АкушерствоАнатомияАнестезиологияВакцинопрофилактикаВалеологияВетеринарияГигиенаЗаболеванияИммунологияКардиологияНеврологияНефрологияОнкологияОториноларингологияОфтальмологияПаразитологияПедиатрияПервая помощьПсихиатрияПульмонологияРеанимацияРевматологияСтоматологияТерапияТоксикологияТравматологияУрологияФармакологияФармацевтикаФизиотерапияФтизиатрияХирургияЭндокринологияЭпидемиология
|
Татарстан Республикасы прокуроры 1 страница
Кафил Әмиров
Разил ВӘЛИЕВ: Сез, Кафил әфәнде, Татарстан Республикасы прокуроры буларак халыкка яхшы таныш, күз уңындагы кеше. Шулай да шәхси тормышыгыз, тәрҗемәи хәлегез, уй-фикерләрегез күпләргә бик үк билгеле түгелдер. Шуңа күрә Сезнең белән якыннанрак танышсак, хәл-әхвәл белешсәк, бик урынлы булыр кебек.
Кайсы якларда, нинди гаиләдә туып үстегез? Кайларда укыдыгыз, моңа кадәр нинди эшләрдә эшләдегез, нинди дәрәҗәләргә, уңышларга ирештегез?
Кафил ӘМИРОВ: Бу соравыгызга җавап бирүе авыр да, җиңел дә. Җиңел дим, чөнки инде 55 яшь тулганда тормыш тулаем күз алдында торган сыман. Авырлыгы шул: Сезнең сорауга мактану дип кабул итмәслек итеп ничек җавап бирергә? Шулай да тырышып карыйм.
Мин авылда тудым. Әти җиде класс тәмамлаган кеше, әни исә укый-яза гына белә иде. Гаиләдә алты бала үстек. Мин – икенчесе. Урта мәктәпне алтын медальгә тәмамлагач, район газетасы редакциясенә эшкә кердем. Журналист булу турында хыяллана идем. Ә журналистика факультетына 2 еллык хезмәт стажы белән генә кабул иттеләр ул чакта. Менә шул ике ел журналист булып эшләвемнең бүгенге хезмәтемдә дә ярдәме зур.
Р.В. Сез Югары Ослан якларында тусагыз да, үзегезне Апастан дип саныйсыз...
К.Ә. Татарстанда Барыш дигән ике авыл бар. Югары Барыш дигәне Кама Тамагы районына, ә аннан бер чакрым ераклыктагы Түбән Барыш Апас районына керә. Минем әтием белән әнием чыгышлары белән шул Түбән Барыштан. Гражданнар сугышы вакытында Урта Азиядә басмачыларга каршы сугышкан бабам Сабиров Нурулла бик атаклы, тырыш, гадел кеше булган, шуңа да аны колхоз рәисе итеп сайлаганнар. Сугыштан соң ул Түбән Барышка керү юлларын яшеллеккә күмгән: агачлар утырткан. Авылдашларым әле дә шул төз, матур агачларны «Нурулла посадкасы» дип атыйлар һәм бабамны олы хөрмәт белән искә алалар.
Әнием белән әтием өйләнешкәч, күпмедер вакыт авылда торганнар. Әтине югарыдан Тәмте районының «Октябрь нуры» колхозына рәис итеп билгеләгәч, шунда күченгәннәр. Барыштан ерак түгел ул...
ӘҢГӘМӘГӘ ӨСТӘМӘ. Нишлисең, язмыштан узмыш юк. Бөек Ватан сугышы фронтларында дошманга каршы аяусыз көрәшкән һәм Ватанга җиңүче солдат булып кайткан Фәхразый абзыйны – ул чакта партия номенклатурасындагы җитәкчене – гел бер урыннан икенчесенә күчереп торалар. Илленче елларда Әмировлар Удмурт Республикасының Алнаш районына барып чыгалар. Гаилә башлыгы шушы район үзәгендәге спирт заводында эшли башлый. Кафил исә укуын туган яклардан беркадәр читтә дәвам итә һәм урта мәктәпне хәзер инде Түбән Кама сусаклагычы төзелү нәтиҗәсендә бөтенләе белән су астында калган Гөлшүрмә дигән авылда тәмамлый. Аннары «Алнашский колхозник» газетасы редакциясенә әдәби хезмәткәр булып урнаша, шунда елдан артык эшли.
