АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Жіктелуі (Г.Н.Красовский бойынша) 56 страница

3. Химиялық заттардың әсер етуінің табалдырықты болуы.

Зиянды әсерінің табалдырығы – әсер етуі кезінде адам ағзасында физиологиялық бейімделу реакцияларының шегінен шығатын өзгерістер туғызатын немесе жасырын (уақытша орнына қайта келген) патология дамытатын жұмыс зонасы ауасындағы заттардың ең аз концентрациясы.

Зиянды заттардың гигиеналық нормативтерін негіздеу кезінде әр түрлі зертханалық жануарларға (жиі – ақ тышқандар, егеуқұйрықтар, қояндар, теңіз шошқалары) қойылаған эксперименттерде ағзаға әр түрлі жолдармен түсіп (ингаляция, ауыз немесе тері арқылы түсу) әсер етуі кезіндегі улылық дәрежесі, тері мен көздің шырышты қабығын тітіркендіргіш әсері, зақымдалмаған тері арқылы ену және улану тудыратын қабілеті, сондай-ақ ағзада жинатын қабілеті де анықталады. Теріге ұзақ уақыт жабыстыру кезінде заттың аллергиялық реакциялар тудыратын қабілеті бағаланады. Бір реттік және бірнеше рет қайталап ингаляциялық жолмен әсер еткен кезінде (эксперимент ұзақтығы 4 айға дейін, күнделікті экспозициясы 4 сағат) зиянды әсерінің жалпы және спецификалық көрсеткіштері бойынша заттардың әсер ететін минимальды (табалдырықтық) концентрациялары анықталады. Осы мақсатта адекватты әдістер кешенінің көмегімен әр түрлі мүшелер мен жүйелердегі функционалдық, биохимиялық, және морфологиялық өзгерістерді тіркейді.

Затты өндіріске енгізген кезде, әдетте, 3-5 жылдан кейін эксперимент арқылы орнатылған ШРЕК-ң қауіпсіздігін анықтау үшін, оның әсеріне ұшыраған жұмысшылардың еңбек жағдайы мен денсаулық жағдайы зерттеледі. Басым көпшілік жағдайларда ШРЕК зиянсыз болып шығады, дегенмен де регламентті өзгерткен жағдайлар да болған, мысалы, хлорлы винилдің ШРЕК-і 30-дан 5 мг/м ³ дейін төмендетілгені белгілі.

10.3 Негізгі өнеркәсіптік улардан кәсіби уланулар және олардың алдын алу.

Қорғасын. Ауыр металлдарға жатады, суда және органикалық ертінділерде ерімейді. 327ºС температурада балқиды, 400-500ºС – булана бастайды, ал 1740ºС – қайнайды. Қорғасын мен оның қосылыстарының өндірістік көздеріне қорғасынды өндіру мен балқыту үрдістері, сонымен қатар оны қолданатын өндіріс салалары: атмосфераның әсеріне тұрақты аккумуляторлар, кабельдер, пьезоэлектрлік элементтер, резеңке, сыр, ақ сыр, лак өндірісі, металл бұйымдарды қорғасын ванналарда шыңдау жатады. Қорғасын сонымен қатар иондаушы сәулеленуден қорғануға арналған экрандар ретінде қолданылады, әр түрлі қорытпалардың құрамына кіреді.

Қорғасынның тек өзі ғана емес, оның әр түрлі қосылыстары да: қорғасынды глеті (PbO), қорғасынның шала тотығы (Pb₂O), қорғасынның қос тотығы (PbO₂), қорғасынның төрт тотығы (Pb₃O₄ ), сонымен қатар органикалық және бейорганикалық тұздары улы болып табылады.

Өндіріс жағдайында адам ағзасына негізгі түсетін жолы ингаляциялық болып табылады, бұл кезде ауадағы қорғасынның булары және аэрозольдері тыныс алған ауамен бірге жұтылады. Ауыз арқылы түсу жолының маңызы аздау, өйткені ол негізінен түкірікпен шаңды қоса жұтқанда, лас қолмен ас қабылдағанда және темекі шеккенде ғана болуы мүмкін. Дегенмен де, қорғасынның суда ерімейтін қосылыстары қышқыл асқазан сөлінде жақсы ериді және қанға тез сіңіп уланудың дамуын жылдамдататынын естен шығармаған жөн.

