АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

Татарстан Республикасы прокуроры 2 страница

Р.В. Татарстанда кайчан да булса татар теле рус теле дәрәҗәсенә күтәрелеп, чын мәгъ­нәсендә дәүләт теленә әверелер дип уйлыйсызмы? Моның өчен безгә ниләр эшләргә кирәк?

К.Ә. 1990 нчы еллардан соңгы хәлләрне искә төшерик әле. Җыелышларда җитәкчеләребез татар те­лендә чыгыш ясый баш­лаганнар иде бит, телеви­дениедән, радиодан татар телен өйрәттеләр. Анна­ры «шып» итеп барысы да тукталды. Руслар ара­сыннан да татарча өйрәнергә риза булган кешеләрне беләм мин. Өйрәнделәр дә, алар өчен кызык та иде ул. Ми­немчә, ул эшне без үзебез туктаттык. Тыючы юк иде, хәзер дә юк. Безгә Мәскәүдән килеп татар телен өйрәтмәсләр, татар мәктәпләре ачмаслар – монысын үзебез кайгыр­тырга бурычлы. Соңгы елларда күбрәк русчага авыштык, татарчаны оныта башладык. Ирешелгән казанышларны югалтмаска иде!

Р.В. Әйе, бик теләсәгез, Сез менә дигән профессио­наль журналист, язучы яисә галим булып китә алыр идегез. Әйткә­немчә, Сезнең әле дә ки­тапларыгыз чыгып тора, фәнни эшләрегез дөнья күрә, профессор буларак, студентларга лекцияләр укыйсыз. Ә прокурор эше – гаҗәеп четерекле, тормыш­ның ямьсез күренешләре белән бәйләнгән бимаза­лы эш. Гел җинаять­ләрдән генә торган шул эшләрдән туеп, гарык булып, башыгыз-аягыгыз белән иҗат һәм фән эшенә кереп чумар­га теләгән чакларыгыз булмыймы?

К.Ә. Дөресен әйткәндә, була. Эш дәвамында шундый хәлләр килеп чыга ки, быелны гына эшләп бе­терәм дә, китәм, дип уй­лыйсың. Аннары кабат эшкә кереп чумасың, онытыласың. Безнең эш авыр булса да, кызыклы, кирәкле, файдалы. Авыр җинаятьне ачсак, җина­ятьчене җавапка тартсак, кул астындагы тикшерү­челәр яхшы нәтиҗәләргә ирешсә – сөенәбез. Бу өлкәдә мин инде 30 ел­дан артык эшлим, яшьләргә дә ярдәм итәргә тырышам. Әгәр эш тәҗрибәм аларга файдалы икән, минем эшне дәвам итүчеләр бар икән – бу да сөенеч! Дошманнар белеп торсын, әле эшемне ташларга җыенмыйм.

Р.В. Дошманнар дигәннән, прокурорның дуслары күбрәк буламы, әллә дошманнарымы? Сез дошманнарыгызга нин­ди теләкләр теләр иде­гез? Ә дусларыгызга?

К.Ә. Бер поляк язучысының мондыйрак сүзләре бар: «Дошманнарыңнан ку­рыкма – аларны син күреп-белеп торасың, ваемсызлардан курык!». Прокурорның дошманнары да аз түгелдер инде. Бөтен кешегә ярап бетеп, кояш кебек һәм­мәсен җылытып, яктыр­тып булмый бит. Мәктәп елларыннан калган дус­лар – алар чын дуслар.

«Кешеләргә карата мөгамәләгез әйбәт, гел елмаеп сөйләшәсез», – дисез. Мин кешеләр бе­лән ансат танышам, ара­лашам. Һәр кешегә ях­шы теләктә мин. Ләкин эш урыныма күрә генә үзләрен минем дуска са­наган күп кенә «дуслар­дан» читтәрөк торырга тырышам. Әгәр дә бөтен шул «дуслар»ның сорау-гозерләрен үти башла­сам, үз эшемне намус белән башкара алмас идем. Мөгаен, бу фике­рем белән килешәсездер.

