АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология

СИНДЕР ТАТАР КЕШЕСЕ... 5 страница

И.Т. Нәселебез ике яктан да ныклы нәсел булган. Әтиебез ягыннан бабабыз Шәйхетдин, әниебез ягыннан Каюм йөзгә җитеп үлгәннәр. Озын гомерле булуларының төп сәбәбе – Аллаһы Тәга­лә язганыдыр. Ул заманнарда табигать саф һәм чис­та булган, әткәй-әнкәй үзләре дә бик чиста күңелле булган­нар. Беркайчан да, беркемнән дә көнләш­мәгәннәр, берәүгә карата да дошманлык тотмаганнар. Киресенчә, ярдәмчел, миһер­банлы һәм мәрхәмәтле булганнар. Күрә­сең, булганына шөкерана кылып, татулыкта яшәүләре дә озын гомерле булулары­на сәбәптер.

Р.В. Бүгенге көндә татар халкы өчен иң мөһим, иң кирәкле фән – тарих фәне дисәм, ялгышмам кебек. Чөнки хәзергә кадәр безнең илдә чын тарихыбызны һәрчак бозып күрсәтте­ләр, бозып яздылар, бозып укыттылар. Менә, ниһаять, татар халкының чын тари­хын, чынбарлыктагы дөрес тарихын язу өчен мөмкинлекләр туа башлады. Әмма ул мөмкинлекне тулысынча файдалану өчен әзерлекле тарихчыларыбыз җитәрлек түгел. Ярый әле сезнең белән бергә Ра­вил Фәхретдинов, Миркасыйм Госманов, Әзһәр Мөхәммәдиев, Рәмзи Вәлиев, Сә­лам Алишев кебек тарихчыларыбыз бар...

Үзегезнең киләчәктә халык өчен, мил­ләт өчен кирәк буласыгызны белгән ке­бек, Сез ничек итеп фәннең нәкъ менә шушы – татар тарихы өлкәсен гомерлек һөнә­регез итәргә карар калдыгыз?

И.Т. Тарих фәне – иң әһәмиятле фән­нәрнең берсе. Чөнки тарих бүгенге яшәешкә генә түгел, киләчәккә дә нигез булып тора. Тарих кешедә милли горурлык, шул ук вакытта башка халыкларга карата их­тирам хисләре тәрбияли. Ләкин тарих га­дел һәм объектив булырга тиеш. Нәкъ Ризаэтдин Фәхретдин язганча: «Тарих язучыларның дуст-дошманнары булыр, вә бәгъзе вакыт каләмнәре дә яңлышыр, ихтимал ки кайсы чакта акны кара вә караны ак кылып та язарлар. Ләкин, «тарих»ның дуст-дошманы юктыр. Аның өчен бөтен халык вә мәмләкәт мөсавидыр. «Тарих»ның тоткан юлы хаклыктан гыйбарәт булып, шуннан читкә чыкмас вә ике ке­шегә ике төрле күз берлә карамас. Тарих һичнәрсәне яшермәс, юкны бар вә барны юк итмәс, ялгышмас».

Кызганыч ки, күп еллар буе татар хал­кы гадел тарихка мохтаҗ булды. Аның тарихын ерткычлар, илбасарлар, кыргый вә вәхшиләр тарихы итеп күрсәтә килде­ләр. Хәзер менә чыннан да һичнәрсәне яшермәс тарихны язу мөмкинлекләре барлыкка килде.

