АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Жеделдетiлген нормалау . 8 страница

Адам ырғақтарының негізгі синхронизаторы жарық болып табылады, осыған байланысты адамда физиологиялық қызметтердің циркадианды (тәулікке жуық) ырғақтары айқын көрінеді. Оларға тәулік ішіндегі дене температурасының, белсенділігі мен тыныштық жағдайларының, ұйқы мен сергектіктің өзгерістері, зат алмасу үрдістерінің динамикасындағы өзгерістер, ОЖЖ функционалдық құбылмалылығы және т.б. жатады.

Сонымен қатар, Күннің өз осьін айналу және Жердің Күнді айналу ырғағымен байланысты айлық немесе циркасептандық ырғақтар да болады, мысалы, айлық овариальды цикл. Физиологиялық функциялар мезгілге байланысты да өзгеріп отырады, яғни, мезгілдік, жылдық - циркандық биоырғақтар байқалады. Гормональды белсенділік, асқазан сөлінің секрециясы, алмасу үрдістерінің өзгерістері осы циркандық биоырғақтарға бағынады.

Адам бейберекет, жүйелі емес сипатта әрекет еткен кезде немесе адам үшін уақыттың табиғи датчиктері болып табылатын күн мен түннің кезектесуі жойылғанда, өмірлік маңызды болып табылатын ағза функцияларының ырғақ фазаларында үйлеспеушілік болады. Жұмысқа қабілеттілік төмендейді, невроз түріндегі бұзылыстар дамиды, бұны десинхроноз деп атайды.

Мұндай реакция, мысалы, ендік бағытқа 4-8 белдеулерді ауыстырып, үлкен қашықтықтарға ұшқан кезде, жұмыс кестесі жиі ауысатын ауысымдық жұмыс кезінде, адам үшін жаңа климаттық-географиялық зоналардағы акклиматизацияның бірінші кезеңдерінде, орбиталық ғарыш станцияларында, су асты сүңгуір қайықтарында және т.б. пайда болатын хроноизоляция (уақыттың табиғи датчиктерінен оңаша қалғанда) жағдайларында байқалуы мүмкін.

Биоырғақтардың бұзылуына ауа райы жағдайының кезеңдік емес өзгерістері де әкеледі, бұған, фронттар, циклондар және антициклондардың өтуімен, магниттік толқулармен, күн белсенділігінің жоғарылауымен, атмосфераның электрлік жағдайының өзгеруімен байланысты ауа райының күрт өзгеруін жатқызады.

Кезеңдік емес өзгерістерге қарағанда, климат пен ауа райының қарқындылығы мен сипатының кезеңді ырғақты өзгеруі, ағзаға бірден әсер етпейді, себебі, олар біртіндеп күн немесе жыл бойына жүреді және оған адам ағзасы толығымен бейімделеді.

Ауа райының кезеңдік емес өзгерістері науқас адамдармен дені сау адамдарда да метеотроптық деп аталатын реакциялар дамуының негізгі себептерінің бірі болып табылады. Дегенмен, бейімделу механизімі жақсы дамыған дені сау адамдардың көбінде әдетте, қолайсыз ауа райы кезінде көңіл-күйі мен денсаулық жағдайында ешқандай өзгерістер байқалмайды. Метеотроптық реакциялар кез келген, типті өте қолайлы климаттық зоналарда да байқалуы мүмкін, ол адамның метеоөзгерістерге тұрақсыздығына – ауа райы факторларының әсеріне сезімталдылығына байланысты. Физиологиялық бейімделу механизмінің даму ерекшеліктеріне байланысты дені сау адамдар да, көбінесе қарт адамдар, балалар, жүктілік кезеңіндегі және босанған әйелдер метеотұрақсыз болуы мүмкін. Бірақ, науқас адамдар ең сезімтал болып табылады, себебі, олардың науқасы бейімделу қабілетін төмендетеді. Метеотроптық реакциялар көбінесе жүрек-қантамырларының, тыныс мүшелерінің, эндокриндік жүйенің, ас қорыту мүшелерінің, тірек-қимыл аппаратының, тері, көз, жүйке-психикалық аурулары бар науқастарда жиі кездеседі.