Қорғасын ағзадан көбінесе бүйрекпен және ішек арқылы шығарылады. Аз мөлшерде, бірақ тұрақты түрде сілекеймен, ана сүтімен, және басқа да бөлінділермен шығарылады. Қорғасынмен оның қосылыстарына айқын қорға жиналу қабілеті тән. Сүйектер, бауыр, бүйрек қорғасынның негізгі жиналатын мүшелері болып табылады, онда қорғасын ұзақ жылдар бойы болады. Жиналған қорғасын әлсін-әлсін қанға түсіп, уланудың қайталануын тудыруы мүмкін. Қорғасын сондай-ақ көп мөлшерде тісте және шашта жиналады. Қорғасынның бала жолдасы арқылы ену қабілеті үлкен қауіп тудырады.

Қорғасын барлық мүшелер мен жүйелерге әсер ететін политропты у болып табылады. Ең айқын өзгерістер қан жүйесінде, жүрек-тамыр, жүйке жүйелерінде, асқорыту жолында, бауырда, бүйректе байқалады. Қорғасынның және оның қосылыстарының әсер ету механизмі бірқатар ферментік үрдістердің, атап айтқанда гем синтезін қамтамасыз ететін урдістердің бұзылуымен байланысты. Қорғасыннан уланудың өзіне тән синдромдарының бірі анемиялық синдром болып табылады, ол порфириндердің синтезі және темірдің гемнің құрамына енуінің бұзылуы себебінен, сидероахрестикалық анемия дамуымен сипатталады. Ол тек гемоглобин деңгейінің төмендеуімен ғана емес, сонымен қатар қорғасынның цитоплазмаға улы әсер етуі салдарынан, базофильді-түйіршікті эритроциттердің көп мөлшерде пайда болуымен, сондай-ақ ретикулоцитоз болуымен жүреді. Қанда протопорфириндердің, ал зәрде – порфириндер синтезінің аралық өнімдері болып саналатын дельта-аминолевулин қышқылы мен копропорфириндердің мөлшері жоғарылайды.

Бұл көрсеткіштер қорғасыннан улануын анықтау үшін жұмысшыларды скринингтік тексеру үшін қолданылады.

Жүйке жүйесіндегі өзгерістер басында тек астениялық және астено-вегетативті синдромдар (бас ауруы, бас айналу, тітіркенгіштік) типті функционалдық ауытқулар түрінде байқалады, ал улану дәрежесі айқынырақ болған жағдайда энцефалопатия және полиневропатия құбыластары байқалатын тұрақты органикалық ауытқулар дамиды. Ертеректе, цехтардағы атмосфералық ауаның қорғасынмен өте жоғары деңгейде ластануы кезінде қорғасынның әсерінен салдану деп аталатын аурудың дамуы жиі байқалатын. Қазіргі кезде олар іс жүзінде кездеспейді.

Қорғасыннан созылмалы улану, басында ангиодистониялық құбылыстармен басталып, кейіннен гипертония ауруына ұласатын жүрек-қан тамыр жүйесінің зақымдануына әкеп соғады.

Ішек-қарын қызметінің бұзылуымен асқазанның,тоқ ішектің қабынуымен білінетін асқазан-ішек синдромы қорғасын әсерінің өзіне тән салдары болып табылады. Ауыр жағдайларда жиі «қатты іш ауыруы (острый живот)» көріністеріне ұқсас және жедел вегетатитивтік криз дамуы себебінен «қорғасыннан болатын шаншу(свинцовая колика)» деп аталатын - азапты, толғақ тәрізді іш ауруы дамуы мүмкін.

Қорғасын әсерінен сондай-ақ паренхиматозды мүшелер, эндокриндік жүйе, гонадалар зақымданады. Уланудан бауыр қабынуы, интерстициалды нефропатия, етеккір-анабез гормондары циклінің, ұрпақ келтіру қызметінің бұзылуы дамиды, айқын ұрықты уландыратын және тератогенді әсерлері байқалады.