Ләкин ул тарихны булдыру өчен тагын ике шарт кирәк. Аның беренчесе – тарихчы кадрлар булдыру. Алар акрынлап өлге­рә торалар. Хәзерге көндә өлкән буын тарихчылар тирәсендә яңа буын сәләтле яшь­ләр үсә. Казан университетының тарих факультеты, Докторлык һәм кандидатлык диссертацияләре яклау советы да бу эшкә бик нык игътибар итә. Монда татар һәм Татар­стан тарихы буенча зур тикшеренү эшләре алып барыла. Соңгы 5 ел эчендә генә дә 8 докторлык һәм 100 дән артык кандидатлык диссертацияләре якланды. Шулай да әле хәл итәсе мәсьәләләр дә шактый. Аларны икенче бер шартка бәйле рәвештә сөйләр идем. Ул – тарихи чыганаклар мәсьәләсе. Казан явыз Иван гаскәрләре та­рафыннан яулангач, дәүләтебезнең архи­вы, бай китапханәсе – барысы да юкка чыга. Шунлыктан безгә бүген та­рихыбызны могҗиза белән генә исән калган кыйпылчыклардан тор­гызырга туры килә. Рус елъязмалары, хан ярлыклары, ханнарның башка падишаһларга язган хатлары – борынгы һәм урта гасыр тарихыбызны өйрәнүнең төп чыга­наклары булып торалар. Соңгы елларда Татарстанның баш архив идарәсе Төркия, Кытай һәм тагын кайбер башка чит ил­ләрнең архивлары белән эшлекле мөнә­сәбәтләр урнаштырды һәм инде без моңа кадәр мәгълүм булмаган документларны кулга төшерә алдык. Гомумән, безнең өчен тарихи документлар туплау иң мөһим бу­рычлардан санала.

Р.В. Бүгенге көндә татар халкының дөрес, чын, гадел тарихы языламы? Бу эш белән кемнәр шөгыльләнә? Ул та­рихи басманы без кайчан күрә алыр­быз икән?

И.Т. Татар халкының чын, объектив, гадел тарихы язылып килә. Соңгы вакытта Ка­занда гына түгел, Мәскәүдә дә, Санкт-Петербургта да, хәтта Казакъстан вә Кыргызыстанда да татар халкы тарихына ба­гышланган кызыклы хезмәтләр барлыкка килде. Саратов профессоры Фрид Рәшитов, Санкт-Петербургта Рәхим Теләшев, Казакъстанда Гриф Хәйруллин аеруча кызыклы китаплар яздылар. Казанда исә яшьләр төркеме барлыкка килде. Алар арасында фән докторлары Рамил Вәлиев, Айдар Хәбетдинов, Светлана Малышева, Гамирҗан Дәүләтшин, фән канди­датлары Искәндәр Измайлов, Радик Салихов, Диләрә Усманова, Рафаэль Шәйдуллин кебекләрнең хезмәтләре аеруча күзгә чалына. Өлкән буын, урта яшьтәге тарихчылар да тик тормыйлар. Аларның да кызыклы әсәрләре берсе артыннан икенчесе чыга тора. Шулар арасында мин Дамир Исхаков, Энгель Таһиров, Сәлам Алишев, Рәмзи Вәлиев хезмәтләренә аеру­ча басым ясар идем.

Өмет юк түгел, ниһаять, күп томлы тарих та дөнья күрер. Моның өчен ныклы җирлек бар.

Р.В. Сез бит әле академик калыптагы тарихчы гына түгел, ә татар халкының хокукын, хакын дәгъвалаучы актив сәя­сәтче дә. Кайберәүләр: «Чын фән сәясәт­тән читтә торырга тиеш», – диләр. Әмма тарих фәне сәясәттән читтә тора ала ми­кән?

И.Т. Чыннан да, миңа тарих фәне өлкә­сендә тупланган тәҗрибәмне бүгенге сәясәттә куллану бәхете тиде. Тарих берни­чек тә сәясәттән аерыла алмый. Чөнки бүгенге тормыш – ул иртәгә тарих була. Әгәр дә без үткәнебез белән чынбарлык­ны бер җепкә тезә алмыйбыз икән, без­нең кирәгебез дә юк дәрәҗәсендә була­чак.

Бу һич кенә да тарих фәнен сәясәткә буйсындыру түгел. Киресенчә, сәясәт та­рих сабакларыннан һәм нәтиҗәләреннән чыгып эш итәргә тиеш. Тарих исә, фән буларак, инде телгә алынган Ризаэтдин Фәхретдин әйткәнчә, мөстәкыйль һәм гадел булырга тиеш. Мин һәрвакыт шун­нан чыгып эш иттем.