Патологиялық реакциялардың пайда болуына, бұрын саналғандай, тек атмосфералық қысымның күрт ауытқуы ғана емес, сонымен бірге, күн және геомагниттік толқулардың, атмосфералық электрліктің өзгеруі, температура және ылғалдылықтың кезеңдік емес өзгеруі, күшті жел, жауын-шашындар, фронттар, циклондар мен антициклондардың өтуі әсер етеді.

Метеотроптық реакциялардың жиілігі мен айқындылығы ауа райының түріне байланысты. Ауа райын медициналық болжау және метеотропты реакциялардың алдын алу (Григорьев И.И. авт бірге 1974 ж) үшін қолданылатын ауа райының морфологиялық-динамикалық жіктелуінде барикоциркуляциялық, электрометеорологиялық және гелиофизикалық көрсеткіштердің жиынтығы бойынша барлық ауа райы жағдайларын 4 түрге: I- ең қолайлы, II - қолайлы, III -қолайсыз, IV-ерекше қолайсыз деп бөледі.

I және II-ші түрі атмосфера айналымның антициклонды түрінің фонында қалыптасады, Әдетте метеоэлементтердің тәулік ішінде қалыпты жүруі күрт бұзылмайтын және негізгі биоклиматтық көрсеткіштердің өзгеруі айқын емес, тұрақты, бұлтсыз ауа райы байқалады. Атмосфералық фронттар жоқ, қысқа уақыттық жауын шашындар болуы мүмкін. Ауа райының III және IV түрі атмосфералық айналымның циклондық түрі кезінде басым қалыптасады. III түріндегі ауа райы болған күндері жеткілікті дәрежеде айқын фронттардың өтуі, негізгі метеоэлементтердің тәуліктік жүруінің бұзылуы мен едәуір құбылулары байқалады. Ұзақ уақытқа созылмайтын найзағайлар, дауылдар, нөсерлер, қарлы борандар байқалуы мүмкін. Ауа райның бұл түріне температураның күрт жоғарылауы және жел күшейген уақытта ылғалдылықтың төмендеуі, температуралық инверсиялар, ауаның температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығы (85% және одан жоғары) жоғары, «қапырық» ауа райы жатады. Ауа райының IV түрі өте айқын суық фронттарының өтуімен, метерологиялық және геофизикалық шамалардың тәуліктік жүруінің бұзылуымен және күрт ауытқуларымен сипатталады. Қауіпті көріністеріне күшті найзағайлар, дауылдар, нөсерлер, шаңды дауылдар, қарлы борандар, күшті магниттік толқулар, геомагниттік өрістің белсенділігінің өзгеруі жатады.

Күн белсенділігі жоғары кезеңінде ауа райының қолайсыз түрлерінің жиілігі артады, ал, Күннің тыныш жылдарында – азаяды. Ағзаның бейімделу мүмкіншілігі төмендеген, ал ауа райы жағдайлары тұрақсыз келетін қыс пен көктемнің соңғы айларында күн белсенділігінің әсері өте айқын білінеді. Дені сау, бірақ метеотұрақсыз адамдарда өзін нашар сезінуі, үрейлену байқалады, ұйқысы бұзылады, бас аурыуы, басы айналуы, жүрек тұсында ауыратын сезім, қажу, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі байқалады. Қолайсыз ауа райы түрлері кезінде жүрек-қан тамырларының ауруларымен ауыратын науқастарда метеотропты реакциялардың жиілігі 90% өседі. Атмосфералық қысымның жоғарылауы және төмен температура мен жоғары ылғалдылық қатар жүрген кезде спастикалық түрдегі реакциялардың пайда болуына және гипертониялық криздердің жиіленуіне әкеп соғады.

Ал ауаның температурасы мен ылғалдығы жоғары жағдайда, атмосфералық қысымның төмендеуі ауадағы оттегінің мөлшерін азайтып, гипоксиялық реакциялардың дамуына әкеледі, сол себептен, жүректің ишемиялық ауруымен және гипотониямен ауратын науқастар үшін ең қолайсыз болып табылады.