1967 елда аның тормышында сөенечле бер вакыйга була. Ул журналистларның Бөек Октябрь революциясенә 50 ел тулуга багышланган республика бәйгесендә «Беренче күпер» дигән очеркы өчен икенче премиягә лаек дип табыла. Тәҗрибәле, инде хезмәтләре өчен мактаулы исемнәр алган хезмәттәшләре, Кафилне тәүге иҗат уңышы белән котлап, аңа журналистлык карьерасы юрыйлар. Тик язмыш бу юлы да сиздерми генә үз эшен эшли. Яз башында, инде университетка укырга керү өчен әзерләнә башлар вакытта, комсомолның Алнаш райкомы пленумы булачак студентны оештыру бүлеге мөдире итеп сайлый. Нәтиҗәдә, редакциядәге иҗат атмосферасын яңа мохит, яңа мәшәкать-борчулар алыштыра. Шунда эшләгәндә ул район прокуроры белән очраша. Алар бик озаклап тормыш, киләчәк турында сөйләшеп утыралар.
«Син талантлы, нечкә күңелле егет, – ди прокурор. – Журналист булырга теләвең әйбәт, әлбәттә. Әмма шуны аңла: хәзер илгә юристлар күбрәк кирәк! Син юрфакны тәмамласаң, тагын да шәбрәк журналист була аласың. Әнә дөнья классикларыннан үрнәк ал!..»
Бу әңгәмә Кафил Әмировны алыштырып куйгандай итә һәм ул, ике дә уйлап тормыйча, Харьков хокук институтына (хәзерге исеме – Ярослав Мудрый исемендәге Украина хокук академиясе) юл тота. Институтны 1972 елда кызыл диплом белән тәмамлагач, Кафил Әмиров кире Удмуртиягә түгел, туган Татарстанына кайта. Бер еллап Сарман район прокуратурасында эшли.
1973 елдан ул инде Казанда, Татарстан прокуратурасында. Яшь тикшерүчегә хуҗалык оешмаларында һаман саен арта барган җинаятьләрне карау эшен тапшыралар. Егет үзен принципиаль, тирән белемле һәм сизгер прокурор итеп таныта. Шуңа заманында бөтен Советлар Союзында зур яңгыраш алган Үзбәкстан җитәкчеләре катнашындагы «Мамык эше»н тикшерү өчен Кафил Әмировны да чакыралар. 6 айлык үтә җитди командировкадан соң Ташкентта аларны СССР Генераль прокуратурасының гаярь тикшерүчесе Тельман Гдлян бригадасы алыштыра.
Татарстан прокурорының инде 30 елдан артыкка сузылган хезмәт биографиясе әнә шулай башлана...
К.Ә. Күрүегезчә, мин Татарстанда тудым, урта мәктәпне Удмуртиядә, институтны Украинада тәмамладым. Шуңа күрә халыкара, милләтара мөнәсәбәтләрне мин ишетеп кенә түгел, үз җилкәмдә татып беләм. Башка милләт кешеләре белән танышканда-аралашканда да аларның гел яхшы якларын гына күрергә тырышам.
Р.В. «Прокурор» сүзе бик күпләр өчен куркыныч һәм шөбһәле, күңелләргә шом сала торган мәгънәгә ия. Ә Сез һич кенә дә куркыныч кешегә охшамагансыз, гел елмаеп сөйләшәсез, йөзегездә нур балкып тора... Чыннан да, кем соң ул прокурор? Ул нинди эшләр белән шөгыльләнә, нәрсәләр өчен җавап бирә?