Қорғасыннан уланудың ең түбегейлі алдын алу шаралары оның қолданылуын шектеу. Атап айтқанда, құрамында қорғасыны бар егеулерді, әйнекейлерді, ақ сырларды дайындау кезінде қорғасынды қолдануға тыйым салынады. Өндірістік үрдістерді автоматтандыру және герметизациялау, қашықтықтан басқаруды енгізу, қуатты желдету жүйелерін ұйымдастыру арқылы жұмыс зонасы ауасының ластану деңгейін төмендетудің үлкен маңызы бар. Ауаның қайтадан ластайтын көзі болуы мүмкін қорғасын шаңының әр түрлі нысандарға қонуын болдырмау үшін жұмыс бөлмелерін орталықтандырылған ауамен тазалайтын қондырғыларымен жабдықтайды. Жұмыс бөлмелерінің қабырғалары мен едендерін мүмкіншілік бар жерлерде, судың ағынымен тазалауға рұқсат етілуі тиіс.

Санитарлық-тұрмыстық қызмет көрсетуді жақсылап ұйымдастыруға және жеке бас гигиенасы ережелерін сақтауға айрықша көңіл бөлінеді. Үнемі ауыз қуысын тазалау, қолын және денесінің басқа да ластанған жерлерін сірке қышқылының әлсіз ертінділерімен жуып отыру, жұмыстан кейін душта жуынуы керек. Цехтарда тамақ ішуге және темекі шегуге рұқсат етілмейді. Арнайы жұмыс киімі және өзінің киімі жеке шкафтарда сақталуы тиіс. Міндетті түрде жеке басты қорғайтын заттарды- «Лепесток» және басқа да респираторларды, қолдануы тиіс.

Қорғасынмен байланысты болатын жұмысқа әйелдер және жасөспірімдер, сондай-ақ орталық және шеткі жүйке жүйесінің созылмалы аурулары бар, қан тамырларын бітейтің (облитерирующий)эндартериитпен, қан ауруларымен, артериялық гипертониямен, бауыр және бүйрек ауруларымен және басқаларымен ауыратын адамдар қабылданбауы тиіс. Жұмысқа қабылдауға қарсы көрсетілімдердің тізімі ҚР ДМ №243 бұйрығында көрсетілген. Өндірісте жұмыс істейтіндер, цехтік терапевтті және невропатологы қатысатын кезеңдік медициналық тексерулерден өтуі тиіс. Тағам рационын, қорғасынды өзіне сіңіретін, құрамында пектині бар тағамдық өнімдермен байытады: пектин заттары алманың, алмұрттың, өріктің, қызылшаның, сәбіздің, қырыққабаттың құрамында едәуір мөлшерде кездеседі. Қосымша тегін емдік-аурудың алдын алу жөніндегі тағам рационын береді (№3 рацион, - VIII тарауды қараңыз), дәрумендермен емдеу жүргізеді, қылқан жапырақты ванналар жасайды, профилакторийларға және шипа жайларға жолдама береді.

Сынап және оның бейорганикалық қосылыстары. Метал сынап бөлме температурасында сұйық, әрі ауыр металл болып келеді. Балқу температурасы – 38,8ºС, қайнау температурасы - 356ºС. Нөл градустың өзінде-ақ булану жүреді. Температура жоғарылаған сайын және буланатын бетінің ауданы ұлғайған сайын булану қарқындылығы өсе береді.

Металды сынаппен және оның бейорганикалық қосылыстарымен (сулема (HgCl₂ ), сынап цианиді (Hg(CN)₂), сынап роданиді (Hg(SCN)₂ және басқалармен) өндірістің әр түрлі салаларында байланыста болуы мүмкін, атап айтқанда: өлшейтін аспаптар, рентген түтіктерін, кварц және люминесценттік шамдар жасауда, кендерден амальгама түрінде металдарды алу, сынапты кеннен балқытып алу, сынап препараттарын, фунгидцидтерді, кейбір жарылатын заттарды, ағаштың шіруінің алдын алу үшін қолданатын заттарды өндіру кезінде, зертхана және медицина практикасында.