Р.В. Кафил әфәнде, әңгә­мәбез башында Сез: «Прокурор – ул кешелә­рне кайгыртучы, якла­учы», – дидегез. Килә­чәктә дә шулай булып калыгыз. Безнең Татар­стан прокуроры һәрва­кыт яхшы кешеләрнең яклаучысы булсын, яман кешеләр аннан куркып торсын! Нык сәламәтлек, эшегездә уңышлар һәм иҗат шатлыклары телим Сезгә!

2003 ел

ТАТАРГА ТЫЛМАЧ КИРӘКМИ

Татарстан Республика­сының Русия Федерациясендәге

тулы вәкаләтле вәкиле Назиф МИРИХАНОВ

Разил ВӘЛИЕВ. Назиф әфәнде хакында шактый гына мәгълүматларым булса да, шушы көнгә кадәр ул миңа үзенең чыгышы, нәсел-нәсәбе ягыннан сер булып кала бирә. Мириханов – бездә сирәк очрый торган фамилия. Мөҗәһидәнне дә без­нең якларда Мөҗәһид дип кенә әйтәләр. Исем-фамилиягездә үк ниндидер борынгылык, затлылык бар сезнең, Назиф әфәнде. Үзегезнең шәҗәрәгез, нәсел-нәсәбегез белән танышты­рып үтсәгез иде.

Назиф МИРИХАНОВ. Миңа бу сорау­ны еш бирәләр. Таныш булмаган кешеләр арасында татар икәнемне үзем әйтмәсәм, фамилиям һәм әтием исеме буенча мине Урта Азия, яисә Кавказ кешесе дип уй­лыйлар.

Ә Мириханов фамилиясенең чыгышы бик гади. Минем бабамның әтисе Мөһрихан исемле булган. Безнең якларда Ну­гайбәк Асановның тугыз улыннан тарал­ган Нугайбәков фамилиясен йөртүче бер нәсел кешеләре күп булганлыктан, кол­хозлашу елларында шактый гына га­иләләргә фамилияләрен үзгәртергә тәкъдим иткәннәр. Шулай итеп, Мөһриханнан урысчалатып Мириханов фамили­ясе килеп чыккан. Гомумән, Мөһриулла, Мөһрибәк исемнәре Урта Азия төрки-мөселманнарында очраштыргалый. Татар­да бу исемнең беренче өлеше күпчелек хатын-кыз исемнәрендә күренә: Мөһрибану, Мөһриҗамал һ.б. Авылда ул әбилә­рне Мөһриттәй дип йөртәләр иде.

Безнең Азнакай ягында, гомумән, Ык буе татарларында, ир-ат исемнәренә «ан», «ән» кушымчалары тагу гадәте бар. Шуңа күрә әтием, Мөҗәһид кенә түгел Мөҗәһидән, бабам Миргариф кына түгел, Миргарифан, абыем Мирхафиз гына түгел, Мирхафизан.

Безнең нәсел шәҗәрәсе Санкт-Петербургның Шәрекъ институты архивында Ри-заэтдин Фәхретдиннең фәнни язмаларын­да, Казанда Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының кулъ­язмалар бүлегендә саклана. Бу мәгълүмат­лар күренекле галимебез Марсель ага Әхмәтҗанов, Русия Фәннәр академиясе­нең Тарих институты галиме Вадим Трепавловның Казан татарларын формалаш­тыруда нугайларның (нугай татарлары­ның) катнашына, Нугай урдасына (хан­лыгына) багышланган хезмәтләрендә еш кулланылды. Нугай ханлыгы атамасы Алтын Урдадагы гаскәр башлыгы Нугай морза исеменнән алынган. Нугай урдасы­на хәзерге Татарстанның көнчыгыш рай­оннары, Башкортстан, Ырынбур өлкәсе җирләре кергән. Казан ханбикәсе Сөем­бикәнең дә Нугай морзасы кызы икәнен искә төшереп үтик.

