АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Баянчы Рамил Курамшин

Разил ВӘЛИЕВ: Бүгенге көндә татар музыка сәнгатен, татар җырын баяннан башка күз алдына китереп булма­ган кебек, татар баянын, татар баянчыларын Рамил Курамшиннан башка да күз алдына китереп бул­мый. Аннары, Рамил туган, син бит әле коеп куйган баянчы гына түгел, менә дигән җырчы, композитор, үткен каләмле публицист та... Ту­кай әйтмешли, синең күз күпне күрә, колак күпне ишетә. Ә шулай да Ра­мил Курамшин иң беренче чиратта – баянчы, татарның мәшһүр баян­чысы. Рамил туган, үзеңнең иң бе­ренче кулга баян алган көнеңне хәтерлисеңме?

Рамил КУРАМШИН: Бик яхшы хәтерлим. 1952 елгы ма­тур җәй көннәренең берсендә әти безгә ике рәтле гармун сатып алды. Ул чакта миңа – 5, абыем Рафаилгә 7 яшь иде. Әтиебез мәктәптә җыр-музыка дәресләре укытучысы булгач, аның баяны да, аккордеоны да бар иде, ләкин без әле аларны күтәреп тартыр­лык хәлдә түгел идек. Әти безгә гар­мунда берничә көй өйрәтте һәм шул җитә дә калды: абый белән ярыша-ярыша уйнап та киттек. Мәктәп концертлары­ның берсе дә безнең катнашыбыздан башка үтми иде. Шулай берничә ел гармунда уйнап, аның барлык мөмкин­лекләрен үзләштергәч, бу гармун гына безне канәгатьләндерми башлады, чөнки без ярымтоннарны һәм катлаулырак аккорд­ларны ишетә башладык. Ә инде диато­никага гына корылган гармунда ул аваз­ларны да, ул аккордларны да, күпме генә эзләсәң дә, таба алмыйсың. Менә шушы «кытлык» безне, табигый рәвештә, баян­да уйнауга күчәргә мәҗбүр итте. Бу юлы без әтине мәшәкатьләп тормадык – баянда абый белән үзлегебездән өйрәнә башладык.

Р.В. Син 20 елга якын халкыбызның бөек җырчысы Илһам Шакиров белән янәшә булдың, аның белән дөнья гиздең. Илһам Шакиров, бил­геле, үз янына ниҗитте генә баян­чыны алмас иде. Илһам абый ни­чек тапты сине, әллә син аны тап­тыңмы?

Р.К. Әйе, Илһам абыйга уйнау бөтен кешегә дә тәтеми. Аңа уйнау – баянчы өчен зур мәртәбә. Ә инде «табышуга» килгәндә, ул болай булды. Филармониягә килгәч (1968 ел), мин үземнең эстрада бүлегендә эшләргә теләвемне әйттем. Шул ва­кытта җыр һәм бию ансамбленә баян­чы кирәк булганга, миңа шунда эшләп торырга тәкъдим иттеләр. Шул елның көзендә Мәскәүдән грампластинкага язу­чы тавыш режиссерлары төркеме кил­де. Ул заманда ике елга бер тапкыр грампластинкаларга язу була иде. Шунда миңа Илһам абыйга «Без­нең авыл» дигән татар халык җырын (Г.Зәйнашева шигыре) уйнарга туры килде. Без анда өч баянчы – Ирек Галимов, Нәсих Вилданов һәм мин уйнадык. Ни гаҗәп, миңа, әле эшли генә башлаган яшь баянчыга, беренче баян партиясен уйнауны тапшырдылар. Шунда без Илһам абый белән якыннан таныш­тык, ул минем уйнавымны ошатты. 1969 елның май аенда филармония­нең ул вакыттагы сәнгать җитәкчесе Мәхмүт абый Нигъмәтҗанов миңа: «Ра­мил, энекәш, теләгең тормышка аша, сине эстрадага, Илһам Шакиров бригадасы­на күчерәбез», – дигәч, минем шатлы­гым эчемә сыймады һәм бу бәхет, чын­лап та, егерме елга якын сузылды...