Өндіріс жағдайында сынап ағзаға негізінен тыныс алу мүшелері арқылы булары мен аэрозольдеры түрінде түседі. Жарақаттанбаған тері арқылы және бірен-саран асқазан-ішек жолдары арқылы түсуі мүмкін болса да басқа жолдармен түсуі айтарлықтай емес. Сынап ағзадан нәжіспен, зәрмен, сілекеймен, термен, өкпе арқылы шығады, бірақ шығуы өте баяу жүреді, соған байланысты бауырда, бүйректе, көк бауырда, мида және сүйектерде қор түзе жиналады.

Металды сынаптың да және оның қосылыстарының да улылығы жоғары, бұл сынап иондарының белоктардың SH-топтарымен, карбоксил және амин топтарымен өзара әрекеттесіп, ферменттердің белсенділігін төмендететіндігімен және зат алмасуының бұзылуына әкеп соғатындығымен түсіндіріледі.

Жедел және созылмалы уланулар дамуы мүмкін. Жедел уланулар өндірісте сирек кездеседі, олар негізінен апат жағдайларында, сынап зауыттарында қазандар мен пештерді тазалау кезінде болуы мүмкін. Жедел уланулар кезінде сынап ағзадан шығатын мүшелер мен жүйелердің: бүйрек, асқазан-ішек жолы, сілекей безі зақымдануының көріністері басым болады. Мысалы, уланғаннан кейін көп уақыт өтпей-ақ (5-24 сағат) әлсіздік, бас ауруы, дене қызуының көтерілуі, жоғары тыныс жолының қабыну құбылысы пайда болады, ауыз қуысының шырышты қабығы, қызыл иектің жаралануымен жүретін сынап стоматиті, қатты ішінің ауыруы, қан араласып ішінің өтуі, тіпті бүйрек тіндерінің өліеттенуіне дейін баратын уланудан болған нефропатия дамиды. Сондай-ақ орталық жүйке және жүрек-қан тамыры жүйелерінің функционалдық жағдайында өзгерістер байқалады.

Сынаптан созылмалы уланулар аз дозаларымен улану кезінде аурудың белгілері айқын емес: бас ауыруы, бас айналуы, ұйқышылдық, есте сақтаудың төмендеуі, тез қажу, ұйқы ырғағының бұзылуы, қолын созғанда саусақтарының дірілдеуі, қызыл иектен қан шығуы, тістерінің тез бүлінуі, етеккір-анабез гормондары циклінің бұзылуы, лейкопения және басқалар байқалады. Уланудың бұл бастапқы сатысы микромеркуриализм (меркурий, грек тілінен – сынап дегенді білдіреді) деп аталады.

Сынаптан уланудың айқын сатысы – меркуриализм – әдетте сынаптың жеткілікті дәрежеде жоғары деңгейде ұзақ уақыт ағзаға әсер етуі кезінде байқалады. Уланудың көрінісінде сынаптың әсерінен болған энцефалопатия түріндегі жүйке жүйесінің зақымдануы бірінші байқалады, онымен асқазан-ішек жолының, бүйректің зақымдануы да қатар жүреді.Жоғарыда көрсетілген микромеркуриализмдегі функционалдық өзгерістер қарқындылау және тұрақты болады. Тремор ірі болады, тек қолда ғана емес, сонымен қатар қабаққа, тілге, аяққа, ауыр жағдайларда бүкіл денесіне таралады. Ол дәл қимылдар орындауын, қағаз жазуын қиындатады. Жазуы танымастай өзгереді. Аурудың психикасы өзгереді. Барған сайын күшейе беретін тұрақты бас ауыруы, күйгелектік, ашушаңдық және күйзеліс жағдайы аясында бұл адамға тән емес жасқаншақтық, ұялшақтық, қорқақтық, өзіне- өзі сенімсіздік (сынаптық эретизм) пайда болады, бұл ми қыртысы-қыртыс астылық қызметінің айқын бұзылуымен байланысты. Ауыр психикалық ауытқулар есте сақтау қабілетінің бұзылуымен, шизофрения тәрізді синдроммен білінеді. Кейде есінен танып қалатын жағдайлар, эпилепсия сияқты есінен танумен және тырысып қалуы, қояншық тәрізді есінен айырылу,еттерінің құрысып жиырылуы мүмкін.