Тыныс мүшелерінің аурулары бар науқастар үшін температурасы күрт ауысқан, желі күшейген және жауын-шашынды күндер өте қауіпті болып табылады. Буындардың қабыну ауруларының қозуы атмосфералық қысым мен ауа температурасы төмендеген кезде ең жиі байқалады. Ең айқын реакциялар және аурулардың қозуы фронттар өткен кезде пайда болады. Фронт өтетіннен 1-2 күн бұрын атмосфераның электрлік жағдайы мен геомагниттік белсенділіктің күрт өзгеруі байқалады, фронттың өтуі кезеңінде (1-6 сағат) барлық метеорологиялық факторлар секірмелі түрде өзгереді, ал, 3 кезеңіңде (1 тәулікке жуық) барлық факторлардың деңгейі бұрынғы қалыпына дейін келеді. Метеотроптық реакциялар барлық үш кезеңінде байқалады, бірақ ең жоғары пайызы 1 -ші кезеңде орын алады. Фронттар өтетін ауа райы кезінде ең жиі миға қан құйылу, тромбоздар, эмболиялар кездеседі. Метеотропты реакциялардың патогенезі әлі жеткілікті зерттелмеген, дегенмен олардың дамуында негізгі рөл, әдеттегі метеорологиялық факторлардың әсері қосылған, электромагниттік импульстардың әсеріне тиесілі екендігі көрсетілген. Ауа райы мен климат жағдайларының әсеріне, сондай-ақ, мезгілдік аурулар деп аталатын аурулардың және созылмалы аурулардың мезгілдік қозуларының дамуы тән. Мысалы, суық тигеннен пайда болатын аурулардың максималды саны күз, қыс және ерте көктемгі уақыттарға келеді. Инфекциялық үрдістің дамуына салқындау, мұрын-жұтқыншақ трофикасының бұзылуы ықпал етеді.

Жылдың суық мезгілінде туберкулезден, жүрек-қан тамырларының ауруынан өлім-жітім жоғарылайды, ауыспалы мезгіл уақыттарында (көктем және күзде) асқазанның ойық жара ауруларының, гипертониялық және ишемиялық аурулардың қозуы ең жиі байқалады. Жазғы уақытта асқазан- ішек жолдары ауруларының саны өседі, сонымен қатар, белсенділігі белгілі бір мезгілге сәйкес келетін, қоздырғыштармен берілетін ауралардың – амебалық дизентерия, безгек және т.б. аурулардың өршулері байқалады.

Метеофакторлар адамның қоршаған ортамен жылу алмасуына тікелей әсер етеді. Ылғалдылығы жоғары, ыстық, желсіз ауа райы ағзаның қызынуына және өте ауыр жағдайларда - ыстық өтуіне әкеледі. Қатты аяздар желмен бірге немесе ауа температурасы өте төмен емес, бірақ та, оның ылғалдылығы жоғары кезде, ағзаның қатты тонуы пайда болады, бұл өз кезегінде жоғарғы тыныс жолдарының қабыну ауруларына, баспа, пневмония, ішкі мүшелердің жедел қабыну аурулары, созылмалы аурулардың қзуына әкеп соғады. Метеотроптық реакциялардың алдын алу немесе оларды төмендету үшін, ағзаны шынықтыру, рационды жеткілікті түрде табиғи дәрумендермен байыту және мезгілдік дәрумендермен емдеу жүргізу, ұтымды еңбек, тұрмыс және демалу режимін қамтамасыз ету, киімді дұрыс таңдау, бөлмелерде қолайлы микроклиматтық жағдайларды жасау сияқты шараларды жүргізу қажет. Көгалдандыру, фонтандар салу, ұтымды жоспарлау және т.б. шараларды жүргізу арқылы елді мекендерде қолайлы микроклиматты туғызудың да маңызы аз емес.