Безнең нәсел башында хәзерге Уфа һәм Ырынбур арасында биләмәләре булган Нугай ханлыгы аристократиясе вәкиле Гираят бәй (XV гасыр) тора. Шәҗәрәдә ирләр буыны буенча минем туры нәсел сызыгы түбәндәгечә килеп чыга: Гираят бәй – Куганчы – Алганчы – Арслан – Аккүз – Бүләк – Сарыбай – Истангол – Җияш – Урсай – Хәсән – Нугайбәк (1736-1802) – Сәлтәш – Әхмәтхан – Мирихан (1853-1914) – Мир­гарифан (1903-1977) – Мөҗәһидән (1927-2001) – Назиф (1952) – Илнур (1979) – Ка­мил (2002). Русия составына кереп, утрак тормышка күчә башлагач, Җияш бабай хәзерге Башкортстанның Бакалы районы Җияш (Дияш) авылына, Урсай бабай – Татарстанның Азнакай районындагы Ур­сай авылына, Хәсән бабай – шул ук рай­онның Чалпы авылына һәрберсе үз вакы­тында нигез салганнар. Бакалы районын­да Азнакайдан ерак түгел Нугайбәк авы­лы (элеккеге Ногайбәк казак крепосте) да бар. Бу авылның исеме дә безнең Чалпы авылында үскән Нугайбәк бабай белән бәйле, диләр. Нугайбәк Асанов (Хәсәнов) – Пугачев полковникларының берсе, аның турында бу фетнәгә багышланган фәнни әсәрләрдә языла. Әхмәтхан, Мирихан, Миргарифан – муллалар. Әтием Мөҗәһидән «Сельхозтехника»ның Азна­кай районы Тымытык филиалы җитәк­чесе булып эшләде.

Башкорт-мишәр казакларының кантон административ-территориаль идарәсе чо­рында (1798-1864) безнең нәселдән Хөрмәкәй һәм Шәңгәрәй Нугайбәковлар кантон башлыклары булып торганнар. Идел-Урал төркиләренең Алтын Урда казак системасын торгызган вакытта Русия хөкүмәте «татар» этнонимын кул­ланмаска тырыша. Алайса, урыс армия­сендә татар атлы гаскәре булганлыгын танырга туры килә бит, ә бу инде урысның «поганый татарин» дигән билгеләмәсенә ярашып бетми. Шуңа күрә әлеге гаскәрне «башкорт-мишәр» казаклары дип атыйлар. Ырынбур генерал-губернаторлыгына ка­раган кантон казак системасына хәзер Татарстанда булган Минзәлә һәм Бөгелмә өязләре дә керә.

Бүгенге көндә безнең нәселдән «Елховнефть» идарәсе җитәкчесе Ардинат Нугайбәковны билгеләп үтәргә була. Юсти­ция генералы Галим Абдуллаев (Нугай-бәков) (1951-1997) фаҗигале үлеменә чаклы Татарстан Югары суды коллегия­се әгъзасы иде.

Р.В. Бездә бит, гадәттә, үзеңнең җиде, хәтта унике буыныңны белү фарыз санала. Сез бабаларыгызны ничәнче буынга кадәр беләсез? Алар хакында ишетеп кенә беләсезме, әллә чыганаклар буенча өйрәндегезме? Нәсел-нәсәбегез хакында китап язар­га уйламыйсызмы?

Н.М. Югарыда әйтеп үткәннәр буенча минем 17 буын бабаларым билгеле бу­лып чыга. Гираят бәйгә чаклы да XIII-XV йөзләрдә яшәгән 10 буын бабаларым буенча фараз бар: Урадач – Улан – Кучкар – Буга – Булта – Унга – Сангусин – Сасбуга – Сумбустин – Бикмеш – Гираят. Әмма бу леген­да рәвешендә генә, бабайларның язып, берсеннән-берсенә тапшырып барган шәҗәрәләре белән дә, архив һәм фәнни тикшерүләр белән дә расланмый (яки сакланмаган).

