психотераияға жеке бағытталмаған, ол арнайы әдіс, негізгі әсер ету құралы науқастар тобы болып табылады.

Жеке психотерапия – бұл аранайы әдіс, негізігі әсер ету құралы психотерапевт болып табылады. Психотерапияның әртүрлі формалары жайында айтылады.

Топтық психотерапия жеке психотерапия сияқты әртүрлі теориялық бағдарда қоладнылып, өзіндік ерекшелігін анықтап, оның мақсатын және міндетін, мазмұнын және процесс интенсивтілігін, психотерапевт тактикасы, психотерапиялық оратлығы, әдістің қабылдау түрі және т.б. қолданылады. топтық психотерапия жеке сияқты міндеттерді шешеді, бірақ өзіндік заттар арқылы.

Барлық топтық психотерапиялық профилактика үш түрге бөлінеді:

1. Түзейтін

2. Аналитикалық

3. Әрекетке негізделген

Жасөспірімдер үшін әрекетке негізделген топтық психотерапия адекватты болып табылады. Оған аналитикалық психодрамма, гештальт терапия және т.б. жатады.

Жұмыс істеу ұзақтығына байланысты топтық психотерапия профилактикасының 2 түрі болады:

Ұзақ уақытқа (60 және одан көп сағат)Қысқа уақыт (20дан 28сағат)

Ұзақ уақыт моделінде топтық психотерапия профилактикасындағы топ 3-4 апта 1,5 сағаттан з ай ұзақтығында жұмыс істейді, қысқа уақыт психотерапия тобында – 4сағат күнделікті 5-7 күн.

Топтық психотерапия профилактикасының терапиялық эффект жетеді:

- Өзіне адекватты баға бері және бүтін Мен- концепциясының қалыптасуы

- Эмоциональді тәртіптік реакцияны адекватты емес тану

- Өзіндік ресурстарды қолдану

- Өзіндік уайымдауды ашу және оның вербализациясы.

- Жағдайларды бақылау ерекшеліктері: басқалармен қарым қатынасты түзу және т.б.

Қысқа уақыт топта жұмыстың негізгі эффектісі

- Жасөспірімдерде эмоциялық және тәртіптік проблемалар жақында пайда болды

- Оның бұрынғы әлеуметтік адаптация қанағаттанарлық болды.

- Дайындық алды этапта жасөспірім жақсы ашылды.

- Жұмысқа өзіндік мотивациясы жоғары болды.

- Біріншілік интервьюда нақты мақсаты қалыптасты.

Көрсеткіш - клиникалық және клиникаға дейін психикалық, невротикалық және психосоматикалық патологияның көрінуі, адаптация бұзылуы, өзіндік бұзылыстар, алкоголизм, нарко және токсикомания, өзіндік қатынас деформациясы.

Топтық психотерапия профилактикасының қарсы көрсеткіші нақтыланады:

· Психотерапевтің өзіндік және кәсіби сапасы

· Психотерапевтің жеткіліксіз спонтанды және икемделігі, жасөспірім алдында қорқыныш.

· Емнен толық бас тарту

· Топ ішінде психологиялық климаттың дестабилизациясына әкелетін, декомпинсерленген қозғалыс және агрессия тежелуі әкеледі.

· Төмен интелект (дебильділік дәрежесінде)

· Балалар мен жасөспірімдер психотерапевт кадрларының жетіспеушілігі.

Топ құрамы 8-12 екі жақ жыныс қатысушылар. Панциентті тандағанда паспорттық жасына емес, психологиялық жетілуіне қараған жөн. 16-18 жасты ұлдар тобына жетілу жылдамдығы бойынша ерте дамыған 14-16 жас қыздарды қосылуы мүмкін. Бірі жынысты жасөспірімдер арасында жас аралық 1-2 жылдан аспау керек.

Кәмелет жасқа жетпеген толмағандардың наркологиялық ағым ерекшелігі,жоғары әлеуметтік дәреже, тұрақсыз жоғары статус барларға келесі емдік-ұйымдастыру жүргізіледі.

1. Кәмелетке толмағандарға жанұялық терапияға бағдарламаларын көп өткізу.

2. 45-60 күндік стационарлық емдік курсын ұзаққа бағыттау

3. «жабық» және «жартылай жабық» типті кең реабилитациялық жүйені қолдану.

4. Кәмелетке толмағандарға жұмыс ісінде дәстүрлі діни конференцияны назарға аудару

5. Амбулаторлы және стационарлы емде психофармокалогиялық және психотерапиялық ем қолдану

6. Реабилитация бағдарламасында орташа және кәсіби білім құрамдарын енгізу

7. Комплексті ем және реабилитациялық ұйымдастырудан кейін жас өспірімдерді жұмысқа кіргізу

Наркологиялық диспансердің негізгі міндеттері:

1. Біріншілік, екіншілік, үшіншілік алдын алу.

2. Алкоголизммен, наркомания, токсикоманиямен, ауыратын адамдары ерте анықтау, емдеу және есепке турғызу.

3. Динамикалық диспансерлік бақылау.

4. Тұрғындар арасында ауыршаңдықты зерттеу.

5. Емдік-профилактикалық көмектің эффективтілігінің анализі.

6. Әлеуметтік-турмыстық көмек.

7. Психологиялық және психопрофилактикалық жұмыс.

8. Басқа ұйымдармен бірге жұмыс істеу.

9. Алкогольді, наркотикалық, токсикоманиялық масаюдың экспертизаны (тәулік бойы).

10. Документтерді статистикалық өңдеу.

Наркологиялық диспансер құрылысы:

1. Регистратура.

2. Учаскелік дәрігер-наркологтардың кабинеттері.

3. Жасөспірімдер кабинеті.

4. Наркологиялық науқастарға көмек көрсету кабинеті.

5. Анонимді емдеу кабинеті.

6. Басқа мамандар: терапевт, невропатолог, психолог кабинеттері.

7. Алкогольді, наркотикалық, токсикоманиялық масаюдың экспертизасын жүргізу кабинеті.

8. Стационарлық бөлім (әйелдер, ерлер, жасөспірімдер).

9. Лабораториялары бар диагностикалық бөлім.

10. Күндізгі стационар.

11. Емдік-еңбектік шеберханалар.

12. Емдеудің белсенді тәсілдерінің кабинеттері: процедуралық, физиотерапиялық, психотерапия және гипнозға арналған.

13. Ұйымдастыру-меттодикалық бөлім.

Учаскелік дәрігер – наркологтар науқастарды қабылдаумен қоса, “Д” есепте тұратын адамдарды үйде бақылайды, сонымен қатар мектептерде профилактикалық жұмыстар жұргізеді. Наркоманияны тоқтату мақсатында оқушылармен ағарту жұмысын атқарады. Наркомания кезіндегі диспансерлік бақылау уақыты-5 жыл, алкоголизм кезінде-3 жыл. ПАЗ-ды эпизодты түрде қабылдайтын адамдар үшін-1 жыл.

Стационарда 2 түрлі ем қолданады: өз еркімен және күшпен емдеу.

Дата добавления: 2015-10-19 | Просмотры: 1710 | Нарушение авторских прав