Р.В. Үз дәүләтебез, үзебезнең мөстә­кыйль сәясәтебез булмагач, моңа кадәр татарда профессиональ сәясәтчеләр күренмәде диярлек. Моннан унбиш-егерме ел элек Татарстанның дәүләтчелеген торгызу мәсьәләсе көн тәртибенә килеп баскач, бу кытлык үзен бик нык сиздер­де. Шул елларда галимнәр, язучылар, юристлар, икътисадчылар, производство җитәкчеләре арасыннан берәм-сәрәм сә­ясәтчеләр пәйда була башлады. Аларның күбесе, билгеле, моңа әзер түгел иде, шуңа күрә аларның сәяси эшчәнлеге үзеш­чәнлек дәрәҗәсеннән күтәрелә алмады. Әмма шул чакта сәясәт мәйданына үзенең саллы сүзе, нигезле аргументлары, нык­лы иманы булган профессиональ дәрәҗә­дәге сәясәтче – Индус Таһиров чыкты.

Галимнәребез күп булса да, нишләп­тер, алар арасында татар халкы мәнфәгатьләрен яклардай милләтпәрвәр сәясәт­челәр бармак белән генә санарлык иде. Моны ничек аңлатып була икән, Индус ага? Бары тик фән белән генә шөгыльләнү өчен аңлы рәвештә сәясәттән качумы бу, әллә сәя­сәткә теш үтмәү, аңа әзерлекле булмау­мы? Сәясәтче өчен аналитик акыл иясе булу өстенә күпмедер дәрәҗәдә батыр­лык, үз-үзеңне корбан итә алу сыйфатла­ры да кирәк бит әле...

И.Т. Чыннан да, совет чорында Татарстанда чын сәясәтчеләр күренмә­де һәм аларга ихтыяҗ да юк иде. Сәясәт ул бары тик Мәскәү монополиясе генә иде. Анда да бик тар даирә, КПСС Үзәк Комитетының Политбюросы гына иде. Ә инде илдә демократик җилләр исеп, республикалар үзләренең сувере­нитетларын гамәлләштерә башлагач, сә­ясәтчеләргә ихтыяҗ барлыкка килде. Без­нең өчен бу ихтыяҗ суверенлык Декла­рациясен кабул иткәндә һәм инде бигрәк тә Мәскәү белән сөйләшүләр алып барганда бик тә кирәк булды. Мин үзем дә шул вакытта «кирәк булдым». Чөнки Татар­станның Дәүләт суверенлыгы турындагы Декларациясен тарихи яктан төгәл һәм беркем дә тел-теш тидермәслек итеп эш­ләү бик әһәмиятле булды. Аның Мәскәү даирәләре дә кабул итәрдәй нигезләмәсе кирәк иде. Декларациябез шулай эшләнде дә. Бүгенгәчә аны юкка чыгарырга берәү­нең дә теше үтә алганы юк. Декларация­без дә, гамәлләребез дә башкалар өчен үрнәк булды. Татарстан Россияне чын федерациягә әверелдерү юнәлешендә беренчел көч була алды. Мәскәү белән сөйләшү­ләр алып барганда Геннадий Бурбулис юкка гына: «Татарстан задает некий нравственный вектор, которому следуют другие», – дип әйтмәгәндер.

Ә инде галимнәребезнең сәясәткә кат­нашуына килгәндә, алар беркайчан да сәясәткә бита­раф булмадылар. Алай гына да түгел, сәясәт өчен кирәкле тарихи аргументларны туплый тордылар. Әлбәттә, мин үз тәҗрибәм буенча әйтә алам, турыдан-туры сәясәт белән шөгыльләнү өчен гыйльми сыйфатлардан гайре кайбер башка сый­фатлар да кирәк. Алар арасында мин бигрәк тә тәвәккәллекне аерып күрсәтер идем. Әйтик, фәндә икеләнүгә һәрвакыт урын булса, сәясәт икеләнүдән тиз генә, үз вакытын­да арынуны таләп итә. Чыңгыз хан әйт­кәнчә: «Курыксаң эшләмә, эшләсәң ку­рыкма!».