Асқорыту мүшелерінде сынаптың әсерінен болған стоматит, гингивит, гастрит, энтерколит байқалады. Тамаққа тәбеті болмайды, тамақтануының шұғыл нашарлауына байланысты анемия, күрт арықтауы мүмкін. Тыныс алатын ауада сынаптың мөлшерінің жоғары болуы әйелдерде жүктілік барысының бұзылуына, өздігінен түсік тастауына, жаңа туылған нәрестелердің арасында өлім- жітімнің көп болуына әкеп соғады.

Сынаптан уланудың бұл сатысы тіпті ұзақ уақыт қарқынды емдегеннің өзінде де қайтымсыз деп айтуға болады.

Сынаптан уланудың алдын алу жөніндегі шаралар кешенінің ішіндегі тиімдісі технологиялық үрдісте сынапты зияндылығы аз заттармен алмастыру болып табылады. Бірақ бұл жолмен қол жеткізу барлық уақытта мүмкін бола бермейді. Осыған байланысты сынаптың жұмыс зонасы ауасына түсуінің алдын-алуға бағыттайтын шараларды қолданады. Жабдықтарды герметизациялау, үрдістерді қашықтан басқарудың, ашық сынаппен жұмысты сорып әкететін шкафтарда істеудің, жалпы көлемдік енбелі-сормалы желдету түрін орнатудың, сынаптың булануын азайту мақсатында бөлмелерде салыстырмалы түрде төмен температура жағдайын (15-16ºС) сақтаудың айрықша маңызы бар.

Сынаппен істелетін жұмыстың бәрі де жеке арнайы жабдықталған бөлмелерде жүргізілуі тиіс. Олардың қабырғалары мен төбесін сынап өтпейтін майлы сырмен сырлайды. Едендерін, жұмыс істейтін столдарының бетін линолеуммен жабады, шеттерін қабырғаға қарай көтеріп сылақтың астына жібереді. Сорып әкететін шкафтарды сынап еденге төгілмей ыдысқа ағуы үшін арнайы астаушамен жабдықтайды. Астаушадан қабылдайтын ыдыс калий перманганатының ерітіндісімен толтырылады, ол сынапты тотықтырып, булануының алдын алады.

Бөлмелерді үнемі жуып – жинау және оқтын-оқтын демеркуризация жүргізу марганец қышқылды калийдің, хлорлы темірдің, хлораминнің, гипосульфиттің судағы ертінділерімен белсенділігін жойып, сынаптан тазарту өте маңызды.

Ауаға ұшқан сынаптың булары тез арада сұйық күйге ауысатынын және линолеумдердің астында және басқа да жерлерде жиналып «қор» жасайды, сөйтіп бөлмеге қосымша түсіп отыратын жасырын көзіне айналатыны есте болуы керек. Сынаптың жұмыс істейтін және қосымша көздерінен ауаға түсуінен құтылу үшін оның буларының концентрациясын жүйелі түрде бақылау қамтамасыз етілуі тиіс. Оның максималды бір реттік ШРЕК_м.б.р. – 0,01 мг/м³ ,орташа тәуліктік ШРЕК_о.т. – 0,005 мг/м³ артық болмауы тиіс.

Сынап өндірісіндегі жұмысшылар арнайы жұмыс киімімен қамтамасыз етілуі тиіс. Технологиялық жабдықтардың ішінде жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде алдымен жабдықтардың ішкі бетінің температурасын 40ºС дейін төмендету, оқшаулайтын противогаздар мен арнайы киімдер қолдану, ұдайы сақтандыру және дабыл қаққышты қою міндетті түрде болып табылады.

Сынаппен қатынаста болатын жұмысқа қабылдауға қарсы көрсетілімдер, олар орталық жүйке жүйесінің органикалық аурулары, невроз жағдайлары, психопатия, шеткі жүйке жүйесінің созылмалы аурулары, вегетативтік ауытқулар, асқазан-ішек жолының, бауырдың, бүйректің, тістің және басқалардың созылмалы аурулары. Жұмысқа жүкті әйелдер мен бала емізетін әйелдер жіберілмейді.