К.Ә. Латинчадан тәрҗемә иткәндә «прокурор» сүзе «кайгыртучы» дигән мәгънәне аңлата. Прокурор законнарның үтәлешен, кешене нахакка рәнҗетмәүләрен, җинаятьченең җаваплылыктан качмавын кайгыртучы кеше. Прокурор кешенең начар якларын гына түгел, яхшы сыйфатларын да күрергә тиеш. Мин яшь тикшерүчеләргә: кешенең гаебен генә түгел, яхшы якларын да күрергә тырышыгыз, дип гел әйтә киләм. Ул үзенә ярдәм кулы сузарга теләүләрен күрсен. Шул вакытта гына гаепләнүченең чын йөзе тулысынча ачыла.
Ләкин прокурорның җинаятьчене тиешле җәза бирүдән коткарырга тиеш түгеллеген дә онытмыйк. Бервакыт минем янга олы яшьтәге апа килде. Аның улы кеше үтереп төрмәгә эләккән икән. «Минем газиз баламны, зинһар, төрмәгә япмагыз», – ди апа. Мин исә: «Сезнең улыгыз үтергән кеше шулай ук кемнеңдер газиз баласы бит. Җинаятьне җәзасыз калдыра алмыйбыз», – дип җавап бирдем.
Р.В. Хокук бозуның, җинаятьнең тамырлары кая барып тоташа? Җинаятьче ничек барлыкка килә икән? Җинаятьчелекне, золымны киметү өчен, иң беренче чиратта, ниләр эшләргә кирәк дип саныйсыз?
К.Ә. Хокук фәнендә җинаять кылуның һәм кешеләрнең җинаятьчегә әверелүенең 200 факторы күрсәтелә. Минем уемча, җинаятьнең тамырлары, иң беренче чиратта, гаиләгә барып тоташа. Мин мондый фикергә күпьеллык тәҗрибәм аша килдем. Татарда «Ана сөте белән кермәсә, тана сөте белән керми» дигән бик тирән мәгънәле әйтем бар. Тәртипле гаиләдән тәртипле бала чыга. Ә инде эчкечелек хөкем сөргән, көн дә ызгыш-талаш купкан гаиләләрдә закон бозучылар үсә. Моңа мисаллар җитеп ашкан.
Гаиләдә хатын-кызларның роле зур. Хөкүмәт тарафыннан аналарга бала тәрбияләр өчен күбрәк мөмкинлекләр тудырылса, җәмгыять өчен бу зур файда булыр, җинаятьчелек һәм аңа каршы көрәшүгә тотылачак чыгымнар да кимер иде, дип уйлыйм.
Мин Сарманда эшләгәндә бер апа: «Ирләр ул – алтын багана», – дигән иде. Шул сүзләр хәтеремә сеңеп калды. Чынлап та, ир кеше – гаиләдә төп терәк. Балалар, беренче чиратта, әтиләренә охшап үсә. Димәк, ир кеше үз баласына яхшы үрнәк күрсәтергә тиеш. Чөнки балалар үсеп җитеп, үзләре дә әти-әни булачак, балалар тәрбияләячәк бит!
Р.В. Соңгы елларда хокук саклау органнарында эшләүчеләрнең саны да, аларга бюджеттан бирелгән акчаның күләме дә шактый артты. Мин бу очракта күбрәк милиция һәм суд-мәхкәмә хезмәткәрләре турында әйтәм. Әмма аңа карап җинаять кылучылар кимемәде, киресенчә, арта гына барды. Мәдәнияткә, мәгарифкә, сәнгатькә игътибарны арттырмый торып, җәмгыятьне сәламәтләндерү мөмкин түгеллеген барыбыз да аңлыйбыз кебек, югыйсә... Кызганычка каршы, аларга карата дәүләти мөнәсәбәт үзгәрми, һаман элеккечә кала бирә.
К.Ә. Мин Сезнең белән тулысынча килешәм. Һәр елны республика бюджетын кабул иткәндә мәдәнияткә дигән акчаны кисәргә тырышу омтылышлары бар. Минемчә, бу дөрес түгел. Кешене быел тәрбияләмим, киләсе елдан тәрбияли башлыйм, дип әйтеп булмый. Бу – һәр көнне, һәр елны эшләнә торган эш. Яхшы тәрбия алган, зыялы кешеләрнең җинаять юлына басмауларына ышаныч күбрәк. Шуңа да мәдәният-сәнгатькә тотылган чыгымнар җинаятьчелек кимү нәтиҗәсендә артыгы белән кире кайтачак.