Р.В. Индус ага, Сез – 1990 елда кабул ителгән Татарстанның Дәүләт суверенлы­гы турындагы Декларация авторларының берсе. Тарихчы буларак әйтегез әле: ул Декларация буш урында барлыкка кил­гән фантазия җимеше генә түгелдер бит? 1917 елгы революциядән соң кабул ител­гән «Россиядә эксплуатацияләнүче халык­ларның хокуклары Декларациясе» белән Татарстанның Дәүләт суверенлыгы турын­дагы Декларация арасында мантыйкый бәйлә­неш, эзлеклелек бармы?

И.Т. Татарстанның дәүләт суверенлыгы турындагы Декларациянең нинди дә булса фантазия җимеше түгел, ә конкрет фактларга нигезләнгән документ икәнлегенә басым ясыйсым килә. Безнең өчен 1918 елның гыйнварында III Бөтенроссия Советлары съезды кабул иткән документ, ягъни «Декларация прав трудящегося и эксплуатируемого народа» дигән декларация төпле нигез булды. Ул Рос­сияне ирекле рәвештә төзелгән федера­ция итеп игълан иткән һәм шулай ук, анда керү-кермәү мәсьәләсен республикалар үзләре хәл итәргә тиеш, дип язылган. Бу документ иң демократик нигездә – ихтыярилык прин­цибында төзелгән. Ул ниндидер бер ният кенә булып калмаган, Россиянең беренче Конституциясендә тулысы белән теркәлгән. Безнең Татарстан суверенитеты турындагы Декларациябез, нәкъ шушы документка нигезләнгән. Аның чын сәяси көче дә шунда. Мәскәү белән сөйләшүләр вакы­тында без шушы документның мөмкин­лекләрен тулысынча эшкә җигә алдык.

Шунысы кызык, Россия делега­циясе бик вәкаләтле һәм әзерлекле бул­са да, әлеге документның тулы эчтәлеген белми булып чыкты. Шунлыктан без аны анализлауны үзебез башкардык һәм шуның белән үзебезнең декларациябезнең хокукый нигезләргә корылган икәнлеген исбат итә алдык. Бурбулис: «Позиция Татарстана правомерна», – дияргә мәҗбүр булды. Менә ике декларация арасындагы мантыйкый бәйлә­неш шуннан гыйбарәт.

Р.В. Бергә эшләү, аралашып яшәү ел­ларында мин һәрвакыт Сезнең бетмәс-төкәнмәс көч-куәтегезгә, энергиягезгә, бөтен нәрсәгә өлгерә алуыгызга соклана идем һәм хәзер дә сокланам. Иртә таң­нан Сез университетта студентларга лек­цияләр укыйсыз, аннары Бөтендөнья та­тар конгрессында берсе өстенә берсе өелгән милләт проблемалары эченә ке­реп чумасыз, күп тә үтми Дәүләт Сове­тына килеп комиссия утырышларында, парламент тыңлауларында, сессияләрдә бик тә саллы чыгышлар ясыйсыз. Индус ага һаман аяк өстендә, һаман хә­рәкәттә. Шулай бөтен нәрсәгә дә өлгерә алуның сере нидә? Үзегезнең яшәү һәм эшләү тәртибен ничек итеп корасыз, ничек җайга саласыз?

И.Т. Көч-куәтне безгә изге максаты­быз бирә торды. Чөнки тарих безгә бик сирәк була торган ныклы өмет тудырды. Аннан файдаланып, Татарстанның бәйсезлеген, суверен­лыгын гамәлләштерү мөмкинлеге туды. Студентлар белән эшләгән вакытта да, Мәскәү белән сөйләшүләр алып барганда да, Россия регионнарындагы татарлар, рәсми җитәкчеләр белән аралашканда да, Конгресс башкарма комитеты үткәргән чаралар вакытында да мин үземне һәрва­кыт халкыма хезмәттә итеп хис иттем. Дәүләт Советына депутат булып килүем дә нәкъ шушы максаттан. Бу эшләр, ни­чектер, барысы да бер җепкә тезелгән кебек тоела иде миңа. Аларның барысы­на да вакыт та табыла килде, арыганлыгымны да сизмәдем. Кыскасы, мин үз ва­зыйфаларымны дәртләнеп башкарам. Фәнни һәм педагогик эшемне бик яратам.