Жұмыс істеушілердің кезеңдік медициналық тексерулерден өтуі міндетті болып табылады. Тексерулердің кезеңділігі жұмыстың қауіптілік дәрежесіне байланысты және жылына 1 реттен 4 ретке дейін болуы мүмкін.

Емдеу-алдын алу жөніндегі тамақтану тағайындалады (№4 рацион – VIII тарауды қараңыз). Жұмыс уақытында сынаптың қосылыстарын байланыстыру және кетіру мақсатында калий перманганатының ертіндісімен ауызды әлсін-әлсін шайып тұрады. Ағзада сынапты тасымалдаушылық анықталған жағдайда арнайы тағам рационын және бойына сіңіретін заттарды қолданып оның ағзадан шығуын ынталандырады.

Хром және оның қосылыстары. Хром оксидтер және басқа элементтермен қосылысы түрінде кездесетін поливалентті метал. Хромның жұмысшыларға әсер етуі әр түрлі өндірістерде: құрал-саймандарға және басқа да металдан жасалған өнімдерді электролиттік хромдау кезінде, теріні илеу үшін және бояу кезінде басытқы үшін хромның қосылыстары қолданылатын тері, тоқыма өнеркәсіптерінде; шыны және форфор өндірісінде, фармацевтика өнеркәсіптерінде, қоспа ретінде хром қосып болат қорыту кезінде және басқаларда байқалуы мүмкін.

Хром және оның қосылыстары ағзаға әр түрлі жолдармен түсуі мүмкін: аэрозольдермен тыныс алған кезде, асқазан-ішек жолы, тері арқылы. Өкпе тінінде, бауырда, ұйқы безінде, бүйректе, жілік майында жиналуға қабілетті. Ағзадан шығуы негізінен бүйрек арқылы, азырақ мөлшерде өтпен және тер бездері арқылы жүреді.

Хромның улылығы оның валенттілігіне байланысты. Улылық әсері ең жоғарысы хромның алты валентті және үш валентті қосылыстары, улылық дәрежесі салыстырмалы түрде аздауы –екі валенттілігі және хромның өзі. Хромның барлық қосылыстарының шырышты қабықта және теріні тітіркендіретін, күйдіретін әсері бар және олардың жараға айналуына әкеп соғады. Мұрын қалқасы шеміршегінің тесілуі әдеттегі болып табылады. Жара хроммен байланыста болып 3-4 апта жұмыс істегеннің өзінде-ақ пайда болады, ал мұрын қалқасының тесілуі- 1,5-2 айдан кейін. Тіндердің, дистрофиялық және тіпті тесілуге дейін әкеп соғатын өліеттеніп (некроз) зақымдануы хром көзге тиген кезде байқалады.

Хромның қосылыстары аллерген болып ағзаны сенсибилизациялайды және демікпе құбылыстарына, аллергиялық жанаспалы тері қабынуына, жараларға, хром экземасына әкеп соғады. Хромның әсерінен өкпеде таралған пневмосклероз дамиды. Хромның құбылыстарының әсіресе алты валенттісі канцерогенді қабілетке ие. Соған байланысты хроммен байланысы бар жұмыстарды істейтіндерде халықтың басқаларына қарағанда өкпе обыры жиі кездеседі.

Хром қосылыстарының жалпы улылық әсерінде асқазан-ішек жолының қабыну, ойық жара аурулары, бауырдың, ұйқы безінің, бүйректің, орталық жүйке жүйесінің зақымдануы байқалады.