Қолайсыз ауа райы кезінде науқас адамдарға аялайтын режим тағайындау керек, климаттық, физиотерапевттік және үлкен жүктеме беретін емдік диагностикалық ем-шараларды, операцияларды шектеу немесе мүлде тоқтату қажет. Метеоболжамның мәліметтерін пайдаланып, қолайсыз ауа райы болатыннан 1-2 күн бұрын медикаменттік алдын алу шараларын бастайды, ауа райы қолайлы болғаннан кейін де оларды 1-2 күнге дейін жалғастырады.

Климат адам ағзасына және оның өмір сүруінің барлық жақтарына әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Ауа райына қарағанда, климат салыстырмалы түрде тұрақты, себебі климат түзуші факторлар әр аймақ үшін (географиялық ендік, теңіз деңгейінен биіктігі, жер бедері, жер бетінің жабындысы, ауа массаларының айналымы, мұхиттар мен теңіздерге жақындығы) көптеген жылдар бойына сол күйінде қала береді. Сондықтан, метеофакторлардың әр күндік өзгеруімен байланысты ауа райының құбылмалығына қарамастан, әр аймақ үшін өзіндік, заңды түрде өзгеріп отыратын, бір күнге, аптаға немесе айға емес, ұзақ жылдарға тән, ауа райы режимінің ерекшеліктері қалыптасады. Климатты сипаттайтын көрсеткіштер ұзақ мерзімдік үрдістерді көрсетеді. Сондықтан бұл көрсеткіштерге температураның орташа айлық және орташа жылдық шамалары, ауаның ылғалдылығы, атмосфералық қысым, ауаның қозғалу жылдамдығы, күн сәулесінің; ашық және бұлтты күндердің саны, жарық климаты, қыстың ұзақтығы, топырақтың қату тереңдігі және т.б. жатады.

Осы көрсеткіштерге байланысты және жергілікті жердің географиялық орналасуын ескеріп, жер шарында 7 негізгі климаттық белдеулерді ажыратады:

1. тропикалық - географиялық ендіктің 0-13º аралығында, орташа жылдық температурасы - 20-24º С.

2. ыстық - географиялық ендіктің 13-26º, 16-30º С

3. жылы - географиялық ендіктің 26-39º және 12-16º С

4. орта - географиялық ендіктің 39-52º және 8-12º С

5. суық - географиялық ендіктің 52-65º және 4-8º С

6. қатты суық - географиялық ендіктің 65-78º және 0...-4º С

7. полярлық - географиялық ендіктің 69-90º және.-4º С және одан да төмен

Климаттың басқа да жіктелулері бар. Л.С. Бергтің климатты ландшафтық-ботаникалық жіктеуі кеңінен қолданылады. Бұл жіктеуге, мәңгі аяздар, тундра, тайга, жапырақты ормандар, орта аймақ, дала, жер орта теңіздік климаттар сияқты, климаттар кіреді.

Практикада, атап айтқанда, елді мекендерді жоспарлау және салу кезінде, үйлердің қабырғаларының қалыңдығын есептеу, ғимараттарды бағыттау, көгалдандыру кезінде және т.б. қаңтар мен шілде айының орташа температурасы бойынша климаттың жіктелуі қолданылады. Осы жіктеу бойынша суық, орташа, жылы және ыстық климаттық белдеулерді бөледі. Бұл белдеулердің бәрінде де теңіздік, далалық, таулық, шөлді және жартылай шөлді, субтропикалық және т.б. сияқты климаттың жергілікті түрлері ажыратылады.

Қазақстанның климаты ыстық, жылы, орта және суық климаттық белдеулерге жатады. Бұл Оңтүстікте - дала мен шөлдің ыстық климаты, биік таулы климат, Орталық және Батыс Қазақстанда - шөл, жартылай шөл, Шығыс Қазақстан мен солтүстікте – далалар және орманды далалар климаттары. Медициналық климатологияда климатты адамның денсаулығының әсерінебайланысты жұмсақ және тітіркендіретін деп бөледі. Жұмсақ климатқа, температураның амплитудасы және басқа метеофакторлардың жылдық, айлық және тәуліктік ауытқулары аз, жылы климат жатады.