Р.В. Рамил кордаш, син инде утыз ел­дан артык сәхнәдә, татар музыка сәнгатенең эчендә кайныйсың. Шуңа күрә синең кеше белән кешене, сәнгать остасы белән сәнгать ос­тасын, хәтта бер заман белән икен­че заманны чагыштырып карарга да мөмкинлегең бар. Моннан егерме, утыз ел элеккеге татар музыка сәнгате белән бүгенге сәнгатьне янәшә куеп караганда, күңелеңә ниндирәк уйлар, фикерләр килә?

Р.К. Дөресен генә әйткәндә, күңелне куанычлы уй-фикерләр биләми шул. Әгәр дә ки моннан 30-40 еллар элек бу дөньядан киткән кешене терелтеп, бүгенге эстрада концертына кертеп утыртсаң, ул башта кая элә­ккәнен аңламый торыр иде, чөнки ул ел­лардагы көй-җырларыбыз белән бүгенгеләр арасында аерма бик зур һәм, әйтергә кирәк, яхшы якка түгел. Безнең балача­гыбызга туры килгән 1950-60 нчы еллар башында җыр сәнгатендә Гөлсем Сөләйманова, Зифа Басыйрова, Рәшит Ваһапов, Илһам Шакиров, Әлфия Афзалова, Габ­дулла Рәхимкулов, опера сәнгатендә Мәрьям Рахманкулова, Фәхри Насретдинов, Мөнирә Булатова, Рәисә Билалова, Азат Аббасов, Венера Шәрипова кебек мәшһүр артистлар иҗат итә иде. Музыка язу өлкәсендә Мансур Мозаффаров, Нәҗип Җиһанов, Заһид Хәбибуллин, Әнвәр Бакиров, Исмай Шәмсетдинов, Александр Ключарев, Рөстәм Яхин кебек күренекле композиторларыбызның иҗаты чәчәк аткан чак. Мин олы сәхнәгә аяк баскан 1960 нчы еллар азагында, 1970 нче елларда да моң-көйләребез, музыка сәнгатебезнең миллилеге әле исән-сау хәлдә иде. Әмма 1980 нче еллар тирәсендә «заманча» дигән сүзгә таянып моңсызлану, миллилектән ерагаю процессы башланды. Бүген татар җаны өчен илаһи нәрсә булган «моң»ның нәрсә икәнен белмәгән җырчылар «йолдыз» бу­лып йөриләр. Рәтләп нотаны да белмәгән кайберәүләр ни татар, ни урыс җырла­ры язып, үзләрен композитор дип атый­лар. Халкыбызның милли рухын җимерүгә илтүче бу афәттән котылу өчен яшь бу­ыннарга алда санап үткән мәшһүр шәхесләребезнең иҗатларын пропагандалау за­рур. Алар өчен безнең халыкка җиде ят булган читләрнең мода агымнары түгел, ә үз сәнгатькярләребезнең иҗаты кыйб­ла булырга тиеш. Шул чакта гына без милли рухыбызны, милли йөзебезне сак­лап кала алачакбыз.

Р.В. Рамил туган, сезнең буын артист­лары һәммәсе дә диярлек үзләре­нең төп йортлары дип филармония­не саныйлар иде. Ә хәзер кайсыгыз-кая таралышып беттегез. Нишләп алай булды соң әле бу? Артистлар­ның, җырчыларның, музыкантларның филармониягә кирәге калмадымы, әллә алар филармонияне кирәксен­ми башладылармы?

Р.К. Филармония оешканнан алып (1937 ел) 1990 нчы еллар башына кадәр аның эстрада бүлеге милли җыр-музыка сәнга­тебезне халыкка ирештерүче төп үзәк иде. Анда бит халкыбызның иң күренекле ар­тистлары эшләде һәм, минемчә, ул шул сыйфатта яшәвен дәвам итәргә бик лаек иде. Тик, ни аяныч, 1994 елда нәкъ менә шул бүлекне тарату башланды. Бу гамә­лнең бөтен нечкәлекләрен белмәгән хәлдә, мин ниндидер катгый нәтиҗәләр ясарга җыенмыйм. Әмма артистларның монда бернинди гаебе булмавын әйтә алам. Бу бүлек элеккечә эшләвен дәвам итсә, шәхсән үзем дә шунда калган булыр идем. Дөреслек хакына шунысын да әйтергә кирәк, бүгенге көндә филармониянең шул бүлегендә берничә генә артист төркеме эшли-эшләвен, тик элеккеге еллардагы кебек алар филармониянең йөзен, абру­ен күрсәтә алмый инде... Ходайныкын белмәссең, бәлки, киләчәктә дөньялар үзгәреп, филармония элеккеге эзенә кайтыр әле, чөнки бүгенге эстрада сәхнәләрендәге башбаштаклыкларга, зәвыксызлыкка каршы торучы бер үрнәк концерт оешмасы булырга тиештер бит?! Һәрхәлдә, мин үзем шундый теләктә калам, чөнки җыр-музыка ул күңел ачу чарасы гына түгел, ә милләтнең рухын саклаучы милли идеология дә.