Р.В. Безнең җәмгыятьне әле һич кенә дә чын мәгънәсендәге демократик җәмгыять дип әйтеп булмый. Закон сагында торучы зур түрә булсагыз да, Сезгә төрле яктан басым ясарга, күрсәтмәләр бирергә тырышучылар бардыр әле. Прокуратура бинасы каршында пикетлар, митинглар оештырылган чаклар да булды... Андый вакытларда Сез нишлисез? Өстән һәм астан ясалган басымга бирешмичә калу мөмкинме?
К.Ә. Татарның тагын бер акыллы мәкале хәтергә төште: «Син дә мулла, мин дә мулла, атка печән кем сала?» Бар кеше дә кул кушырып утырса, эш эшләнми бит. Әйтик, Татарстан кануннарын Россия законнарына тәңгәлләштерү хәрәкәте башлангач, миңа кырын караучылар булгалады. Янәсе, татар кешесе була торып, ничек шулай эшли ала ул? Минем фикеремчә, дәүләттә законнар бер булырга тиеш. Татарстанда да, Россия Федерациясендә дә инде бу хакыйкатьне аңладылар, шуңа күрә хәзер эшләве алай авыр түгел.
Төбәкләрнең үзенчәлекләрен истә тотканда, Татарстан законнарының кайберләрен саклап калырга кирәк, дип уйлыйм. Мәсәлән, «Тузган торак турында»гы закон Россия Федерациясендә юк иде. Хәзер аны һәркайда өйрәнәләр, бөтен Россиягә таратырга җыеналар.
Р.В. Республикадагы иң зур җинаять эшләрен прокурор, гадәттә, үз контроленә ала. Соңгы елларда мондый үтә җитди эшләр күбәеп китте сыман. Аларның ахыры ни белән бетте? Җинаятьчеләр тотылдымы? Аларга җәза бирелдеме?
К.Ә. Заманнар үзгәрә. Без үзгәрәбез. Җинаять кылучылар да үзгәрә. Элек җинаятьчене иске бишмәт, кирза итек кигән, бер атна кырынмаган кеше итеп күзаллаганнар. Хәзер җинаятьчеләр «Мерседес»ларда йөри. Элек җинаять эшләп Марий-Элга качсалар, хәзер чит илләргә үк чыгып китәләр. Элек компьютерлар юк иде, хәзер компьютер белән дә бик күп җинаятьләр эшләнә. Шуңа күрә безнең тикшерүчеләр җинаятьчеләрдән акыллырак булырга, алардан алда барырга тиеш. Бәхеткәдер, безгә шундый акыллы яшь белгечләр килә.
Р.В. Дөресен әйткәндә, дөньяда җитди булмаган җинаять юктыр ул. Бер карашка гади генә тоелган мисал китерәм... Яшерен-батырын түгел, хәзер һәр авылда диярлек тәүлек буена очсызлы бәягә яисә бурычка ялган аракы сатучы «үзешчән сәүдәгәрләр» бар. Моны бөтен авыл халкы күреп тора, җитәкчеләр дә, милиция хезмәткәрләре дә белә. Әмма берәү дә чара күрми, мәсьәлә хәл ителми. Бу хакта инде матбугатта күпме язылды – әмма файдасы юк. Нәтиҗәдә, шул очсызлы ялган аракыны эчеп күпме кеше агулана, гаиләләр таркала, күпме җинаять кылына, кыйммәтле техника ватыла. Моннан республика казнасы күргән зыян турында әйтеп тә тормыйм. Нишләп шулай бу? Нишләп моңа чара күрмиләр? Вак җинаятькә саныйлармы?
К.Ә. Сүзегез дөрес. Күпләр моны хәтта җинаятькә санамый да.