Р.В. Бөтендөнья татар конгрессында рәис булып эшләгән ун елда Сез очрашмаган татар җәмгыяте, дөньяда сез бул­маган татар төбәге калды микән? Маши­нага утырып көненә меңәр чакрым юл үтә-үтә һәр татар җыенына ашыгуыгызны мин көн саен үз күзләрем белән күреп тор­дым. Конгресс эшенә баштанаяк чумып, төп һөнәрегезгә, төп эшегезгә – фәнни хезмәтләрегезгә авырлык китермәдегез­ме? Гомумән, конгресс белән җитәкчелек иткән елларны искә төшергәндә, күңеле­гезгә нинди уйлар, фикерләр килә?

И.Т. Әйе, шушы ун ел эчендә мин шак­тый җир үттем. Бик күп кешеләр белән аралаштым. Алар арасында Федерация җитәкчеләре дә, губернаторлар да һәм инде үзебезнең татарларыбыз да. Мин милләтебезнең нинди икәнлеген, нинди проблемалар белән мәшгульлеген, аның уңай һәм тискәре сыйфатларын күрә ал­дым. Аның яшәү көче бетмәс-төкәнмәс икәнлегенә инандым. Бу минем фәнни эшчәнлегемә дә зур этәргеч булды.

Шунлыктан Конгресста эшләгән еллар­ны гомеремнең иң якты мизгелләре дип саныйм. Ул вакыттагы уй-фикерләрем бүгенге хезмәтемдә дә чагылыш таба. Шикләнмим: без кабызган утлар сүнмәс алар. Чөнки татар халкы искиткеч зур сынауларны үтәрдәй бөек милләт икән­леген күрсәтте. Аның киләчәге өметле, ул мәңгелек милләт.

Р.В. Инде әйткәнемчә, соңгы елларда Сез һәрчак аяк өстендә, поездда, самолетта... Үзегез түзсәгез дә, өйдәгеләрнең түзә алмаулары мөмкин бит... Хатыныгыз Люция ханымга бик кыенга килмиме? Белгәнемчә, Сез бик тә өй җанлы, гаилә җанлы кеше бит. Гаилә табыны янында бөтенегез бергә еш очрашасызмы? Очраш­канда күбрәк ниләр турында сөйләшәсез? Сәясәтне, фәнне өйгә алып кайтасызмы? Әллә беразга гына онытып, ул мәшәкать­ләрдән ял итеп аласызмы?

И.Т. Минем гаиләм үзем белән бер уй-фикердә яши. Хәләл җефетем Люция – укытучы, күп еллар республиканың укытучылар белемен күтәрү институтында химия кабинеты мөдире, аннан соң Казан шәһәр мәгариф бүлегендә методика ка­бинеты мөдире булып эшләде. Ул милли җанлы кеше. Шунлыктан, минем бертук­таусыз командировкаларда булуымны бик яхшы аңлый килде. Юлга чыгу өчен бөтен кирәк-яракны энәсеннән җебенә кадәр диярлек хәстәрли. Озатып җибәрә, кар­шы ала. Фатирыбызда читтән килгән татарлар беркайчан өзелмәде. Ул аларның да күбесен белә, ачык йөз белән кар­шы ала. Улларыбыз да шушы рухта, милли җанлы булып үсте...

Гомумән, без дустанә, аңлашып яши­без. Безнең барыбыз бергә җыелган ва­кыт – ул ял көннәре. Авылда йортыбыз бар. Анда да җыелышабыз. Люция биг­рәк тә оныгыбыз Каюмны ярата. Оныгы­быз да безне ярата.