Хромның және оның қосылыстарының қолайсыз әсерлерінің алдын алу үшін жоғарыда жазылған техникалық және санитарлық-техникалық шаралардың кешенін, сонда й-ақ жеке басты қорғайтын заттарды– респираторларды және оқшаулаушы шлангалы противогазды, арнайы киімдерді қолданады. Жұмыс алдында мұрнына құрамында А-дәрумені бар балық майын немесе жақпамай жағады, қолына арнайы жақпамай жағады. Жұмыстан кейін оларға натрий гипосульфитінің 5% ертіндісін жағады. Терінің қабынулары, жаралар, аллергиялық реакциялар пайда болуы хроммен қатынаста болатын жұмыстан босатуға негіз болып табылады. Кезеңдік медициналық тексерулерді жылына кем дегенде бір рет жүргізеді. Ай сайын отоларинголог міндетті түрде қарауы тиіс. Жұмысқа қабылдауға қарсы көрсетілімдерге тыныс мүшелерінің, көздің, тері аурулары, туберкулез, аллергиялық аурулар жатады.

Марганец және оның қосылыстары. Өндірісте негізінен тотықтар мен металдармен қосылыстары түрінде кездеседі. Олардың өндірістік көздеріне марганец кенін шығару, құрамына қоспа ретінде марганец қосылатын сапалы болат өндіру үрдістері; дәнекерлік электродтарды өндіру және қолдану; химия, әйнек жасау және электрохимия өнеркәсіптері және басқалар жатады.

Ауада дезинтеграция және конденсация аэрозольдері күйінде болып, марганец қосылыстары ағзаға көбінде тыныс жолдары арқылы, аз дәрежеде асқазан ішек жолы арқылы түседі. Аз еритін фосфаттар түзіп марганец сүйектерде, бас миында, ұлпалы мүшелерде қорға жиналады. Ағзадан асқазан –ішек жолы және бүйрек арқылы шығарылады.

Негізгі зақымдалатын жүйеге орталық жүйке жүйесі жатады, бұл жүйеде дамитын өзгерістердің ішінде келесі өзгерістердің маңызы зор: марганецтің әсерінен холинэстеразаның белсендігі тежеледі, серотонин алмасуы бұзылады, катехоламиндердің биосинтезі бұзылады, сонымен қоса жүйке тініне тікелей әсер етеді. Марганецтен уланудың бастапқы кезеңдеріне астениялық-вегетативтік көріністер (қажығыштық, бас ауыруы, ұйқышылдық), аяқтарындағы әлсіздік, қимыл-қозғалыстарындағы икемсіздік, салғырттық, өз күйіне сын көзбен қарауының жеткіліксіздігі, мимикасы төмендеуінің жеңіл түрі тән. Содан кейін, жүру кезіндегі қолдардың бірге үйлесімді қозғалуы, жүрісі бұзылуы, бұлшықет тонусы жоғарлауы, бұрынғыдан да мимикасының төмендеуі, көз қарасы қозғалыссыз, кірпігін сирек қағуы сияқты уланудан болған энцефалопатия белгілері пайда болады. Сөйлеуі баяуланған, нашар модульденген. Шеткі мотонейрондардың зақымдануы кезінде бұлшықеттерде гипотония және атрофия дамиды. 3-ші кезеңінде марганецтік паркинсонизмнің айқын көріністері дамиды. Алдыңғы кезеңдеріндегі аурудың белгілері үдей түседі, қораздың жүрісіне ұқсас жүріс пайда болады (аяқ ұшының бүгілген контрактурасы салдарынан аяқтың ұшының басымен жүру). Про-, ретро- және латеропульсия белгілері айқын бола түседі: бір-екі қадам артқа жүргенде немесе бір жағына қарай бір-екі аттағанда науқастар құлайды, алға қарай жүргенде – кенеттен тез жүріп кетеді. Бұлшықет тонусының қатқыл бұзылыстары тұрақты сіңірлік контрактуралардың дамуын тудырады және науқастардың жүріп-тұруын қиындайды. Күштене жылау немесе күлу эпизодтарымен, қызығушылығының төмендеуімен, эмоционалды жасықтық, интеллект төмендеуімен көрінетін эмоционалды сфераның бұзылуы өседі. Толық мүгедектік пайда болады. Марганец шаңының әсер етуі кезінде марганецтік паркинсонизммен бірге салыстырмалы түрде қатерлі емес манганокониоздың дамуы байқалады.

Дата добавления: 2016-03-26 | Просмотры: 580 | Нарушение авторских прав