Безнең хезмәткәрләрдән берәү мәзәк итеп бер вакыйга турында сөйләгән иде. Кайсыдыр районга баргач, эшләрен бетереп, китәр алдыннан хуҗа кеше безнең хезмәткәрне «сыйламакчы» була. Алдында прокуратура эшчесе утыруына игътибар да итмичә, «Фәлән бабайга йөгертегез тизрәк», – дип улына команда бирә. Билгеле инде, прокурор бу сыйдан баш тарта. Аңлыйсыздыр, әгәр эш кузгата башласаң, әлбәттә, хуҗа абзый, авызына су капкандай, берни дәшмәячәк, бабайны сатмаячак. Шуңа күрә мондый җинаятьләрнең тамырын казып чыгару бик авыр.
Р.В. Сезнең прокурор булып эшләү чорыгыз Татарстан белән Мәскәү даирәләре арасындагы мөнәсәбәтләрнең шактый кискенләшкән, җайсыз вакытына туры килде. Менә без инде берничә ел буена үзебезнең законнарны Россия законнары белән тәңгәлләштереп әвәрә киләбез. Бу – бик тә четерекле мәсьәлә, һәм шушы эшләрнең һәммәсе дә диярлек безгә прокурор кулы, димәк, Сезнең кул белән тәкъдим ителә. Сез бу эштән күңелегезгә канәгатьлек табасызмы? Әллә кирәк булганга, мәҗбүр булганга гына эшлисезме?
К.Ә. Соравыгызга җавап рәвешендә, чынлыкта булган тагын бер вакыйга. Бер өлкән кешенең улын, яшь кенә булса да, зур урынга эшкә куйганнар. Шул егет авылына кайткач, мактана икән: «Әти, менә мине нинди зур эшкә куйдылар!» Әтисе дәшми. Берничә тапкыр шулай кабатлагач, әти кеше әйткән ди: «Их, улым, әгәр дә ул урын яхшы булса, анда берәр түрә малаен китереп утыртырлар иде».
Миңа да эшне башлаганда авырга туры килде. Ул минем өчен май да, бал да түгел, ул – минем эшем. Законнарның бер булырга тиешлеген безгә аңларга вакыт. Ленин кайчандыр: «Законность должна быть одна, а не Казанская или Рязанская», – дип әйткән. Бу – бик акыллы фикер. Республикада да, Федерациядә дә законнар бер булырга тиеш. Шул вакытта гына алар үтәләчәк. Татарстан законнарын Россия законнары белән тәңгәлләштерүне мин профессиональ күзлектән карап эшләдем. Хәзер исә, законнарны кабул иткәнче, иң элек прокуратурада тикшерәбез, өйрәнәбез.
Р.В. Әйе, закон чыгару өлкәсендә ил күләмендә бер тәртип, бер система булырга тиеш, моңа беркем дә каршы килми. Әмма без Америка Кушма Штатларында һәм Германия җирләрендә тәңгәлләшмәгән законнар булуын да беләбез. Шуңа да карамастан, ул илләр инде ничәмә-ничә еллар таркалмыйча яши һәм, күргәнебезчә, һич кенә дә бездән начаррак яшәми... Димәк, эш законнар тәңгәллегендә түгел. Моның, мөгаен, ниндидер башка сәбәбе бардыр... Шул тәңгәлләштерү барышында безнең «Тузган торакны бетерү», «Латин язуына күчү», «Нефть һәм газ...» турындагы законнарыбыз һәм тагын дистәләгән кануннарыбыз шик астына куелды, кайберләре бөтенләй гамәлдән дә чыгарылды. Ә бу законнар халык фикерен өйрәнеп, халык мәнфәгатьләрен кайгыртып кабул ителгәннәр иде. Сез ничек уйлыйсыз: законнар кабул иткәндә беренче урынга аларның халыкка кирәкле булуы куелырга тиешме? Әллә инде безнең законнарның Россия законнарына тәңгәллеге моннан да мөһимрәкме?