Нәсел шәҗәрәбез турында һәм, го­мумән, татар халкы тарихы хакында без бәләкәй чакта Миргарифан бабай минем сорауларыма җавап итеп сөйли иде. Вафаты алдыннан әлеге шәҗәрәне һәм үзе­нең язмаларын ул миңа васыять итеп калдырды. Гарәп имлясында язылган­лыктан, мин аларны озак вакытлар укый алмадым. Кириллицага күчертеп, бу яз­малар һәм шәҗәрә белән танышкач, та­тар халкының килеп чыгышы (этноге­незы), аның тарихы белән кызыксыну­ым тагын да артты һәм 1999 елда бар булган мәгълүматларны «Нәсел-род»дигән кулъязма рәвешендә чыгардым.

Р.В. Бездә бит кешегә ике нәрсә бу­енча – кайсы нәселдән чыгуына һәм үзе кылган гамәлләренә карап бәя бирәләр. Инде кайсы нәселдән чыкка­ныгызны белдек, хәзер башкарган эш­ләрегезгә, кылган гамәлләрегезгә дә күз салып үтик... Һөнәрегез буенча сез – төзүче. Ир кеше үз гомерендә ким дигәндә бер йорт салырга тиеш, диләр. Ә сез ничә йорт салырга, нин­ди төзелешләрдә катнашырга өлгер­дегез?

Н.М. Мин Әлмәттә «Татнефтегазстрой» системасында мастердан башлап трест җитәкчесенә кадәр эшләп, төрле сәнәгать объектлары: торба заводы, батырма на­сослар заводы, «Радиоприбор» заводы, оек-оекбаш фабрикасы һәм башка төзелешлә­рдә катнаштым. Соңга таба биш ел башка төбәкләрдә эш алып бара торган күчмә (мобиль) «Таткомплектмонтаж» трестын җитәкләп, вахта-экспедицион ысул белән Көнбатыш Себер, Екатеринбург, Новгород, Ярославль, Краснодар, Ставро­поль һәм башка өлкәләрдә нефть-газ объ­ектлары төзелешләре белән идарә иттем.

Р.В. Хәзерге көндә Сез бик җаваплы эштә – Татарстанның Русиядәге тулы вәкаләтле вәкиле булып эшлисез, Русиянең җитәкче даирәләрендә Татарстан мәнфәгатьләрен як­лыйсыз, арадашчы ролен үтисез. Әмма, белүемчә, Татарстан вәкиллегенең эш даирәсе моның белән генә чикләнми, ул гаҗәеп күпкырлы. Вәкиллекнең эшчәнлеге хакында тәфсилләбрәк сөйләсәгез иде...

Н.М. Вәкиллекнең эшчәнлеге түбәндәге юнәлешләрдән тора: сәясәт, икътисад, ха­лыкара мөнәсәбәтләр, җәмәгатьчелек белән эш алып бару, матбугат белән элемтә, про­токол хезмәте.

Сәясәткә килгәндә, барлык мәсьәләләрдә Татарстан Конституциясе һәм законнары, Президентыбыз Минтимер Шәймиев күрсәтмәләре, Русия Федерациясе белән Татарстан арасындагы Шартнамә һәм килешүләр, Министрлар Кабинеты карарлары нигез булып тора. Татарстанның сәяси мәсьәләләргә карашын без федераль структуралар, чит ил оешмалары, суд органна­ры, матбугат вәкилләре белән аралашканда, фәнни конференцияләрдә аңлатабыз, яклыйбыз.

Икътисади юнәлеш күпчелек очракта Мәскәүдә Татарстан Министрлар Кабинетының эшчәнлеген тәэмин итүгә багышлана. Бүгенге көндә төп максат – «Татар­стан Республикасының 2006 елга кадәр социаль-икътисади үсеше» дигән федераль максатчан программаның үтәлеше. Татар­стан партнерлары белән танышып, очра­шып сөйләшүләр дә вәкиллектә үтә.

Халыкара эшләр чит дәүләт илчелеклә­ре белән даими мөнәсәбәттә тору, визит белән баручы Татарстан делегацияләренә рөхсәт кәгазьләре, визалар алудан гый­барәт. Шунысын да әйтеп үтәргә кирәк, күп дәүләт ил­челекләре Татарстан вәкиллегенә тигез һәм ихтирамлы мөнәсәбәттә тора.