Фән дигәндә, ул күбрәк өйдә яши. Мин рәсми өстәл артында фән белән шөгыльләнмим. Фән ул аулакта эшләнә. Хаты­ным минем барлык язганнарымны да укып бара. Тарих белән кызыксынуы зур. Сәясәт исә беркайчан да баштан чыкмый. Аның шат­лыклы мизгелләре дә була, борчыган чак­лары да күп. Шунлыктан гаиләдә дә кайвакыт бу мәсьәләләрне читләтеп булмый. Дөрес, Люциянең төпченә торган гадәте юк. Ләкин республика, милләт язмышына кагылган мәсьәләләрдә ул бик актив. Би­тараф була алмый.

Ләкин гаиләдә күп вакыт фән дә, сәя­сәт тә читтә тора. Көндәлек мәшәкатьләр өстенлек итә. Без нәкъ башкалар шикел­ле яшибез. Туганнар белән аралашабыз, дуслар белән очрашабыз.

Р.В. Индус ага, мин Сезне тәмле телле, аек акыллы, киң күңелле кеше буларак бе­ләм. Ә үзегезгә этлек эшләгән, яманлык кылган кешеләргә ничек җавап бирәсез?

И.Т. Мин беркемгә дә нәфрәтле дә, ачулы да түгел. Дөнья киң – һәммә ке­шегә урын җитә. Берәүдән дә көнләшмим. Булганына шөкер, дип яшим. Берәүне дә дошман күрмим. Миңа карата дошманлык хисләре белән яшәүчеләр очрап тора. Ансыз булмыйдыр инде ул. Тик мин үзе­мә карата кылынган яманлыкны да тиз онытам. Ихластан гөнаһларын аңлаганнар­ны хәтта дус итеп тә кабул итәм. Ачу сак­лый белмим. Әнием дә шундый иде. Ата-бабаларыбыз да шундый булган. Балаларыбыз да шундый.

Р.В. Сез гаҗәеп нечкә күңелле, хисле һәм моңлы кеше дә бит әле. Моңайган чакларыгызда башны бераз кырын салып җыр сузып җибәрсәгез, бөтен кешене өнсез калдырасыз. Фән, гыйлем юлыннан китмәсәгез, Сездән менә дигән җырчы чыккан булыр иде...

И.Т. Әйе, җыр-моң яратам. Гомумән, Дамир абыебыз да, Энгель энем дә шундыйлар. 1941 елны әтине фронтка озата­быз. Ул Кләүле станциясеннән поездга утырып китәргә тиеш. Юл чатында, кибет кырыенда аерылышырга тиешбез. Китү­челәр атка төялешәләр. Әтиебез безне җитәкләп кибеткә алып керде дә мандо­лина сатып алып безгә бирде: «Мин кайт­канчы уйнарга өйрәнеп куегыз». Без өче­без дә мандолинада уйнарга өйрәндек. Тик әтигә генә без уйнаганны тыңларга насыйп булмады. Ул үзе дә бик матур җырлый иде. Без, аның шикелле, татар халык җырларына гашыйкбыз. Гомумән, минем белән һәрвакыт диярлек нинди дә булса моң ияреп йөри. Эчемнән җырларга яра­там. Зур залларда, кеше алдында җыр­ларга уңайсызланам, каушыйм.

2002 ел

КЫЛГАН ГАМӘЛЛӘРЕМ ҮКЕНЕЧЛЕ ТҮГЕЛ

Галим һәм җәмәгать эшлеклесе Вил Мирзаянов

Разил ВӘЛИЕВ: Менә инде дистә елдан артык Россия һәм Татарстан матбугатында, радио һәм телевидение каналларында Вил Мирзаянов исеме игътибар үзәгеннән чыкмый, телдән төшми. Без аның атаклы галим, ялкынлы җәмәгать эшлеклесе, милләт кайгысын кайгыртып йөрүче актив сәясәтче һәм публицист икәнен яхшы беләбез. Әмма Вил Мирзаяновның шәхси тормышы, гомер юлы, тәрҗемәи хәле бик азларга гына билгеле.