К.Ә. Бу эшне Сез Татарстанда яшәүче граждан буларак бәялисез. Бәхеткә, безнең республикада СССР таркалганнан соң тәртип бозылмады. Әмма бу һәр җирдә дә алай түгел. Мәсәлән, кайбер өлкәләрдә басуларда иген урынына агач-куаклар, чүп үләннәре үсеп утыра, җирләр эшкәртелми, шул ук вакытта кешеләр эшсезлектән интегә. Ә без, үзебездә тәртип булгач, башка җирдә дә шулайдыр дип уйлыйбыз. Законнарны тәңгәлләштерү – Россия Федерациясе күләмендә тәртип урнаштыру өчен эшләнгән гамәл.
Юрист буларак, мин Сезнең белән дә килешәм. Россия субъектларының барысында да законнар бер үк булырга тиеш түгел. Законнар төбәкләрнең яшәү шартларына яраклаштырыбрак кабул ителергә тиеш. Ләкин бу эшкә әле Рәсәй даирәләре әзер түгел...
Р.В. Сез – гадәти прокурор гына түгел, ә иҗат эше белән шөгыльләнүче кеше, журналист һәм галим, халкыбызның зыялы улы да бит әле. Мәсәлән, Сезнең Казан урамнары турындагы китабыгыз, русча-татарча хокукый атамалар сүзлегегез бик күпләрнең өстәлендә. Әле күптән түгел дөнья күргән фотоальбомыгыз Сезнең бик яхшы фоторәссам булуыгыз турында сөйли...
К.Ә. Мин прокурор, тикшерүче буларак, үз профессиям «казанында» гына кайнасам, күптән инде акылдан язган булыр идем. Һәрвакыт күзәтеп йөрим: прокуратурада эшләүче кешеләрнең төп хезмәттән тыш тагын башка берәр төрле шөгыль белән дә кызыксына торганнары төп эшен дә менә дигән итеп башкара, тормышы да яхшы, кәефе дә күтәренке. Чөнки нәрсә беләндер кызыксыну, башкача әйткәндә – «хобби», эштә җыелган тискәре эмоцияләрдән арынырга ярдәм итә.
Минем фотография белән мавыгуым кайчандыр редакциядә эшләвем белән бәйле. Элегрәк фото сәнгате белән бөтенләй танышлыгым юк иде. Ә менә хәзер бу шөгыльдән башка тормышым тулы булмас шикелле.
Соңгы елларда техника бик камилләште. Хәзер пленка белән, реактивлар белән караңгыда утырырга кирәкми. Фотосурәтләрне күбрәк компьютер ярдәмендә ясыйлар. Вакыт азрак китә, ә мөмкинлекләр, киресенчә, арта. Командировкаларга барганда үзем белән фотоаппарат алып йөрим. Минем бер фотоальбомымда – туган ягым табигате. Ул альбомны мин дус-ишләргә, таныш-белешләргә бүләк итәр өчен эшләдем.
Р.В. Сез фикер сөрешегез, үз-үзегезне тотышыгыз, хәтта яшәү рәвешегез белән коеп куйган иҗат кешесе. Ә прокурор хезмәте һәрчак закон кысаларында булуны, уңга-сулга тайпылмауны таләп итә. Әллә мин ялгышаммы? Әллә прокурор хезмәте дә чын-чынлап иҗади эшме?
К.Ә. Мин, прокурор эше – бер, иҗат эше – икенче, дип аерып әйтә алмыйм. Аларны бергә кушсаң, эш яхшы үтәлә, нәтиҗәсе дә әйбәтрәк була. Нинди генә гади эшне алма, әгәр аңа иҗат чаткысы кушылса, ул сөенеп һәм илһамланыбрак башкарыла.
Р.В. Кафил Әмиров гаиләдә, ял вакытларында ниндирәк кеше икән? Өйгә кайткач, ял вакытларында, дуслар белән очрашканда һаман прокурор булып каламы ул? Әллә үзгәрәме, бөтенләй башка кешегә әвереләме?
К.Ә. Хезмәт урыныңда җаның-тәнең белән бирелеп эшләгәннән соң өйгә кайткач, анда җан җылысы, тынычлык, тәртип булмаса, яшәү мөмкин түгелдер. Безнең өйдәге тәртипне хәләл җефетем Нурия ханым көйли. Минем аның эшләренә кысылганым юк. Өйдә мин – гади кеше.