Белгәнегезчә, бүгенге көндә Татарстан бөтенрусия һәм бөтендөнья татарларының рухи Ватанына әверелеп, «Зур Татарстан» проектының мәркәзе булып тора. Бу гамәл Конституциябезнең 14 нче маддәсендә бер­кетелгән. Казанда Федераль татар милли-мәдәни мохтариятенең (автономиясенең) идарәсе, Бөтендөнья татар конгрессы баш­карма комитеты эшләп килә, алар белән безнең вәкиллек даими багланышта тора. Шушы мөмкинлекләрдән файдаланып, Мәскәү һәм Мәскәү өлкәсе, Үзәк федераль округ өлкәләре һәм Русиянең башка регион татар җәмәгать оешмалары белән дә эш алып барабыз.

Вәкиллектә матбугат үзәге һәм «Татарстан-Яңа гасыр» (ТНВ) телерадиокомпаниясе­нең хәбәрче бүлеге эшләп килә. Русия үзәк матбугат редакцияләре, теле­видение һәм радиоканаллар белән элемтәдә торабыз, аларны вәкиллектә үткән матбу­гат конференцияләренә, төрле чараларга чакырабыз. «Татарские новости», «Ватан­дашлар» гәзитләре, «Националь» журналы белән хезмәттәшлек итәбез.

Протокол хезмәте дәүләт күләмендәге чараларны оештыру, эшләү өчен шартлар туды­руны күздә тота: гараж хезмәте, ашханә, транспорт би­летлары, аэропортлар, вокзаллар, каршылау-озатулар. Күзгә бик үк күренми торган, тавык та чүпләп бетермәслек бу мәшәкатьләрне системалы нигездә алып барырга тырыша­быз.

Р.В. Мөстәкыйль, бәйсез дәүләтләрнең Мәскәүдә илчелекләре бар. Безнең вәкил­легебез оешу да суверенлыкның бер бил­гесе, дәүләтчелегебезне тернәкләндерү юлындагы бер адымыбыз булды. Ә Мәскәү сезнең белән, вәкиллек белән ис­әпләшәме? Мәскәүнең вәкиллеккә һәм, гомумән, Татарстанга мөнәсәбәте ничегрәк? Соңгы елларда бу мөнәсәбәттә үзгәрешләр бармы?

Н.М. Соңгы вакытта Мәскәүнең Татарстан­га карашы кискен үзгәрде дип әйтмәс идем мин. Концептуаль үзгәрешләр бөтен ил бу­енча бара. Безнең республикага аерым караш, ниндидер саклык һәм ихти­рам катнаш мөнәсәбәт бар. Әлбәттә, бу – Татарстан җитәкчеләренең бөтен мәсьәләләргә дә стандарт булмаган карашлары, үз-үзләрен мөстәкыйль тотышлары, республикабызда­гы икътисади үсеш, сәяси тотрыклылык нәтиҗәләре. Көндәлек эшчәнлегебездә безгә Русия Президенты админис­трациясе, РФ хөкүмәте һәм министрлык­лары, департамент җитәкчеләре, кураторлар, киңәшчеләр, экспертлар белән якыннан эш итәргә туры килә. Рәсми булмаган сөйләшүләрдә федераль структура хезмәткәрләре, нигездә, безне аңлап, эшебезгә теләктәшлек күрсәтәләр. Башка республикалар һәм өлкә вәкилләре белән дә бик күп мәсьәләләр бу­енча киңәшләшеп эшлибез.

Р.В. Кайчакта без, шаяртып, ике та­тар булган җирдә өч партия оеша, дип әйтәбез. Бер яктан караганда, бу безнең таркаулыгыбыз турында сөйләсә, икен­че яктан, татарның иҗтимагый һәм сәяси активлыгын да күрсәтә торган­дыр... Мәскәүдә үзебезнең вәкиллек, Әсәдуллаев йорты, мәчет кебек татар үзәкләре эшләп килүен беләбез. Тагын шундый татар утраулары бармы Мәскәүдә? Алар белән вәкиллек арасын­дагы элемтәләр ни дәрәҗәдә?