Р.В. Татар дөньясына баян чагыш­тырмача күптән түгел, сугыш­тан соңгы елларда гына ныклап кереп китте. Әмма соңгы 50 елда ул чын мәгънәсендә татарның мил­ли уен коралына әверелде. Ә кай­бер борынгы уен коралларыбыз, мәсәлән, гөслә, саз, думбра бөтенләй диярлек онытылды. Сәбәбе нәрсәдә икән моның?

Р.К. Бу «онытылу»ның сәбәбен мин тәгаен генә әйтә алмам инде, чөнки бу – музыка белгечләре, музыка галимнәре өйрәнергә тиешле мәсьәлә. Тик әлеге уен коралларын баян «онытылырга» мәҗбүр итте, баян кысрыклады дип әйтү дөреслеккә туры килмәс иде. Чөнки, син әйтмешли, баян безнең халыкка ныклап торып сугыштан соңгы елларда гына керә башлады бит. Бу вакытта инде борынгы уен коралларыбыз бөтенләй диярлек онытылып беткән иде.

Р.В. Татарстанда ел саен «Уйнагыз, гармуннар» фестивале оештырыла. Ул чын мәгънәсендә бөтенхалык бәйрәменә, халык талантлары са­бан туена әверелә. Әмма аны урам бәйрәменә генә әйләндереп кал­дырмаска, зур сәхнәләргә, концерт залларына, телевизор экраннарына да чыгарырга, профессиональ дәрәҗәгә күтәрергә иде. Бәлки, моның өчен профессиональ баян­чылар бергә тупланып, үзегезнең бер җәмгыятегезне булдыру кирәк­тер?

Р.К. Теләк булганда барысын да эшләргә мөмкин. «Уйнагыз, гармуннар» бәйрәме елга бер мәртәбә башлыча Казанда гына үткәрелә. Ә бит бу бәйрәмне һәр районда да үткәрергә була. Ул төрле районда төрле вакытта үткәрелсә, бәйрәмнең авазы ел дәвамында яңгы­рап торыр иде.

Р.В. Үзеңнән кала, татарда иң оста гармунчы, иң оста баянчы дип кем­нәрне саныйсың?

Р.К. Минем иҗатка иң көчле тәэсир итүче баянчылардан Мөхтәр Әхмәдиевне атыйсым килә. Гомерем буе аның уйнавына сокланып туя алмыйм. М.Әхмәдиевнең уйнавы халкыбыз көй­ләрен башкару осталыгының иң югары ноктасы дияр идем. Балачакта радиодан Мөхтәр абыйның уйнавын ишеткән саен «Их, шулай уйныйсы иде...»,– дип хыяллана идем. Бүген игътибарлы тыңлаучы ми­нем уйнавымда Мөхтәр абый уйнавы­ның чалымнарын ишетә икән, димәк, бу балачак хыялларымның тормышка ашуы дигән сүз. Өлкән буын баянчы­лардан Рокыя Ибраһимова, Габдулла Халитов, Фәйзи Садыйков, Рәис Сафиуллин һәм Рифкать Лотфуллин исем­нәрен дә ихтирам белән искә аласым килә. Аларның һәрберсенең үз йөзе, үз уйнау алымы, үз моңы бар иде. Алар чын мәгънәсендә халык җәүһәрләре иде. Икенче буын баянчылардан Рифкать Гомәров, Ильяс Шәрипов, Марс Мака­ров, Рәшит Мостафин һәм Харис Нигъмәтҗанов исемнәре ихтирамга лаек. Ә яшьрәк буын баянчылар ту­рында шуны әйтә алам: хәзер музыка уку йортларында укучы ба­янчылар бик әйбәт музыкаль һәм тех­ник белем алалар. Тик бу уку йортларында музыкаль белем башлыча клас­сик юнәлештә бирелә. Әлбәттә, баян­чыга классик әсәрләрне уйнап, үзенең гомуми музыкаль эрудициясен баету, һич­шиксез, кирәк нәрсә, моны инкяр итү наданлык булыр иде. Тик, ни әйтсәң дә, баян беренче чиратта халык уен коралы бит һәм шуңа күрә баянчы ха­лык көйләрен җиренә җиткереп уйный белергә тиеш. Ә татар баянчысы өчен бу аеруча мөһим, чөнки безнең татар көйләре төрле мелизмнарга (бормаларга), моңга ифрат дәрәҗәдә бай. Яшь буын баянчыларга менә шуны аңлау җитеп бетми. Бу җитешсезлекне төзәтүнең бик гади ысулы бар. Беренчедән, ихлас күңелдән үзе­безнең милли көйләребезне яратырга, икенчедән, мин алда санап киткән өлкән буын баянчыларның уйнауларын еш­рак тыңларга, аларның моңнарын үзең­нең күңелеңә сеңдерергә кирәк.