Р.В. Сезгә татар мәктәбендә уку насыйп булмаган, юридик институтны да Татарстаннан бик еракта, Харьковта тәмамлагансыз, эштә дә нигездә рус телендә аралашырга туры киләдер. Әмма, ни гаҗәп, без менә бүген Сезнең белән рәхәтләнеп үзебезнең туган телебездә сөйләшеп утырабыз. Татарчаны кайда һәм ничек өйрәндегез? Гаиләдә алынган сабакмы бу?
К.Ә. Безнең гаилә озак еллар руслар арасында яшәсә дә, өйдә әти-әни, без, алты бала, гел татарча сөйләшә идек. Шуңа күрә татар телен онытмадык. Туган телебез шундый бай, шундый матур бит. Аны әле дә өйрәнеп беттем, дип әйтә алмыйм.
Институтны тәмамлагач, мине Сарман районына эшкә җибәрделәр. Анда тикшерүче булып эшли башладым. Бөтен документлар, тикшерү эшләре татар телендә алып барыла иде. Мин татарча яза белмим, сөйләшүем дә бик үк камил түгел. Авыр. Өч-дүрт көн эшләгәч, прокурор янына кердем дә, руслар яши торган башка берәр районга җибәрүен сорадым. «Ярты ел тикшерүчесез яшәдек, тагын ярты ел көтәргәме? Сезгә өч көн вакыт бирәм. Район китапханәсенә барыгыз, китаплар алыгыз, өйрәнегез!» – диде ул миңа.
Беренче гаепләү эше нәтиҗәсен мин русча яздым. Канцелярия мөдире аны җиңел генә татарчага тәрҗемә итә-итә машинкада баса, мин баш чайкап карап торам. «Кайчан шулай җиңел генә татарча язарга өйрәнермен икән?» – дип уйлыйм. Ул вакытта татарча кодекслар да, башка бернинди әдәбият та, китаплар да юк иде. Шуңа күрә тәрҗемә иткәндә ялгышкан чакларым да булгалады. Хәсәнов дигән судья, мине үз улы кебек якын күреп, эш кәгазьләрен татар телендә тутырырга өйрәтте. Нәкъ менә шул вакытта, ягъни, татарча эш теленә өйрәнгәндә, миндә русча-татарча юридик сүзлек төзү фикере туды. Һәм мин эшкә тотындым, сүзләрне гел язып бардым, татарча тәрҗемәләрен, мәгънәләрен ачыкладым. 15 ел узгач, ул сүзлек басылып чыкты. Без Ф.Тарханова белән татар телендә юридик документлар төзергә өйрәткән китап та чыгардык.
Бервакыт шул китапның йөз нөсхәсен үзем белән алып, Сарманга командировкага киттем. Дөресрәге, ул чактагы республика прокуроры яңа килеп эшли башлаган яшь прокурорның хәл-әхвәлләрен белешергә, ярдәм итәргә дип мине бу районга җибәрде. Килдем, андагы яшь тикшерүчегә теге китапны бүләк итәм, ә аның кызыксынуы бөтенләй юк диярлек. Баксаң, Сарманда да эш кәгазьләрен русча алып баруга күчкәннәр икән. Хәзер республикада документларны татарча алып баручы ике-өч кенә район калды. Ләкин бу эштә тыю юк. Россия законнары да эш кәгазьләрен татар телендә алып баруны тыймый бит. Тик, ни кызганыч, шушындый мөмкинлекләр булуга карамастан, татарча эш телен яхшы белүче кадрларыбыз кими. Университет әзерләгән белгечләребез дә (алар арасында татар авылында туып-үсеп, татар мәктәбен тәмамлаганнары да аз түгел) татарча терминологияне белмиләр. Аларны эш барышында өйрәтергә туры килә.
Дата добавления: 2015-09-18 | Просмотры: 558 | Нарушение авторских прав
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 |
|