Бұндай климаттық жағдайлар бейімделу механизімдеріне ең аз талаптарды қояды. Жұмсақ климатқа Бурабайдағы орманды климат, Қырымның оңтүстік жағалаулары жатады. Тітіркендіретін климатқа бейімделу механизмдеріне жоғары талаптар қоятын, метефакторлардың елеулі тәуліктік және мезгілдік амплитудалары тән. Басқа жағынан, бұндай климат ағзаның жаттығуына және оның шынығуына ықпал етеді. Осындай әсері бар климаттарға, көптеген жүйкелік және жүрек тамырлық ауруларды емдеу кезінде қолданылатын, емдік және шынықтырғыш қасиеті бар, тау, солтүстік теңіз жағалауындағы салқын климат және Қазақстанның Сібір бөлігінің континентальды климаттары жатады.

Ауасы таза, ылғалды орташа, ластаушылар мен аллергендері жоқ, ауа - жылу режимі параметрлерінің ауытқулары аз, жылу реттейтін механизмдердің зорлануын тудырмайтын, қатты желдер мен жиі жауындар болмайтын, жақсы инсоляцияланатын жерлер климатотерапия үшін қолайлы болып саналады. Басқа тітікендіргіш климаттар: солтүстіктің суық климаты, дала мен шөлдің ыстық климаты, биік тау климаттары - адам ағзасына өте қолайсыз әсер етеді.

Биік ендіктердегі суық климат солтүстік ендіктен 66º солтүстікке қарай (Заполярье, ҚиырСолтүстік, Арктика) жататын аумақтарда байқалады. Осы аумақтар үшін ауаның өте төмен температурасы, төмен абсолюттік ылғалдылық пен жоғары салыстырмалы ылғалдылық тән: жауындар өте аз - жылына 300-500 мм болады. Әр түрлі текті ауа массаларының өзара әсерлесуі және атмосфералық қысымның күрт ауытқуы салдарынан, жылына 120-122 күнге дейін дауылды желдер тұрады. Атмосфералық қысымның төмен болуына байланысты, ауадағы оттегінің тығыздығы өте төмен болады. Қысқы уақытта жарықтың болмауы (полярлық түн), ерте және ұзаққа созылатын қыс, қысқа суық жаз, адамға тұнжырататын әсер көрсететін ландшафтың біртүрлілігі, үн-түнсіз тыныштық осы климаттың өіне тән ерекшелігі болып табылады. Күннің көкжиектен тұру биіктігі осы ендіктерде 25 º аз, сондықтан УК сәулесінің ең биологиялық құнды - орта толқынды бөлігі - жер бетіне жетпейді, бұл, ұзақтығы 2-6 айға дейін болатын, УК сәулеге ашығудың дамуына әкеледі. Биік ендіктерге, сондай-ақ, полярлық жарқыраулар және тұрақты магниттік толқулар түрінде көрінетін, үнемі болып отыратын магниттік ауытқулар тән.

Қиыр Солтүстікке тән метеофакторлардың әсері әсіресе жаңадан келген адамдарда айқын көрінеді. Атмосфералық қысымның жиі және күрт ауытқуы, көбінесе циклон түріндегі ауа райы, ауадағы оттегінің тығыздығының төмендеуі, күн белсенділігінің және атмосфералық электрліктің күрт өзгеруі, созылмалы гипоксия синдромының дамуына әкеп соғады. Әдебиеттерде «полярлық ентігу» деп көрсетілетін, тыныс алудың қиындауына шағымдар өте жиі кездеседі. Оның даму патогенезінде жоғарыда аталған факторлардан басқа үлкен жылдамдықпен қозғалатын суық ауаның тыныс алуға жасайтын механикалық кедергісі де белгілі бір рөл атқарады.