Р.В. Безнең халыкта элегрәк гармун ясау осталары шактый күп иде. Фабрикада эшләнгән гармуннар алар игезәк кебек – бөтенесе бер төсле, бер авазлы бит. Ә осталар ясаганы һәрберсе үзенә күрә аерым бер тавышлы, бердәнбер, уникаль була. Хәзер бармы ул осталар?

Р.К. Гармун ясау осталары күп булмаса да, әлегә бар дияр идем. Ә менә баян ясаучы осталар юк дәрәҗәсендә. Мин, мәсәлән, Салих абый Шәйдуллинны гына беләм. Ул эшләгән баяннарда Рокыя апа Ибраһимова, Фәйзи абый Садыйков уйнадылар. Соңгысының баяны белән миңа радиода, телевидениедә яз­малар эшләргә насыйп булды. Ләкин Салих абый да өлкән яшьтә инде. Ә яшьрәк буыннардан бу уникаль кәсеп­не үзләштереп калырга тырышучылар, ни аяныч, күренми шул.

Р.В. Рамил туган, без бит әле сине баян өчен әсәрләр иҗат иткән, ха­лык көйләрен эшкәрткән музыкант, хәтта музыка белгече буларак та беләбез. Син эшкәрткән татар көйләре халыкара конкурсларда да яңгырады бугай инде... Аларны та­тар музыкантлары гына түгел, Та­тарстаннан читтә дә бик яратып башкаралар...

Р.К. Әйе, соңгы 15-20 елда баян өчен язган әсәрләрем баянчылар арасында ярыйсы гына популярлашып китте. Аларны музыка мәктәпләреннән алып консерваториягә кадәр булган уку йортларында файдаланалар. Югары дәрәҗәдәге профессиональ ба­янчылардан Орел шәһәренең баянчы­лар триосы, «Россия» ансамбле (Мәскәү шәһәре), Санкт-Петербургтан халыкара конкурслар лауреаты, Русиянең атказанган артисты Олег Шаров, Уфада яшәүче милләттәшебез, халыка­ра конкурслар лауреаты, Башкортстанның һәм Русиянең атказанган артис­ты, профессор Рәҗәп Шәйхетдинов минем баян өчен язылган әсәрләремне уйныйлар. Үзебезнең Казан дәүләт консерваториясе укытучысы, халыкара конкурслар лауреаты Әбүзәр Фәйзуллин чит илләрдә мин эшкәрткән «Эрбет» көенә вариацияләрне уйнады. «Чит ил тамашачысы ничек кабул итте соң?» – дип сора­выма ул: «Бик әйбәт», – дип җавап бирде. Әйтәсе килгәнем шул: безнең халык көйләребез беркемнекеннән дә ким түгел (бәлки әле ар­тыграк яклары да бардыр), аларны әйбәт итеп эшкәртеп, әйбәт итеп башкара белергә генә кирәк.