Вил әфәнде, сүзне бик ерактан – Сезнең балачактан, мәктәп елларыннан башлап китик әле. Нинди мохиттә тәрбия алды, ничек итеп Мәскәүләргә барып иреште икән Башкортстанның Дүртөйле районында туып үскән бу татар авылы малае Вил Мирзаянов?

Вил МИРЗАЯНОВ: Мин Иске Каңгыш авылында 1935 елда укытучы гаиләсендә туганмын. Әтием Солтан – Мирзаҗан мулла малае. Әмма бабам әтием тууга вафат булган. Мирзаҗан бабай атаклы Казаковлар нәселеннән чыккан. Билгеле булганча, татарның бай һәм зыялы Казаковлар токымының бер өлеше дини хезмәттә, бер өлеше сәүдә өлкәсендә дан казанган. Әтиемнең әнисе – Вәлитовлар нәселеннән. Монысы инде –морзалар токымы. Алар үзләренең югары катлам вәкилләре булуларын саклап калу өчен патша гвардиясендә хезмәт иткәннәр.

Әниемнең туганнары исә авыл кешеләре, крестьяннар. Минем әни бабам Гайникамал Габсаттаров беренче бөтендөнья сугышына киткәч туган. Бабай хәрби әсирлеккә төшә һәм Төркиягә озатыла. Анда ул туган илгә кайтырга мөмкинлек ала һәм 1918 елда изге Мәккәгә сәяхәт кыла. Үзенең мөселманлык бурычын үтәгәннән соң, юлда каты авырый һәм вафат була. Җәсәде – Багдад каласының шәһитләр каберстанында.

Әти белән әни үз вакыты өчен ярарлык белем алалар – туган авылларындагы башлангыч, аннары җидееллык мәктәптә укытучы булып эшлиләр. Әтием, ятим үсүгә карамастан, нәсел чыгышы аркасында гомере буе «кара мөһерле» була – янәсе изүчеләр сыйныфы вәкиле... Авылдашларның әтигә карата булган бу кире карашы миңа да кагыла иде. Миңа еш кына «ишан калдыгы» дигән сүзләрне ишетергә туры килде. Монысы инде бабайның әтисенең дини дәрәҗәсенә ишарәләү иде. Мин авылдашларга бабамның әтием тугач ук, берничә айдан үлеп китүен, шуңа күрә әтинең совет яклы булуын әйтеп акланырга тырыша идем.

Әниемнең сөйләве буенча, әтием берничә мәртәбә кулга алыну куркынычы астында кала. Чекистлар бабамның мулла булуын белеп, безнең өйдә тентү ясыйлар, әмма гаепләрлек берни дә тапмыйлар. Чөнки әтием төннәр буе мунчада гарәп хәрефләре белән язылган китапларны, кулъязмаларны һәм фоторәсемнәрне яндырып чыккан. Шуның өстенә әтием әнинең абыйсы Миркасыйм белән (ул 1942 елда Ватан сугышында һәлак була) авылда колхоз төзеп йөргән кеше. Әмма ВКП(б) ның соңгы «чистартуы» вакытында бу факт та әтине партия сафларында саклап кала алмый. Әтием сугышка киткәч кенә яңадан партиягә керә ала. Ул моның белән партия идеяләренә тугрылыклы булуын расларга тырыша. Мин әтине фанатик большевик иде дип үк әйтә алмыйм, әмма ул марксизмның сыйныфлар көрәше турындагы төп тәгълиматларына һәм коммунизмның бөтен дөньяда җиңеп чыгачагына ышана иде. Инде өлкән яшькә җиткәч тә ул миңа, җир шарында бер генә дәүләт төзелеше хөкем сөргән очракта гына тормыш чын мәгънәсендә чәчәк атачак, дип сөйли иде. Ул аллага ышанмады һәм мөселман диненнән көлә иде. Әтием 1986 елда «үзгәртеп кору»ларга бирешмичә вафат булды. Мин аның хәзер исән булса да, элеккеге алласызлыкларыннан ваз кичеп бүген мөселман дине белгечләренә әверелүчеләр рәтенә басмаячагына ышанам.

Дата добавления: 2015-09-18 | Просмотры: 629 | Нарушение авторских прав