Жүрек-қан тамыр жүйесінің бейімделу реакциялары қыл тамырлардың спазмымен, айналымдағы қанның көлемінің жоғарылауымен, артериялық гипертензияның дамуымен сипатталады. Жүрек тұсындағы ауру сезіміне, ентігу, жүректің қағуына шағымдануы байқалады. Бұндай өзгерістер «солтүстік кардиопатиясы» деп аталады. Сонымен бірге, осы мекеннің байырғы тұрғындарында артериялық қан қысымы әдетте қалыпты немесе төмен болады. Ауыр климаттық жағдайлар психикаға көңіл - күйін төмендетін әсер береді. Бұндай жағдайда дезадаптациялық невроз дамиды, оның негізгі көріністеріне әр түрлі дәрежедегі қорқу сезімдері, ұйқысыздық, бас ауруы, депрессия, ашушаңдық және т.б. жатады. Психологиялық бейімділу Солтүстікте жұмыс істеуге айқын себебі бар адамдарда жеңіл өтеді.

Төмен температуралардың әсері жылу алмасу үрдісінің өзгеруіне әкеледі. Жылу өндірілуі, негізгі алмасу жоғарылайды, қол терісінің суыққа реакциясы төмендейді. Суда еритін дәрумендердің жетіспеушулігі және гиперхолестеринемиямен жүретін липид алмасуының бұзылуы байқалады. Бұндай жағдайларда майлы тағамның қажеттілігі жоғарылайды. Айтпақшы, Солтүстік аборигендерінің тамағының құрамында көп мөлшерде май болады, бұл олардың энергияға қажеттілігін қанағаттандырады. Ал ағзаға дәрумендердің жеткілікті түрде түсіп отыруы, Солтүстік халқының арасында кеңінен таралған шикі азықпен қоректенуімен қамтамасыз етіледі.

Жаңадан келген адамдар арасында, суда фтордың жеткіліксіздігінен тіс жегімен аурушаңдық жоғары болады. Солтүстікте тұруының бірінші жылдары әйелдерде жүктілік ағымның бұзылуы, босанудың асқынулары байқалады.

Оңтүстіктің далалары мен шөл далалараның ыстық климаты ауаның температурасы (50ºС және одан жоғары) жоғары болуымен, температураның үлкен тәуліктік ауытқуларымен, күн сәулесінің артық түсуімен, салыстырмалы ылғалдылықтың төмен болуымен, шаңды құйындармен, қыс мезгілінің қысқа болуымен сипатталады. Бұл дененің қатты қызуына және соған байланысты, жылу реттелудің зорлануына, тер шығыуның жоғарылауына (тәулігіне 6-10 л дейін), тер арқылы минералды тұздар мен дәрумендердің жоғалуына, негізгі алмасудың төмендеуіне, қылтамырлардың кеңейуіне, артериялық қан қысымының төмендеуінене, тыныс алу мен жүрек соғуының жиіленуіне, асқазан-ішек жолының моторикасы мен секрециясының және тағамға тәбеттінің төмендеуіне ықпал етеді. Мұндай климат жүрек-қан тамырлары, эндокриндік, жүйке – психикалық, туберкулез, бүйрек - тас аурулары бар науқастар үшін қолайсыз болып табылады. Сонымен бірге, бұл климатты нефрозбен ауратын ауруларды емдеу кезінде қолданады. Қарқынды УК сәулесі тері обырының даму себептерінің бірі болып табылады.

Биік тау климаты 2000 м жоғары биіктікте байқалады. Оның негізгі факторларына төмен атмосфералық қысым мен оттегінің төмен парциалдық қысымы, төмен температуралар, құрғақ, аллергендері жоқ ауа, күшті желдер, қарқынды күн сәулесі, қардың жоғары шағылыстыратын қабілеті жатады. Оттегінің тығыздығы едәуір мөлшерде төмендеуі нәтижесінде биіктіктік гипоксиясы дамиды, ол жүрек – қан тамырлары, тыныс алу және орталық жүйке жүйелері қызметінің бұзылуына әкеп соғады. Жылу реттейтін механизмдердің зорлануы, эритропоэздің компенсаторлық стимуляциясы, жарық дискомфорты байқалады.