Р.В. Татар музыкантларының, җыр­чыларының, композиторларының күбесе авылдан чыга. Бу аңлашы­ла да, чөнки татар моңы, татар теле бөтен сафлыгы белән авыл­да гына сакланып калган. Әмма авылда яшәүче татар баласы өчен музыка мәктәпләре дә, училище­лар да, хәтта кайбер очракта җыр укытучылары да юк, ул музыка сәнгатенә бары тик үзлегеннән өйрәнергә тиеш була. Ә шәһәрдәге татар балаларының күбесе милли мохиттән аерылып, милли моңны да, туган телне дә белмичә, аның тәмен татымыйча үсә. Шуңа күрә авылдан чыккан бала музыкаль бе­лемне соңга калып ала, яисә бөтенләй алмыйча кала, ә шәһәрдә үскәне милли төсмерен, милли аһәңен, милли моңын югалта, күп очракта туган телен дә юньләп белми. Бәлки, безгә үзебезнең талантлы балаларыбызны барлау, укыту, тәрбияләүнең башка берәр төрле юлын табарга кирәктер? Моның өчен ниләр эшләргә, нин­ди гамәлләр кылырга кирәк дип саныйсың?

Р.К. Әйе, Разил кордаш, бу вәзгыятьне син бик төгәл билгеләдең. Әгәр дә музыкаль мәгариф өлкәсендәге бүгенге хәл сакланып килсә, монда мин әле артык хафаланырлык нәрсә юк дип әйтер идем. Ләкин бөтен бәла шунда – хәзер бит авыл­ларда да моң чишмәләребез саега бара. Моның сәбәпләре, телисеңме-теләмисеңме, олы сәясәткә барып тоташа. Әйтик, урыс телендә тәүлек дәвамында 7-8 телевидение программасы эшләп тора, ә безнең «Та­тарстан» телевидениесе тәүлегенә 4-5 сәгать эшли, әле шунда да тапшыруларның яртысы урыс телендә бара. Аннары бүгенге эстрада «йолдызлары» да халыкка чын милли моң таратудан бик ерак тора. Ә бит бүгенге авыл яшьләре шул «информацион кыр»да яши. Шундый «тәрбия» алган яшьләрдә нинди моң булсын ди?! Бу рухи җимерелүдән котылуның иң әйбәт чарасы, әлбәттә инде, бәйсез дәүләтең булу. Ләкин бүгенге көндә Мәскәү безнең барлы-юклы суверенитетыбызны да юкка чы­гару өчен җан-фәрман тырыша. Монда безгә, дәүләт җитәкчеләребездән алып гади кешеләргә кадәр, рухыбызны саклауда барлык мөмкинлекл­әрне дә файдаланырга тырышырга кирәк.

Р.В. Халык сине оста баянчы була­рак белә. Әмма соңгы елларда сәхнәдә Рамил Курамша дигән гаҗәеп моңлы тавышлы җырчы пәйда булды. Җитмәсә, ул әле очсызлы такмаклар башкармый, аның репер­туарын халкыбызның иң катлаулы, иң моңлы, сирәк яңгырый торган җыр­лары тәшкил итә. Үзбәкстанда гастрольдә вакыт­та җырлавыңны ишеткәч, үзеңне хәтта Илһ­ам Шакиров белән дә бутаганнар бу­гай әле...

Р.К. Чынлап та, андый хәл булган иде шул. Балачактан аның җырлавын тыңлап үскән һәм 20 елга якын турыдан-туры аның белән бергә эшләгән кешедә Илһам абыйның җырлау чалымнары булуы бер дә гаҗәп түгел. Моны ниндидер коры ох­шарга тырышу дип түгел, ә аның моңнарын һәм башкару алымнарын халыкка җиткерергә тырышу дип кенә аңларга кирәк. Ә инде моңлы җырларыбызга килгәндә, шуны әйтәсем килә – мин аларны үлеп яратам. Ул җырларны тыңлаганда яшисе килә башлый, мондый рухи байлыгыбыз милли горурлык хислә­ре уята. Мин шул җырларыбыз яшә­сен, онытылмасын дип, булдыра алган кадәр аларны башкарырга, пропагандаларга ты­рышам.

Р.В. Сәхнәдә син – гаять тыйнак, ита­гатьле артист. Ә тормышта – бөтенләй башка. Тормышта син – ярсу хисле, үткен телле, кыю фикерле кеше. Бу ике Курамшаның кайсысы үзеңә якын­рак?