Н.М. Милләттәшләр белән татар халкы­ның киләчәге турында фикер алышканда мин сигез төрле концептуаль юнәлеш сизәм: глобализм, русизм, татарчылык, татарстан­лык, төркичелек, төрки-славянлык, исламизм, этник сепаратизм. Башка барлык кон­цепцияләр дә исемнәреннән үк аңлашыла дип уйлыйм, ә менә «этник сепаратизм» дигәне татардан – болгар, керәшен, нугайбәк, мишәр һ.б.ны аерып чыгарырга өндәүчеләргә кагыла... Хәзерге вакытта күренекле галиме­без Дамир Исхаков җитәкчелегендәге төркем, Бөтендөнья татар конгрессы резолюциясенә таянып, татар халкының милли идеология­се өлкәсендә эшли. Минемчә, бу идеологиянең нигезе – халкыбызны, беренче чиратта, ана телебезне саклауга хезмәт итә торган төрки­челек булырга тиеш. Глобальләшүгә глобаль караш кирәк. Әлбәттә, бу концептуаль карашның, беренче чиратта, Татарстан дәүләтчелеге, Русия Федерациясенең үсеше, ки­ләчәге белән бәйле булуы шарт. Со­ңгы вакытта, шөкер, татарның бер­дәмлеге арта бара, инде ике татар очрашканда өч фикер түгел, ике фикер белән дә чикләнәбез, төп мәсьәләләрдә уртак тел табабыз. Үзебезнең милли идеологиябез булгач, уртак фикердәшлегебез тагын да артыр, дип уйлыйм.

Мәскәүдә 40ка якын татар оешмасы сана­ла: Мәскәү (Рәсим Акчурин), Мәскәү өлкәсе (И.Сәфәргалиев) татар милли-мәдәни мохтариятләре, аларның җирле бүлекчәләре, «Зы­ялылар» клубы (Н.Кәримова), «Ватаным» (Ренат Акчурин), «Туган тел» (Р.Галимов), «Ватан» (М.Миначев), «Татар галимнәре» (А.Әхтәмҗан), «Рәссам» (Э.Шаһиев), «Бер­лек» (Р.Нәвретдинов), «МарАТ» (Р.Ситдыйков), «Айкай» (Р.Хәбибуллина), «Гөлләр» (Н.Фатыйхова), «Изге ай» (Х.Бегичева), «Җыр театры» (Р.Ибраһимов), «Файда» (А.Хәйруллин), «Арбат» (А.Камалетдинов), «Отрадное» (К.Шакиров), «Диләфрүз» (Д.Дежурова), «Мәҗлес» (Л.Рафиков), «Көрәш» федерациясе (Р.Гайнанов), татар гәзитләре, яшьләр оешмалары, татар мәктәбе һәм ба­лалар бакчалары, татар рестораннары һәм башкалар.

Бу оешмаларның һәрберсе белән дә без тигез мөнәсәбәттә һәм элемтәдә торабыз. Вәкиллек каршында татар җәмәгать оеш­малары шурасы эшли. Җәмәгатьчелек белән эшләү юнәлеше минем урынбасарым Алмаз Фәйзуллинга йөкләнгән, аның кул ас­тында махсус бүлек һәм матбугат үзәге бар. Мәскәү татар автономиясе белән уртак эшләр алып бару буенча килешү төзелде, җәмәгатьчелек белән эшнең төп юнәлешлә­ре вәкаләтле вәкил тарафыннан расланган документ нигезендә алып барыла.

Р.В. Төрле илләрдә һәм төбәкләрдә Та­тарстанның 20ләп вәкиллеге бар. Әмма, ни кызганыч, Татарстанның визит карточкасы булырга тиешле ул вәкилләребезнең күбесе әлегә татар­ча сөйләшә белми. Ә менә сезнең вәкиллектә кемнәр эшли? Сез аларга ике дәүләт телен дә белүне шарт итеп куясызмы?