Қазіргі қоғамдағы өмірде адамдардың бір климаттық-географиялық аймақтан екіншісіне үнемі көшіп-қонуы жүріп жатады. Оның себептері әр түрлі: бұл жаңа климаттық-географиялық аймақтарды өнеркәсіптік ігеру, тұратын жерлерін ауыстыру, климаты басқа жергілікті жерлерде санаторлық-курорттық емделу немесе демалу, туристтік және қызметтік сапарлар, әскерде қызмет ету және т.б. Осы аталған барлық жағдайларда адамның жаңа климаттық жағдайларға бейімделуін - акклиматизация үрдістерін- ескеру қажет.

Акклиматизация бірден пайда болмай, белгілі бір кезең ішінде жүреді, осы уақытта берілген климаттық жағдайларға сәйкес жаңа динамикалық стереотип қалыптасады. Акклиматизация үрдістеріне физиологиялық аспектілер ғана емес, сонымен бірге, әлеуметтік және медициналық аспектілері де кіреді, себебі климаттық факторларының әсерін азайту және адекватты физиологиялық акклиматизацияны қамтамасыз ету, көбінесе осы мәселелрді шешіуімен байланысты. Акклиматизациялау бірнеше фазалардан өтеді. Бастапқы фазасында, әдетте, әр түрлі бейімдейтін физиологиялық реакциялар жүреді. Мұндай реакциялардың мысалы ретінде, жылу реттейтін механизмінің зорлануын, қылтамырлардың спазмын, гипертензиялық жағдайларды, айналымдағы қанның көлемінің үлкеюін, жаңа келген адамдарда липид алмасуы белсенділігінің жоғарлауын алуға болады.

2 фазасы кезінде динамикалық стереотип қайта құрылады. Егер, климаттық факторлардың ағзаға қоятын талаптары оның функционалдық мүмкіншіліктері мен компенсаторлық механизмдерінің шегінен аспайтын болса, онда жаңа динамикалық стереотип қалыптасады және жаңа жағдайларға бейімделу үрдісі тұрақты акклиматизация фазасымен аяқталады. Бұнда ағзаның тіршілік параметрлері «қалыпты» деңгейге оралады. Акклиматизацияның қолайсыз жүруі кезінде, айқындылығы әр түрлі, патологиялық сипат алатын, дезадаптациялық үрдістер дамиды. Мұндай жағдайда, тұрақты акклиматизация қалыптаспайды, сондықтан, адам бұрынғы климаттық жағдайына қайта оралуға мәжбүр болады. Акклиматизацияны жеңілдету және жылдамдату үшін, қолайсыз климаттық жағдайларда әлеуметтік, гигиеналық және емдеу-алдын алу шаралары жүргізіледі. Солтүстіктің суық климаты жағдайында елді мекендер мен тұрғын үй бөлмелерін жоспарлауға ерекше көңіл бөлінеді. Жоспарлау шаралары, суықтан, дауылды желдерден қорғануды, қолайлы ауа-жылу режимін, сондай-ақ, ұзақ уақыттық полярлық түндер кезінде ең маңызды болып табылатын, жеткілікті табиғи жарық пен инсоляцияны қамтамасыз ететін, қажетті жағдайлардың бірі болып табылады. Ғимараттарды бір біріне жақын етіп, бүйір жағын жел жаққа қаратып, орналастырады және бір бірімен жылы өтпе жолдармен байланыстырады. Терезелерді солтүстіктен басқа, барлық жаққа қарай бағыттайды. Бөлмелер кең, жайлы, қысқы бақшасы бар болуы керек, себебі бұл өңірде тұратын адамдар уақыттарының көп бөлігін үйде өткізуге мәжбүр болады. Бірінші қабаттағы еденді, мәнгі тоңның әсерінен пайда болатын ылғалдан және суықтан қорғау үшін, оның жылуын міндетті түрде оқшаулау кажет. Күн сәулесіне ашығудың алдын алу үшін, фотарийлерде, сонымен қатар, ұзақ уақыт әсер ететін жарық сәуле шығаратын қондырғылардағы эритемды шамдардан сәулеленуге түсіреді.

Дата добавления: 2014-12-11 | Просмотры: 1477 | Нарушение авторских прав