Р.К. Мин тормышта да тыйнак, хәтта кирәгеннән артык тыйнак. Тирә-ягыңда шун­дый ук тәртипле кешеләр булганда бу, әлбәттә, бик әйбәт сыйфат. Ләкин «әрсезлек – икенче бәхет» (бүгенге көндә «беренче» дияргә дә була) дип яшәүче илдә андый кешеләргә кыенга туры килә. Ә инде музыкаль проблемалар­га, милләтебез язмышына караган мәсьәләләрдә миңа кайчакта син әйткән ярсулык, үткен теллелек сыйфатларына ия булырга да туры килә. Тыйнаклык бит әле җебегәнлек дигән сүз түгел.

Р.В. Финляндиядәге татарлар янына баргач, син мәзәк сөйләп артист Равил Шәрәфинең һушын алган­сың, дип сөйлиләр. «Карале, Ра­вил абый, урысның «везде хорошо, где нас нет» дигән әйтеме дөрес икән бит, әй!» – дигәнсең. Калганын үзең сөйлә инде...

Р.К. Ул болайрак булды. Финляндия баш­каласы Һельсинки белән бераз таны­шып йөргәч, мин Равил абыйга: «Кара әле, бездәге «өлкән брат»ларның бик дөрес бер сүзләре бар икән бит», – дидем. Шуннан ул: «Кит аннан, кеше ышанмас­лык сүзне дөрес булса да сөйләмә», – дип көлемсерәп куйды. Аннары мин: «Алар бит «Везде хорошо, где нас нет», дип әйтәләр. Менә монда урыслар юк бит, ә кара нинди матурлык, чисталык, байлык, исерек кеше дә күренми», – дип әйткән идем, Равил абый бөтен Һельсинки урамын яңгыратып көлде дә: «Әй, ма­лай, чынлап та шулай икән бит», – дип минем белән килеште.

Р.В. Еллар буе гастрольдән кайтып кермәгән артист халкы маҗара­лы, кызык хәлләргә гел очрап кына торадыр инде ул...

Р.К. Моннан 25 еллар элек бер гаст­рольдә безгә авыллар буйлап фатир­ларда яшәп эшләргә туры килгән иде. «Фәлән артист өйләнгәнме?», «Фәлән артистның ничә баласы бар?» һәм шуңа охшашлы бер үк төрле сорауларга җавап бирүдән туя башлагач, мин бер хәйлә уйлап таптым. Клубта зур гына плакат кәгазенә иң еш бирелә торган сорау­ларга җаваплар яздым һәм, фатирга килеп керүгә, шул кәгазьне өстәлгә җәеп куям да: «Абый, апа! Миңа сорауларыгыз булса, менә бу кәгазьдә барысына да җаваплар укырсыз», – дим. Хуҗалар көлешә-көлешә җавапларны укыйлар һәм мине бүтән интектермиләр иде.

Р.В. Татар халкы гасырлар буена үз сүзен әйтә алмыйча, үз тари­хын үзенчә, гадел итеп яза ал­мыйча гомер иткән. Татарның бөтен язмышы, бөтен тарихы халык җырларына күчкән. Татарның ачы һәм гыйбрәтле язмышын аңлау өчен аның хәтта бер җырын – «Ка­рурман»ын тыңлау да җитә. Бу җырны үзәкләрне өзәрлек итеп җырлыйсың син, Рамил туган.

Р.К. Бүтән мөмкинчелеге булмагач, без­нең бабаларыбыз уй-фикерләрен, ачы язмышларын җырларга салып калдыр­ганнар. Димәк, халык җырлары – ул безнең тарихыбыз дигән сүз. Ә «тарихын белмәгән халыкның киләчәге юк» дигән мәгълүм гыйбарәне искә төшерсәк, яшь буыннарга халкыбыз җырларын белү бик мөһим икәнен янә бер кабатлыйм.