Н.М. Татарстанның чит илләрдә һәм Русия төбәкләрендәге вәкиллекләрендә эшләүчеләрнең Татарстандагы һәр ике дәүләт телен белергә ти­ешлеге, минемчә, аксиома. Бу таләп Татарстан вәкиллекләре буенча кабул ителгән законның проектына тәкъдим ителгән иде, әмма ләкин, минемчә, бу таләп закон белән ныгытылмаса да, ачык аңлашылырга тиеш. Татарча белмәгән вәкилләр, табигый ки, татар җәмәгать­челеге белән тиешенчә эш алып бара алмый. Алай гына да түгел, урындагы җәмәгатьчелеккә тискәре йогынты ясый: «Казан татарлары да татарча белмәгәч, безгә кая инде ул», – дигән рухи төшенкелек тудыра. Бу мәсьәләне күп вәкилләр аңлый. Соңгы елларны гына, мәсәлән, Санкт-Петербургтагы вәкиле­без Ш.Әхмәтшинның, Екатеринбургта­гы Р.Бикбовның татарча телләре ачыл­ды.

Аннан тагын шуны әйтәсе килә – ана телен белү турында сүз чыкса, урыс телле татар совет заманын сүгә башлый – бу инде көлке һәм аяныч хәл. Илдә үзгәртеп кору башлануга 20 ел, Татар­станның мөстәкыйльлегенә 15 ел вакыт узды. Теләк булганда телне 10 айда өйрәнергә мөмкин, татарның җәмәгать эшендә буталып йөрисең, яисә дәүләт оешмасында эшлисең икән, тел белү һөнәри таләп ул. Теләк кирәк, күңе­леңдә татар рухы булу кирәк. Аллага шөкер, бүген татар телен өйрәнү өчен китаплар, сүзлекләр, компьютер дисклары, программалары җитәрлек.

Безнең вәкиллектә эшләүчеләрнең яртысы татарлар. Вәкиллектә эшли башлагач, беренче итеп әмер-приказ белән Татарстанның ике телен дә белергә тиешле хезмәткәрләрнең исемлеген расладык, татар теле дәресләре оештырдык, Казаннан компьютер программалары китертеп, татар телен хатларда, документларда, эштә куллана башла­дык. Болай нәтиҗәләребез бар, әмма тиеш­ле дәрәҗәгә җитмәдек әле.

Р.В. Революциягә кадәр (1913 елда) Мәскәүдә 15 татар мәктәбе, 2 та­тар бистәсе, 26 татар гәзите һәм журналы, 3 татар театры булган... Ә хәзер хәлләр ничегрәк? Кайчан да булса бөтенрусия күләмендә татар гәзите һәм журналы, татар радио­сы һәм телевидениесе оештырылыр дип уйлыйсызмы? Русия җитәкче­ләре бу мәсьәләгә ничек карый?

Н.М. Хәзер Мәскәүдә бер татар этно-мәдәни компонентлы татар мәктәбе, ике балалар бакчасы, өч татар гәзите, бер театр труппасы бар. Әмма шуны әйтергә кирәк, 1913 елларда Рәсәйдә татар этнонимы төрки-татар мәгънәсендә киңрәк кулла­нылган, анда хәтта әзәри татарлары (бүгенге азәрбайҗаннар) да кергән. Мәскәүдәге Татар мәдәнияте үзәге би­насын да бит әзәри татарлары, Бакудан килгән нефть магнаты Әсәдуллаев сал­дырган. Шуңа күрә бүген дә төрки кар­дәшләребез: төрекләр, азәрбайҗаннар, казакълар, үзбәкләр, кыргызлар, Кавказ төркиләре белән милли-мәдәни мәсьәләләрне бергә хәл иткәндә шактый куәт җыела. Мәсәлән, 1186 нчы татар мәктәбенә, «Шатлык» татар балалары ансамбленә азәрбайҗан, үзбәк малайлары-кызлары да йөри. Билгеле ки, беренче чиратта, татар җәмгыятьләренә башкортларны, нугай­ларны, Кырым татарларын тартабыз.

Дата добавления: 2015-09-18 | Просмотры: 688 | Нарушение авторских прав