Р.В. Берәүләр сине баянчы буларак белә, ихтирам итә, икенчеләре җырчы буларак ярата, өченчеләр композитор һәм үткен каләмле, үткен телле публицист буларак якын күрә, үз итә. Ә мин синең бу сәләтләреңнең берсен дә аерып карамыйм. Минем өчен син – та­тарның уйлы-фикерле, иманлы һәм туры кыйблалы, талантлы газиз баласы. Син – чын мәгънәсендә милли җанлы, олы максатлы милләтпәрвәр шәхес. Узган гасыр – татарның үз-үзен саклап калу өчен көрәш гасыры булды. Яңа гасыр­га син нинди өметләр баглыйсың?

Р.К. Безнең татар халкына Ходай җиңел язмыш бирмәгән шул. Узган гасырда гына түгел, дүрт гасыр ярым инде ул үзен милләт буларак саклап калу өчен көрәшә. Һәр халыкны да Ходай бу дөнья­га тигез итеп яраткан, димәк, һәр ха­лыкның да дөньяда үз дәүләтендә үзе теләгәнчә яшәргә тулы хокукы бар. «Өметсез – шайтан», диләр. Без дә, иншалла, мәңгегә кемнәрнеңдер аяк ас­тында тапталып яшәмәбез. Ләкин бер­кем дә азатлык дигән татлы нәрсәне тәлинкәдә китереп бирми, шуңа күрә безгә бердәм булып үз бәйсезлегебез өчен көрәшү зарур. Милли аңы, мил­ли горурлыгы югары булган халык ба­рыбер, иртәме-соңмы, үз дигәненә ирешәчәк. Бу гасырга мин менә шун­дый өметләр баглыйм.

2001 ел

ҖЫРЧЫ ЯЗМЫШЫ – ТАТЛЫ ЯЗМЫШМЫ?

Җырчы Рафаэль Сәхәбиев

Разил ВӘЛИЕВ: Рафаэль дус, Рафаэль якташ! Мин сине бик бәләкәй чагыңнан ук, велосипед рамы астына ярты гәүдәң белән кереп, авыл урамы буйлап чабып йөргән чагыңнан ук, беләм. Көнбагыш чәчәге төсле сары башлы чып-чын авыл малаеның ничек итеп ил-кавемгә, бөтен халыкка танылган җырчы, опера солисты дәрәҗәсенә кадәр үсү юлын да мин үз күзләрем белән күреп, күзәтеп тордым. Шулай да сорамыйча булдыра алмыйм: «Һичшиксез җырчы булам, гомеремне музыкага, җырга, сәнгатькә багышлыйм!» – дип ныклы карарга килүең кайчан булды?

Рафаэль СӘХӘБИЕВ: Разил, син үзең күреп тордың: мин кечкенәдән үк башта – гармунда, аннары, бераз соңрак, баянда уйнарга өйрәндем. Мәктәп сәхнәсендә дә, авыл клубында да мин баянчы буларак чыгыш ясый идем. Радиодан Марс Макаров көйләрен тыңлый-тыңлый, күңелемнән киләчәктә баянчы булырга хыяллана башладым. Әле дә хәтердә: Шәңгәлче мәктәбен тәмамлагач, күрше малай белән аркага баян асып, Әлмәт музыка училищесына укырга керергә дип юл тоттык. Әмма анда безнең сыман «авыл атказанганнары»ның көтү-көтү йөрүен күргәч, имтихан тапшырып та тормыйча, баянны култык астына кыстырып, өйгә кайтып киттек. Авыл халкының күзе үткер, теле ачы, шуңа күрә кеше күзенә күренергә, авылга кайтырга оялып, Түбән Камадагы профтехучилищега барып кердем. Минем бәхеткә, училищеда үзешчән сәнгать гөрләп тора иде, хорда җырлап йөри торгач, мин үземнең җырчыга әйләнеп киткәнемне сизми дә калдым. Озакламый Түбән Камада музыка училищесы ачтылар, мин шунда укый башладым...

Р.В. Җырчы һәрчак кеше күз алдында. Җырчыны бездә мактыйлар, алкышларга күмәләр. Әмма болары җырчы тормышының өстәге ялтыравыклы матур өлеше генә. Ә чынында – җырчы язмышы бигүк татлы язмыш түгел. Вакыты җиткәч, дан-шөһрәтләр дә кими бара, тавыш та утыра. Син язмышның бу сынауларына әзерме? Кайчан да булса сәхнәдән китәргә тиешлегеңне белү сине куркытмыймы? Синең өчен ул фаҗигага әйләнмәсме?